Το ντόμινο… κουνάει την Τεχεράνη

• Η σύγκριση των μουσουλμανικών εξεγέρσεων με την ισλαμική επανάσταση του 1979. Πώς η συμμετοχή της ιρανικής εργατικής τάξης θα δώσει ώθηση στο αντιπολιτευτικό Πράσινο Κίνημα. Πώς κινείται το Ιράν στη γεωπολιτική «σκακιέρα των επαναστάσεων» και τι επιδιώκει.

Γράφει ο Γιώργος Ξ. Πρωτόπαπας

Οι επιπτώσεις της θύελλας των αραβικών επαναστάσεων πάνω στο ιρανικό θεοκρατικό καθεστώς αποτελούν αναμφίβολα σημείο διερεύνησης, από τη στιγμή που η κυβερνούσα ελίτ της Τεχεράνης επικαλείται την ισλαμική επανάσταση του 1979 ως έμπνευση των μουσουλμανικών εξεγέρσεων, αλλά και συνθλίβει με αιματηρό τρόπο τις διαδηλώσεις στο εσωτερικό της.

Αίγυπτος, Τυνησία, Λιβύη, Συρία, Υεμένη και Μπαχρέιν συνθέτουν μια αλυσίδα κοινωνικών εκρήξεων που ανησυχούν την κυβέρνηση της Τεχεράνης για τον αντίκτυπό τους. Παράλληλα, οι αραβικές εξεγέρσεις μεταβάλλουν την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική και το Ιράν κοιτάζει πώς μπορεί να εκμεταλλευτεί τους νέους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Η κινητήριος δύναμη για μια μαζική λαϊκή επανάσταση μέσα στο Ιράν, ανάλογη σε όγκο, παλμό και αποτελεσματικότητα με τις μουσουλμανικές εξεγέρσεις, σύμφωνα με αναλυτές, απαιτεί τη συμμετοχή της εργατικής τάξης και όχι μόνο την κινητοποίηση του αντιπολιτευτικού Πράσινου Κινήματος. Οι αιματηρές καταστολές των εκάστοτε αντιπολιτευτικών διαδηλώσεων υποδηλώνουν τον φόβο της κυβέρνησης της Τεχεράνης ότι μπορεί να εξελιχθούν όπως στην Τυνησία και την Αίγυπτο σε μαζικές, λόγω της ακρίβειας, της ανεργίας και των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ομοιότητες και διαφορές

Η ισλαμική επανάσταση του 1979 που οδήγησε στην ανατροπή του καθεστώτος του σάχη παρουσιάζει ομοιότητες και σημαντικές διαφορές από τις αραβικές εξεγέρσεις της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Οι Ιρανοί στρατηγοί έδειξαν πίστη στον σάχη, ενώ ο αιγυπτιακός στρατός αρνήθηκε να ανοίξει πυρ εναντίον των διαδηλωτών. Τότε στο Ιράν ο στρατός του σάχη έπραξε ακριβώς το αντίθετο, σφαγιάζοντας διαδηλωτές στην Τεχεράνη και σε άλλες πόλεις. Όμως η ιρανική ισλαμική επανάσταση είχε ένα σαφές και ρεαλιστικό σχέδιο για αλλαγή της κρατικής υπόστασης και τη δημιουργία μια νέας πολιτικής κοινωνίας. Η αντιπολίτευση εναντίον του σάχη ήταν ενωμένη υπό την ηγεσία του ιμάμη Χομεϊνί, συγκρινόμενη με το σχετικό κενό εξουσίας που υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Αίγυπτο. Η αιγυπτιακή επανάσταση που έδιωξε τον Μουμπάρακ βασίστηκε περισσότερο σε σύγχρονες τεχνολογίες, όπως Internet και κινητά τηλέφωνα, για να συντονίσει και να κινητοποιήσει τις μάζες. Παρά τις όποιες διαφορές τους, οι αραβικές εξεγέρσεις και η ιρανική ισλαμική επανάσταση έχουν, σύμφωνα με ανάλυση του Press TV, μια βασική κοινή ομοιότητα, την πτώση δικτατόρων οι οποίοι υποστηρίζονταν από την Ουάσιγκτον – του σάχη τότε, του Μπουμπάρακ τώρα.

Η εργατική τάξη

Η ιρανική αντιπολίτευση του Πράσινου Κινήματος μαζί με την πανεπιστημιακή νεολαία έχουν υψώσει και συνεχίζουν να υψώνουν το λάβαρο της επανάστασης εναντίον του συντηρητικού θεοκρατικού καθεστώτος, χωρίς να προκαλέσουν την πτώση ή ριζοσπαστικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Η μαζική συμμετοχή της ιρανικής εργατικής τάξης πιθανότητα να αλλάξει τα δεδομένα των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων και να δημιουργήσει καταστάσεις ανάλογες με αυτές στην Αίγυπτο και την Τυνησία. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο προκαλεί ιδιαίτερες ανησυχίες στην ηγεσία της Τεχεράνης, διότι γνωρίζει ότι ίσως να μην μπορεί να τις καταστείλει με τις συνήθεις βίαιες πρακτικές.

Η κυβέρνηση του προέδρου Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ βρίσκεται εν μέσω της εφαρμογής των πιο σαρωτικών μεταρρυθμίσεων για ελεύθερη αγορά από τότε που έγινε η ισλαμική επανάσταση του 1979. Υποστηριζόμενη από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την κυβερνητική ελίτ, άρχισε τις μεταρρυθμίσεις τον Δεκέμβριο, με την υιοθέτηση ενός σχεδίου κατάργησης του προγράμματος επιχορήγησης των 100 δισ. δολαρίων, με αποτέλεσμα να τετραπλασιαστούν οι τιμές της βενζίνης, να αυξηθούν δραματικά οι τιμές τροφίμων, παροχής νερού και ηλεκτρισμού, καθώς και το κόστος των αναγκαίων αγαθών επιβίωσης.

Οι μεταρρυθμίσεις ευνοούν την ανάπτυξη ενός μαζικού επαναστατικού κινήματος των εργατών και των καταπιεσμένων, επισημαίνει το World Socialist Web Site, το οποίο θα μπορούσε να έρθει σε άμεση σύγκρουση όχι μόνο με την κυβέρνηση, αλλά και με τη δεξιά αντιπολιτευτική μπουρζουαζία, της οποίας τα κοινωνικά συμφέροντα βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με εκείνα της εργατικής τάξης. Η αποφασιστική κίνηση που θα επιφέρει ένα αυθεντικό επαναστατικό κίνημα για τη διεκδίκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και της κοινωνικής ισότητας θα είναι, σύμφωνα με αναλυτές, η διάσπαση των κινητοποιήσεων που οργανώνονται από τη δεξιά ελίτ, με στόχο την αντιπολίτευση εναντίον των κυβερνητικών επιλογών. Το αντιπολιτευτικό Πράσινο Κίνημα δεν φαίνεται ικανό να εκμεταλλευτεί τη δυναμική των μαζικών κινητοποιήσεων του αραβικού κόσμου και δεν κατάφερε να παραγάγει αποτελέσματα με τις ογκώδεις διαδηλώσεις όταν ήταν στο φόρτε τους, τότε που αμφισβήτησαν την επανεκλογή του προέδρου Αχμαντινετζάντ το 2009 και έγιναν το επίκεντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινότητας.

Η «σκακιέρα» των επαναστάσεων

Η αλλαγή των υφιστάμενων πολιτικών ισορροπιών δίνει την ευκαιρία στο Ιράν να κινηθεί για τα προωθήσει τα γεωπολιτικά του συμφέροντα, προφυλάσσοντας όμως το εσωτερικό του για να μην το συμπαρασύρει η λαίλαπα των εξεγέρσεων. Η Τεχεράνη επιδιώκει με κάθε τρόπο η διεθνής κοινότητα να σεβαστεί την εθνική της κυριαρχία και να μην επιτρέψει σε ξένες δυνάμεις να επέμβουν με τη δικαιολογία της ανθρωπιστικής κρίσης. Οι κρίσεις σε Λιβύη και Μπαχρέιν δείχνουν το πώς το θεοκρατικό καθεστώς επιδιώκει να ισορροπήσει για να μπορέσει να επικαλείται την ισλαμική επανάσταση του 1979 και να αποφύγει την όποια μορφή ανάμειξης στα εσωτερικά του.

Η επέμβαση της διεθνούς κοινότητας στη Λιβύη, η εφαρμογή των ζωνών απαγόρευσης πτήσεων και η ανάληψη ευθύνης των στρατιωτικών επιχειρήσεων από το ΝΑΤΟ είναι μια εξέλιξη που δεν επιθυμούσε η Τεχεράνη. Η σφαγή των αμάχων από τον Καντάφι αποτέλεσε τη βασική αιτία που έκανε τη διεθνή κοινότητα να σταματήσει να έχει τον ρόλο του παρατηρητή. Παράλληλα, η επέκταση των εξεγέρσεων και στη Συρία, στενή σύμμαχο του Ιράν στη Μέση Ανατολή, απειλεί το καθεστώς του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ και τις υφιστάμενες ισορροπίες δυνάμεων.

Η περίπτωση του Μπαχρέιν

Η περίπτωση του Μπαχρέιν έχει μια στενή σχέση με τα γεωπολιτικά συμφέροντα του Ιράν, λόγω της πλειοψηφίας του σιιτών που αποτελεί το 75% της χώρας και εξουσιάζεται από τη δυναστεία των σουνιτών. Η εξέγερση στο Μπαχρέιν έκανε την κυβέρνηση να καλέσει στρατιωτικές δυνάμεις από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όπου ανέπτυξαν 1.000 και 500 στρατιώτες αντίστοιχα. Το Ιράν αντέδρασε άμεσα καταγγέλλοντας την παρουσία των ξένων δυνάμεων ως απαράδεκτη και ο υπουργός Εξωτερικών Αλί Ακμπάρ Σαλεχί, σύμφωνα με το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων IRNA, ζήτησε από τον γενικό γραμματέα του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης Εκμελεντίν Ιχσάνογλου να «χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που διαθέτει ο Οργανισμός για να εμποδίσει τη χρήση της βίας» στο Μπαχρέιν. Οι διαδηλωτές απαιτούν εδώ και καιρό εκτεταμένες πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Η σιιτική αντιπολιτευτική συμμαχία μαζί με τις άλλες ομάδες θέλουν μια συνταγματική μοναρχία και δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και επιθυμούν να ρίξουν την δυναστεία των σουνιτών. Η σιιτική πλειοψηφία του Μπαχρέιν εδώ και καιρό καταγγέλλει τις διακρίσεις και την κυριαρχία της μειονότητας των σουνιτών.

Παράλληλα το Μπαχρέιν εξελίσσεται και σε ένα πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ του σιιτικού Ιράν και της σουνιτικής Σαουδικής Αραβίας. Η εξέγερση του Μπαχρέιν έχει δύο αιτίες: α. τη δυσαρέσκεια της πλειοψηφίας των σιιτών και τις τοπικές διαφορές και β. από τα συμφέροντα των ξένων δυνάμεων. Η Σαουδική Αραβία ηγείται του συνασπισμού των στρατιωτικών δυνάμεων εναντίον των επαναστατών. Η εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας φέρνει το Ιράν σύμφωνα με το αμερικάνικο ινστιτούτο στρατηγικών προβλέψεων Stratfor σε δύσκολη θέση, αφού η Τεχεράνη έλπιζε να χρησιμοποιήσει το Μπαχρέιν για να προκαλέσει αποσταθεροποίηση στον Περσικό Κόλπο. Το Ιράν ωφελείται από μια γενική εξέγερση στο Μπαχρέιν διότι θα θέσει σε κίνδυνο τον 5ο Ναυτικό Στόλο των ΗΠΑ και θα φέρει την Ουάσινγκτον σε μια δύσκολη θέση.

Η αλλαγή εξουσίας στην Αίγυπτο με την πτώση του Μουμπάρακ, από την πλευρά της, δημιούργησε νέα δεδομένα που σχετίζονται έμμεσα και με το Ιράν. Η κάθοδος του Ιράν στον αραβικό κόσμο την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με ανάλυση του αμερικάνικου ινστιτούτου Carnegie οφείλεται μερικώς και στην παρακμή της Αιγύπτου. Η ενδεχόμενη επανεμφάνιση μιας υπερήφανης και δυναμικής Αιγύπτου θα υπονομεύσει τις φιλοδοξίες του σιιτικού περσικού Ιράν να είναι η εμπροσθοφυλακή της πλειοψηφίας των σουνιτών στη Μέση Ανατολή. Εάν η Αίγυπτος μπορεί να οικοδομήσει ένα δημοκρατικό μοντέλο που θα συνδυάζει την πολιτική ανεκτικότητα, την οικονομική ευημερία και την έμπειρη διπλωματία τότε ο μεγάλος χαμένος θα είναι το Ιράν.

Η απουσία Ραφσαντζανί

Η ιρανική αντιπολίτευση δείχνει, σύμφωνα με το βρετανικό think-tank OpenDemocracy, να παραμένει ανθεκτική και δημιουργική χρησιμοποιώντας την τεχνολογία για να αψηφήσει το θεοκρατικό καθεστώς και να κινητοποιήσει μεγάλο αριθμό μαζών. Ωστόσο, χρειάζεται περισσότερη ώθηση για να μπορέσει να ρίξει την κυβέρνηση και τη σημαντική διαφορά μπορεί να κάνει η μαζική συμμετοχή της εργατικής τάξης. Το θεοκρατικό καθεστώς επιβιώνει σχετικά άνετα παρά τις συχνές εκρήξεις διαδηλώσεων διαμαρτυρίας γεγονός που υποδηλώνει ότι δεν έχουν την κατάλληλη δυναμική για να ανατρέψουν το σύστημα. Οι μεταρρυθμιστικές φωνές των ηγετών της αντιπολίτευσης ο Μεχντί Καρουμπί και ο Μιρ Χοσείν Μουσαβί έχουν να αντιμετωπίσουν τους πολύ καλά οργανωμένους μηχανισμούς του καθεστώτος και το γεγονός ότι προέρχονται από τις τάξεις τους ίσως να μην αρκεί για να βγάλει όλες τις κοινωνικές τάξεις στους δρόμους. Σημαντικό πλήγμα για το μεταρρυθμιστικό στρατόπεδο θεωρείται και η αποχώρηση του πρώην πρόεδρου του Ιράν Αλί Ακμπάρ Ραφσαντζανί από πρόεδρος της πανίσχυρης ιερατικής Συνέλευσης των Ειδικών έπειτα και από τις επικρίσεις που δέχθηκε από σκληροπυρηνικούς ότι υποστήριξε τους μεταρρυθμιστές της αντιπολίτευσης στην κρίση που ακολούθησε την επανεκλογή του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.

Η προστασία της ιρανικής εθνική κυριαρχίας είναι το βασικό μέλημα του θεοκρατικού καθεστώτος και οι εξεγέρσεις μπορεί να εξελιχθούν σε μια «αχίλλειος πτέρνα» του. Ναι μεν τάσσεται υπέρ των δικαιωμάτων των λαών ενάντια σε δικτάτορες βρίσκοντας την ευκαιρία να κατακρίνει την πολιτική διακρίσεων των ΗΠΑ αλλά δεν επιθυμεί ξένη παρέμβαση. Ένα ξέσπασμα εκτεταμένων εξεγέρσεων τύπου Αιγύπτου και Λιβύης ίσως είναι η ευκαιρία που περιμένουν εδώ και καιρό η Δύση και οι ΗΠΑ για να επέμβουν επικαλούμενοι τον ανθρωπιστικό παράγοντα και να τερματίσουν το θεοκρατικό καθεστώς και την ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Strategist, Τεύχος 23, 2 Απριλίου 2011, αναπόσπαστο ένθετο της εφημερίδας «Κόσμος του Επενδυτή».

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση