Είναι νόμιμη η τουρκόφιλη κυβέρνηση Σαράτζ στη Λιβύη;

Η διεθνής κοινότητα οφείλει να εργαστεί για την αποκατάσταση της νομιμότητας, την ειρήνευση και την αποφυγή διχοτόμησης της χώρας

Γράφει η Μαρία Μοτίκα Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου, στον Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης

Μετά το θάνατο του προέδρου Μ. Καντάφι το 2011, η Λιβύη βυθίστηκε σε μια μακρά περίοδο εμφυλίων συγκρούσεων. Προκειμένου να δοθεί ένα τέλος στην αιματοχυσία και τη διαμάχη για τη νομή της εξουσίας, ο ΟΗΕ προώθησε τη δημιουργία τής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNA), με πρωθυπουργό τον τουρκόφιλο Φαγιέζ Αλ Σάρατζ κι έδρα την Τρίπολη. Αν και στόχος των Ηνωμένων Εθνών ήταν η εν λόγω κυβέρνηση να ασκεί την εκτελεστική εξουσία σε ολόκληρη τη χώρα, εντούτοις, αυτή ουδέποτε κατάφερε να αποκτήσει τον έλεγχο περιοχών πέραν της Τριπολιτάνια. Το μεγαλύτερο τμήμα της χώρας, στο οποίο η τάξη έχει αποκατασταθεί και η τρομοκρατία έχει εκλείψει, βρίσκεται υπό τον έλεγχο τής κυβέρνησης της ανατολικής Λιβύης και του Λιβυκού Εθνικού Στρατού (LNA). Πέραν τούτου, πολλοί αμφισβητούν τη νομιμότητα τής GNA. Παρακάτω θα επιχειρηθεί η εξέταση του βαθμού ισχύος αυτών των αιτιάσεων.

Εν πρώτοις, η κυβέρνηση της Τρίπολης υπό τον Σάρατζ είναι δοτή. Δεν έχει προκύψει από εκλογές ούτε έχει εγκριθεί από τη Βουλή. Επιβλήθηκε από τον ΟΗΕ μέσω της Λιβυκής Πολιτικής Συμφωνίας (LibyanPoliticalAgreement), η οποία υπεγράφη στις 17 Δεκεμβρίου 2015 στην πόλη Skhirat του Μαρόκου μετά από διαπραγματεύσεις περίπου 14 μηνών.

Η Συμφωνία προέβλεπε τον ορισμό ενός Προεδρικού Συμβουλίου, έργο του οποίου θα ήταν η συγκρότηση μιας Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNA) κι ενός συμβουλευτικού οργάνου, του HighStateCouncil. Η Βουλή των Αντιπροσώπων (HoR) με έδρα τη Βεγγάζη, το μοναδικό εκλεγμένο όργανο στη Λιβύη που προέκυψε από τις γενικές εκλογές που διεξήχθησαν τον Ιούνιο του 2014, θα εξακολουθούσε να αποτελεί τη μόνη νόμιμη Βουλή και μάλιστα, η ψήφος εμπιστοσύνης της ήταν απαραίτητη για τη νομιμοποίηση της νέας κυβέρνησης. Η θητεία της Βουλής αρχικώς ήταν 18μήνη (έληγε τον Οκτώβριο του 2015) αλλά σύμφωνα με τη Συνταγματική Διακήρυξη, τα μέλη της είχαν το δικαίωμα να την τροποποιήσουν, με συνέπεια να την επεκτείνουν μέχρι να εκλεγεί νέο νομοθετικό σώμα ώστε να μην υπάρξει πολιτικό κενό1.


Η Συμφωνία υιοθετήθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ λίγες ημέρες μετά την υπογραφή της (UNResolution 2259), γεγονός που της προσέδωσε κύρος. Αυτό λειτούργησε καταλυτικά στο να μεταφερθεί σταδιακά η υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας από την έως τότε διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση (HoR) στην GNA. Επίσης, πολλές χώρες, π.χ ΗΠΑ, Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία κ.ά. αποφάσισαν να στηρίξουν τη GNA επειδή εκείνη τη χρονική περίοδο, είχε τεθεί ως προτεραιότητα η καταπολέμηση της τρομοκρατίας, ο έλεγχος των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών και η επαναλειτουργία των πετρελαιοπηγών.

Σύμφωνα με το άρθρο 1.4 τής Συμφωνίας, η θητεία της GNA ήταν ενιαύσια. Σε περίπτωση που το νέο Σύνταγμα δεν είχε ολοκληρωθεί σε αυτό το διάστημα, εδύνατο να ανανεωθεί για έναν ακόμη χρόνο ενώ μπορούσε να λήξει νωρίτερα σε περίπτωση θανάτου/παραίτησης του πρωθυπουργού ή άρσης τής εμπιστοσύνης προς αυτήν από τη Βουλή. Σε κάθε περίπτωση, η θητεία της θα έληγε στα δυο χρόνια.

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε κι από τον πρώην Ειδικό Απεσταλμένο του ΟΗΕ στη Λιβύη, Μάρτιν Κόμπλερ, ο οποίος από τον Οκτώβριο του 2016 προειδοποιούσε ότι απαιτείτο νέα συμφωνία2. Επίσης, λεγόταν ότι ο διάδοχός του, Χασάν Σαλαμέ, ετοίμαζε τροποποιήσεις. Ο οδικός χάρτης «UNActionPlan» του 2017, όμως, που είχε παρουσιάσει δεν υλοποιήθηκε λόγω αποτυχίας τήρησης των χρονοδιαγραμμάτων.

Όσοι αμφισβητούν τη νομιμότητα της κυβέρνησης Σάρατζ χωρίζονται σε δυο ομάδες. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η Συμφωνία χάρη στην οποία συνεστήθη η GNA δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ αφού δεν κυρώθηκε από το λιβυκό κοινοβούλιο και συνεπώς η GNA δεν εξουσιοδοτήθηκε ποτέ να ασκήσει την εκτελεστική εξουσία κι άλλοι ότι, μολονότι δεν υπερψηφίστηκε από τη Βουλή, το γεγονός ότι έλαβε αναγνώριση από τον ΟΗΕ και πολλά κράτη, συνετέλεσε στην defacto έναρξη τής θητείας της στις 17/12/2015. Όπως, όμως, ορίζεται ρητώς στη Συμφωνία, η περίοδος άσκησης τής εξουσίας δεν μπορεί να παραταθεί πέραν της 17ης Δεκεμβρίου 2017, με αποτέλεσμα να μη νομιμοποιείται πλέον να ασκεί τη εξουσία.

Η νομικός και μέλος του Λιβυκού Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, AzzaMaghur, υποστηρίζει ότι η Συμφωνία «απέτυχε να συγκεντρώσει τα ελάχιστα νομικά προαπαιτούμενα για να καταστεί ενεργή εθνική νομοθεσία»3 κι έτσι παρέμεινε «ένα απλό συμβόλαιο»4 μεταξύ των συμβαλλομένων μερών. Όπως παρατηρεί, ο απεσταλμένος του ΟΗΕ δεν όρισε ρητώς ποιος ήταν υπεύθυνος για να τη θέσει σε ισχύ. Εντούτοις, όπως συμβαίνει υπό δημοκρατικές διαδικασίες, υπεύθυνο για αυτή τη διαδικασία είναι το νομοθετικό σώμα, εν προκειμένω η Βουλή των Αντιπροσώπων. Αυτή έχει τη δύναμη «να καταστήσει βιώσιμη τη Συμφωνία μετατρέποντάς τη σε εφαρμόσιμη νομοθεσία κι ενσωματώνοντάς τη στη Συνταγματική Διακήρυξη»5. Βάσει των προβλεπομένων στο κείμενό της, η Συμφωνία έπρεπε να περάσει από τη Βουλή ως συνταγματική τροποποίηση και τότε να τεθεί σε ισχύ. Κάτι τέτοιο, όμως, δε συνέβη.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Ακουίλα Σάλεχ, δήλωσε σε συνέντευξή του το 2017 ότι βάσει της Συμφωνίας, «οι όροι της έπρεπε να συμπεριληφθούν στη Συνταγματική Διακήρυξη, κάτι που δε συνέβη, άρα η συμφωνία είναι άκυρη»6.

Ο Στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ δεν την αναγνώρισε ποτέ θεωρώντας ότι αυτή κατέστρεψε τη χώρα. Καθοριστικό ρόλο στη στάση του πιθανότατα θα διαδραμάτισε το γεγονός ότι, βάσει της Συμφωνίας, ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός (LNA) έπρεπε να τεθεί υπό τον έλεγχο του Προεδρικού Συμβουλίου (Άρθρο 8).

Από την άλλη, εξαρχής τα μέλη της Βουλής είχαν αντιδράσει τόσο για τη Συμφωνία όσο και για τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν. Οι εκπρόσωποί της την υπέγραψαν στο Skhirat αλλά φημολογείται ότι δέχθηκαν πιέσεις. Κάτι τέτοιο συνάδει και με το δελτίο Τύπου του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που είχε εκδοθεί δυο μήνες νωρίτερα και στο οποίο, όσοι αντιτίθεντο στην προτεινόμενη συμφωνία, απειλούνταν ευθέως με κυρώσεις, με την κατηγορία της υπονόμευσης της ειρήνης και της σταθερότητας7.

Η Συμφωνία ενεκρίθη εν μέρει ως πολιτική συμφωνία από τη Βουλή τον Ιανουάριο του 2016 αλλά δεν εκκινήθησαν οι απαραίτητες νομικές διαδικασίες προκειμένου να τροποποιηθεί η Συνταγματική Διακήρυξη και η Συμφωνία να κυρωθεί ως τροπολογία του Συντάγματος. Η δε κυβέρνηση δεν έλαβε ποτέ την απαιτούμενη ψήφο εμπιστοσύνης. Το Μάρτιο του 2017, μάλιστα, η Βουλή καταψήφισε και τη Συμφωνία και την κυβέρνηση8, διακόπτοντας κάθε επικοινωνία με την Τρίπολη.

Αντικείμενο κριτικής από τους Λίβυους έγιναν και οι χειρισμοί των Ηνωμένων Εθνών. Ενώ ο ΟΗΕ είχε ζητήσει από τη Βουλή (HoR) και την έως τις αρχές του 2014 κυβέρνηση (GNC) να παραδώσουν λίστες με ονόματα για τη θέση του πρωθυπουργού, εντέλει ο Ειδικός Απεσταλμένος, Μπερναντίνο Λεόν, πρότεινε κι επέβαλε ως πρωθυπουργό τον Σάρατζ, που δεν περιλαμβανόταν σε κάποια λίστα, δεν ήταν αποδεκτός από την πλειονότητα του λαού και θεωρείτο από πολλούς εύκολα χειραγωγήσιμος9. Γι’ αυτό το λόγο, η Βουλή και η GNC μέμφονται τον εκπρόσωπο του ΟΗΕ ότι παραβίασε τις υπογεγραμμένες συμφωνίες που προηγήθηκαν, κι ιδίως το 4ο προσύμφωνο.

Ο Λεόν κατηγορείται, επίσης, ότι επέβαλε ως μέλη στο Προεδρικό Συμβούλιο άτομα που έχουν διασυνδέσεις με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και δεν αναγνωρίζουν τον αγώνα της Βουλής κατά των τρομοκρατών10. Τόσο η Βουλή όσο και η λιβυκή Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα κατήγγειλαν, ακόμη, ότι κάποια πρόσωπα που είχαν επιλεγεί για να καταλάβουν θέσεις ευθύνης στην κυβέρνηση και τα άλλα θεσμικά όργανα εμπλέκονταν σε εγκλήματα πολέμου κατά της ανθρωπότητας, και το Συμβούλιο ασφαλείας του OHE είχε σκεφτεί να τους επιβάλει κυρώσεις μετά τη στρατιωτική κατάληψη της Τρίπολης το 2014.

Το τελευταίο χρονικό διάστημα όλο και περισσότερες χώρες φαίνεται να έχουν συνειδητοποιήσει την αποτυχία της Συμφωνίας και να ενστερνίζονται την άποψη ότι η θητεία της κυβέρνησης έχει λήξει π.χ. Γαλλία, Αίγυπτος. Ρωσία, Τυνησία.

Από την άλλη πλευρά, απαντώντας στους επικριτές του, ο Σάρατζ δηλώνει ότι η Συμφωνία δεν έχει λήξει εφόσον διατηρεί τη στήριξη του ΟΗΕ, υπογραμμίζοντας ότι «αυτοί που βάζουν εμπόδια δε θα αποτρέψουν την κυβέρνηση της εθνικής συμφιλίωσης από το να εκτελέσει το καθήκον της απέναντι στους πολίτες»11. Προσφάτως, δε, σε άρθρο του στη Die Welt ζήτησε τη στήριξη της Ευρώπης «έναντι της παράνομης κι ανήθικης επίθεσης ενός αχρείου στρατηγού (εννοεί τον Χαφτάρ)»12. Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και οι δηλώσεις των ένθερμων υποστηρικτών του, Τουρκίας και Κατάρ.

Σύμφωνα με τον αναλυτή Ασφαλείας και Πολιτικής, Wolfgang Pusztai, η θέση κάποιων δρώντων, όπως ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών και των ΗΠΑ, είναι ότι δεν έχει αρχίσει ακόμη η θητεία τής GNA ακριβώς εξαιτίας της μη νομοθετικής παρέμβασης από τη Βουλή και της μη κύρωσης της Συμφωνίας, κι άρα δεν υπάρχει χρονικό περιθώριο που να λήγει η θητεία της. Έτσι, όμως, εγείρεται το ερώτημα πώς γίνεται να αναγνωρίζεται ως νόμιμη μια κυβέρνηση που έχει προκύψει από μια συμφωνία που δεν έχει τεθεί ακόμη σε ισχύ. Όπως επισημαίνει και ο αναλυτής, «είναι αμφίβολο αν υπάρχει κάποια νομική δικαιολόγηση για αυτό»13.

Το γεγονός ότι η GNA εξακολουθεί να αναγνωρίζεται ως νόμιμη κυβέρνηση από χώρες και θεσμούς, μολονότι δε διαθέτει εσωτερική νομιμοποίηση, οφείλεται σε δυο λόγους. Αφενός, αρκετές χώρες θέλουν να εξυπηρετήσουν ίδια συμφέροντα μέσω της διατήρησης του Σάρατζ στην εξουσία (π.χ. Τουρκία, Κατάρ, Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία) ενώ οι περισσότερες χώρες απλώς αποφεύγουν να αποσύρουν την αναγνώριση από μια κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ.

Αφετέρου, τα Ηνωμένα Έθνη δε θέλουν να διαλυθεί μια κυβέρνηση που τα ίδια δημιούργησαν κι επέβαλαν, να πληγεί περαιτέρω το κύρος τους με το να αναγνωρίσουν την αποτυχία τους στη διευθέτηση μιας ακόμη κρίσης ενώ ελπίζουν ή έχουν την ψευδαίσθηση ότι κατ’ αυτό τον τρόπο η Λιβύη δε θα βυθιστεί περαιτέρω στο χάος και την τρομοκρατία.

Παρατηρείται, όμως, ότι η συνέχιση τής στήριξης τής GNA από τον ΟΗΕ έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Δυσχεραίνει τη ζωή των Λίβυων πολιτών στις περιοχές που βρίσκονται υπό κυβερνητικό έλεγχο, προκαλεί τα θάνατο αμάχων, οξύνει τη σύγκρουση μεταξύ των αντίπαλων πλευρών κι ευνοεί την εμπλοκή χωρών με αρνητικά αποτελέσματα για το λιβυκό λαό και την περιφερειακή σταθερότητα. Ο Χαφτάρ υποστηρίζει ότι αν ο Σάρατζ τηρούσε την υπόσχεσή του για διενέργεια εκλογών την άνοιξη του 2018, που είχε συμφωνηθεί μετά από διαμεσολάβηση του Γάλλου προέδρου, Εμανουέλ Μακρόν, δε θα είχε αναγκαστεί να ξεκινήσει τον Απρίλιο του 2019 την επιχείρηση κατάληψης τής Τρίπολης.

Από την άλλη, καταπατώντας τις υποχρεώσεις τους, που απέρρεαν από τη Συμφωνία και την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, περί απομάκρυνσης ξένων στρατιωτικών και παραστρατιωτικών δυνάμεων από τη χώρα, τα κυβερνητικά στρατεύματα συνεργάζονται με τρομοκρατικές ομάδες ενώ ο ίδιος ο Σάρατζ ζήτησε την άμεση εμπλοκή τής Τουρκίας τον περασμένο Δεκέμβριο,οδηγώντας σε μια κατ’ ουσίαν στρατιωτική εισβολή τής δεύτερης στο αφρικανικό κράτος.

Ως αποτέλεσμα, η Άγκυρα έχει καταλάβει λιβυκές στρατιωτικές βάσεις, επιδιώκει την κατάληψη εδαφών που ελέγχονται από το Στρατάρχη Χαφτάρ, κι έχει εκπαιδεύσει και στέλνει χιλιάδες τρομοκράτες από τη Συρία για να πολεμήσουν στο πλευρό του Σάρατζ. Στις περιοχές που ανέκτησε η κυβέρνηση με τη βοήθεια των τελευταίων, οι δολοφονίες αμάχων, οι απαγωγές και οι βασανισμοί, οι λεηλασίες κι οι κλοπές είναι καθημερινό φαινόμενο. Αυτός που όντως μάχεται εναντίων των τρομοκρατών είναι ο LNA υπό τον Χαφτάρ, που τώρα αγωνίζεται ώστε να μην πέσουν η Αλ-Τζούφρα και η Σύρτη στα χέρια των Τούρκων και των τζιχαντιστών συμμάχων τους.

Συμπερασματικά, αντιλαμβάνεται κανείς ότι, σύμφωνα με έγκριτους επιστήμονες και την πλειοψηφία των Λιβύων, είτε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNA) ήταν εξαρχής παράνομη καθόσον ουδέποτε έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή είτε η θητεία της τέθηκε defacto σε ισχύ κι έχει λήξει από το Δεκέμβριο του 2017. Η μη διάλυσή της οφείλεται στο γεγονός ότι ο ΟΗΕ και κάποιες χώρες για τους δικούς τους λόγους εξακολουθούν να τη στηρίζουν. Πλέον, όμως, η διεθνής κοινότητα οφείλει να μην εθελοτυφλεί αλλά να εργαστεί για την αποκατάσταση της νομιμότητας, την ειρήνευση και την αποφυγή διχοτόμησης της χώρας καθώς και την ευημερία του λιβυκού λαού.

1 Dumas, Marilyne. ‘The Sarraj government is not legal’, Middle East Eye, 22/2/2017. [Online at: https://www.middleeasteye.net/news/sarraj-government-not-legal-says-libya-parliament-leader ]

2 “UN delegate to Libya says Libyan Political Agreement will expire before it takes effect”, LibyanExpress, 27/10/2016. [Online at: https://www.libyanexpress.com/un-delegate-to-libya-says-libyan-political-agreement-will-expire-before-it-takes-effect/ ]

3 Maghur, Azza. “When does the Libyan Political Agreement Expire?”, AR3 Magazine, September 2017. [Online at: https://africar3.com/when-does-the-libyan-political-agreement-expire/ ]

4 ibid

5 ibid

6 S.n.1

7 Security Council Press Statement on Libya, 17 October 2015 [ https://unsmil.unmissions.org/security-council-press-statement-libya-17-october-2015 ]

8 Musa, Rami. «Libya’s eastern parliament quits UN peace deal with Tripoli”, Associated Press, 8/3/2017. [Online at: https://apnews.com/8f20380b1412419da46155d6aced7481 ]

9 Government of National Accord (GNA). [ https://www.temehu.com/gna.htm]

10 ibid

11 “Libya’s Sarraj: No end date to Libyan Political Agreement”, Middle East Monitor, 19/12/2017. [Online at: https://www.middleeastmonitor.com/20171219-libyas-sarraj-no-end-date-to-libyan-political-agreement/]

12 «Βοήθεια από την Ευρώπη ζητεί με άρθρο του ο Σάρατζ», SLPress, 6/7/2020 [ https://slpress.gr/snews/voitheia-apo-tin-eyropi-zitei-me-arthro-toy-o-saratz/ ]

13 Pusztai, Wolfgang. “Libya: The Expiry of the LPA and its consequences”, ISPI, 13/12/2017. [Online at: https://www.ispionline.it/it/pubblicazione/libya-expiry-lpa-and-its-consequences-19205]

HuffingtonPost


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση