Επιστροφή στην ασφάλεια του ψυχρού πολέμου

Η «ενωμένη» Ευρώπη αναζητεί καταφύγιο στην παιδική της ηλικία

Του Δρ. Κωνσταντίνου Γρίβα

Σε προηγούμενο άρθρο ο γράφων υποστήριξε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκλωβιστεί σε έναν παρελθόντα χωροχρόνο και συγκεκριμένα στη διαρκή στιγμή της «νίκης» της επί της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, και έκτοτε, αρνείται να αντιληφθεί ότι ο κόσμος έχει αλλάξει. Στην πραγματικότητα, ενδέχεται τα πράγματα να είναι ακόμη χειρότερα και η Ευρώπη να επιθυμεί να γυρίσει ακόμη πιο πίσω στο παρελθόν, στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Όπως δείχνει η μέχρι στιγμής συμπεριφορά της, η Ευρώπη φαίνεται ότι επιθυμεί πάση θυσία να ξεκινήσει νέο γύρο έντασης με τη Ρωσία, τερματίζοντας την ασαφή, αμήχανη και εντέλει άβολη ιστορική περίοδο που χαρακτηρίστηκε ως «μεταψυχροπολεμικός κόσμος».
Για ποιο λόγο όμως να κάνει κάτι τέτοιο; Τι έχει να κερδίσει; Κατά τα φαινόμενα, τίποτα. Για την ακρίβεια, έχει πολλά να χάσει. Κι όμως επιμένει σε αυτή της την επιλογή. Γιατί; Υπάρχουν πολλές απόψεις που απαντούν σε αυτό με λογικό ή λογικοφανή τρόπο, στις οποίες εντάσσονται και διάφορες θεωρίες συνωμοσίας. Όμως όλες αυτές οι εξηγήσεις έχουν ένα μειονέκτημα. Αναζητούν λογικά αίτια και θεωρούν ότι η συμπεριφορά των διεθνών δρώντων είναι ορθολογική. Αυτό όμως δεν ισχύει κατ’ ανάγκην.

Για την ακρίβεια, η παραδοχή ότι η συμπεριφορά των κρατών είναι αμιγώς ορθολογική βασίζεται στην πίστη ότι ο άνθρωπος είναι ένα λογικό ον και η συμπεριφορά του υπαγορεύεται από ορθολογικά κριτήρια. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, όπως υποστηρίζει το σύνολο των σχολών της Ψυχολογίας του Βάθους, απλώς δεν ισχύει. Η ορθολογική συμπεριφορά των ανθρώπων ως μεμονωμένων όντων και, πολύ περισσότερο, των διεθνών δρώντων είναι ένας μύθος της νεωτερικότητας, μία μεταφυσική στην ουσία της πίστη, που ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα.

Τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί, όπως και οι άνθρωποι, πολλάκις επιδεικνύουν ανορθολογικές συμπεριφορές και κάποιες φορές ολισθαίνουν και σε ψυχωσικές καταστάσεις. Κατά την άποψη του γράφοντος, κάτι τέτοιο ενδέχεται να συμβαίνει και με τη σημερινή Ευρώπη. Η συμπεριφορά της έναντι της Ρωσίας δεν είναι απλώς ανορθολογική, αλλά και επικίνδυνη. Πολύ δύσκολα μπορεί να εντοπίσουμε τον λογικό ειρμό στη στρατηγική έντασης με τη Ρωσία, παρόλο που πολλοί θα υποστηρίξουν ότι είναι η Μόσχα εκείνη που επιδεικνύει επιθετική συμπεριφορά, άρα εκείνη ευθύνεται για ό,τι συμβαίνει, ενώ άλλοι επιμένουν να πιστεύουν ότι υπάρχουν κάποια «σκοτεινά» πλην όμως πάνσοφα κέντρα που κινούν τα νήματα σε όλο τον πλανήτη, ελέγχουν το μέλλον σε πολύ μεγάλο χρονικό βάθος και βλέπουν πράγματα που εμείς οι κοινοί θνητοί δεν βλέπουμε. Στην πραγματικότητα, η καταφυγή σε παρόμοιες θεωρίες είναι ίσως το τελευταίο καταφύγιο του νεωτερικού ανθρώπου στην απέλπιδα προσπάθειά του να διατηρήσει την πίστη ότι ο κόσμος κυριαρχείται από ορθολογικές δυνάμεις.

Φαντασιακή διέξοδος στον βολικό κόσμο του χθες

Η άποψη του γράφοντος είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση απλώς δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει το σημερινό πολύπλοκο, επικίνδυνο και απαιτητικό διεθνές σύστημα και προτιμά να επιστρέψει στον γνωστό και βολικό γι αυτή κόσμο που υπήρχε πριν από μερικές δεκαετίες, με τον ίδιο τρόπο που ένας ενήλικας ο οποίος βιώνει μία πολύ επιβαρυντική ψυχολογική πραγματικότητα μπορεί να αναζητήσει καταφύγιο επιστρέφοντας φαντασιακά στην παιδική του ηλικία. Και η παιδική ηλικία της ΕΕ ήταν αυτή της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Μία δύσκολη, αλλά κατανοητή και στην ουσία της ευχάριστη κατάσταση.

Τότε τα πράγματα ήταν απλά και ξεκάθαρα για τους δυτικοευρωπαίους. Υπήρχαμε «εμείς» και «αυτοί». Υφίστατο, δηλαδή, μία ξεκάθαρη ανταγωνιστική σχέση με έναν δηλωμένο εχθρό, η οποία κρατούσε και τους ευρωπαίους ενωμένους μεταξύ τους. Επιπροσθέτως, ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν η εποχή του μεγάλου πλούτου της Ευρώπης, της ξεκάθαρης υπεροχής της έναντι της Ανατολής, καθώς και η εποχή της μεγάλης αισιοδοξίας και των ένδοξων οραμάτων. Οι ευρωπαίοι εκείνου του καιρού πίστευαν ότι κάπου στο μέλλον περίμενε η λαμπρή πανευρωπαϊκή ενότητα, στην οποία ήταν απλώς θέμα χρόνου να φτάσουν.

Επιπροσθέτως, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, η Κίνα ήταν η μεγάλη αλλά μακρινή χώρα, με μηδενική περίπου επιρροή στα διεθνή γεωστρατηγικά και οικονομικά δρώμενα, άλλοι μεγάλοι παίκτες δεν υπήρχαν και η αμερικανική προστασία ήταν εξασφαλισμένη. Ήταν ένας δύσκολος, αλλά απλός, ελεγχόμενος και πολλά υποσχόμενος κόσμος. Τι πιο λογικό, λοιπόν, για την Ευρώπη, από το να θέλει να επιστρέψει σε αυτόν; Και για να το κάνει πρέπει να αναγεννήσει την εχθρότητά της με τη Ρωσία. Τόσο απλά!

Η ανάγκη του «καλού εχθρού»

Τι κι αν αυτός ο κόσμος ανήκει στο παρελθόν; Αυτό είναι ένα ζήτημα που αφορά στην πραγματικότητα και η τελευταία ουδέποτε έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στα ανθρώπινα πράγματα. Συνήθως όταν η πραγματικότητα έρχεται σε αντίθεση με τις ανθρώπινες επιθυμίες, εμμονές, φοβίες, προκαταλήψεις και όλα τα συναφή, τότε… τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα.

Πολύ απλά, η Ευρωπαϊκή Ένωση δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τον σημερινό κόσμο. Έναν κόσμο μεγάλης πολυπλοκότητας και ασάφειας, με πολλούς αναδυόμενους ισχυρούς παίκτες που απειλούν να τη θέσουν στο περιθώριο. Έναν κόσμο όπου οι ανταγωνισμοί και οι συνέργειες μεταξύ των δρώντων δύσκολα προσδιορίζονται και πολύ πιο δύσκολα μπορεί κανείς να ισορροπήσει ανάμεσά τους. Έτσι επιλέγει να γυρίσει την πλάτη της σε αυτό τον κόσμο και προτιμά να επιστρέψει στον γνωστό και βολικό ανταγωνισμό με τη Ρωσία. Και νομίζει, μάλιστα, ότι ξεκινά αυτό το νέο Ψυχρό Πόλεμο με ευνοϊκούς για την ίδια όρους.

Η Ρωσία έχει χάσει την ευρωπαϊκή ζώνη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και οι περισσότερες χώρες που βρίσκονταν σε αυτό τώρα είναι μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και, μάλιστα, αποτελούν την πρώτη γραμμή του νέου αντιρωσισμού. Ακόμη περισσότερο, στην ΕΕ βρίσκονται και κράτη που ήταν μέρη της Σοβιετικής Ένωσης και παλαιότερα της τσαρικής Ρωσίας, όπως οι Δημοκρατίες της Βαλτικής. Έτσι η Ε.Ε. θεωρεί ότι είναι σε θέση να απομονώσει τη Ρωσία από την Ευρώπη και να διεξάγει έναν πολύ ευχάριστο Ψυχρό Πόλεμο σε σχέση με τον παλαιό.

Βέβαια, οι απόψεις αυτές, όπως ο γράφων έχει υποστηρίξει και σε προηγούμενα άρθρα του, δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα. Αντιθέτως, αυτό που συμβαίνει είναι ότι η Ε.Ε. απομονώνει τον εαυτό της από τον υπόλοιπο κόσμο και κινδυνεύει να εγκλωβιστεί σε μία καθοδική σπείρα γεωπολιτικής απαξίωσης, η οποία σε βάθος χρόνου ενδέχεται να οδηγήσει ακόμη και σε εξάλειψη του νοήματος που έχει ο όρος «Ευρώπη».
Όμως αυτό είναι κάτι που βρίσκεται σε ένα πιθανό μέλλον. Η σημερινή Ε.Ε. κρίνει ότι χρειάζεται ένα «καλό εχθρό», τον οποίο θα προτάξει ώστε να επιβάλει στα μέλη της μία ψευδεπίγραφη αίσθηση ενότητας. Άλλωστε, ποιος είπε ότι ο παλιμπαιδισμός είναι μία παραγωγική στρατηγική; Είναι απλώς μία φυγή από την πραγματικότητα. Κι αυτό φαίνεται πως έχουν επιλέξει να πράξουν σήμερα οι Ευρωπαίοι. Βέβαια, αργά ή γρήγορα, η πραγματικότητα θα τους χτυπήσει την πόρτα, αλλά μέχρι τότε… ποιος ζει, ποιος πεθαίνει.

Και για να πάμε ένα βήμα πιο πέρα, ίσως θα πρέπει να αρχίσουμε να εξετάζουμε αν η ανορθολογικά επιθετική συμπεριφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Ελλάδα σχετίζεται και αυτή με την καθυπόταξη της υψηλής στρατηγικής της Ευρώπης σε ψυχωσικές εμμονές και στη διακοπή της επαφής της με τον ορθό λόγο. Αυτό όμως είναι ένα άλλο, πολύ σημαντικό ζήτημα, η ανάλυση του οποίου ξεφεύγει από τα περιορισμένα όρια αυτού του κειμένου.

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 293


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση