Η Ρωσία, το Βιετνάμ και η Κούβα: Ψυχρός Πόλεμος, ή κάτι άλλο;

Του Αλέξανδρου Δρίβα

Ο Υπουργός Άμυνας της Ρωσίας, το 2014, είχε κάνει λόγο για την εκπόνηση ενός σχεδίου δημιουργίας στρατιωτικών βάσεων στο εξωτερικό. Ο Σεργκεϊ Σόϊγκου, είχε μάλιστα αναφέρει και χώρες στις οποίες η Ρωσία θα ενδιαφερόταν να αποκτήσει στρατιωτικές βάσεις. Νικαράγουα, Βιετνάμ, Σεϋχέλλες, Κούβα, Βενεζουέλα και Σιγκαπούρη. Οι μέρες εκείνες (Φλεβάρης 2014) αφορούσαν τις αντιδράσεις της Μόσχας για όσα λάμβαναν χώρα στην Ουκρανία. Λίγες μέρες πριν, ο αναπληρωτής Υπουργός Άμυνας Νικολάϊ Πάνκοφ, δήλωσε πως η Ρωσία επανεξετάζει το άνοιγμα των βάσεων σε Κούβα και Βιετνάμ, τις οποίες βάσεις έκλεισε η Μόσχα το 2002.

Οι ρωσο-αμερικανικές σχέσεις επιδεινώνονται τις τελευταίες βδομάδες, κάτι που συμπαρασύρει στην ίδια επιδείνωση και τις ρωσο-νατοϊκές σχέσεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται και για τις σχέσεις Ρωσίας και Ε.Ε. Παρόλα αυτά, υπάρχει ένα σπουδαίο ολίσθημα το οποίο συνεχίζεται να λαμβάνει χώρα στη Δύση σε πληθώρα κύκλων (ακαδημαϊκοί, πολιτικοί και δημοσιογραφικοί). Οι συμβολισμοί της επανεξέτασης του ανοίγματος των βάσεων σε Κούβα και Βιετνάμ, είναι όντως "ψυχροπολεμικοί". Έχουμε όμως "Ψυχρό Πόλεμο"; Τι ζητάει η Ρωσία; Ποιά είναι τα ζωτικά της συμφέροντα (κόκκινες γραμμές της) και πώς τα προστατεύει/διεκδικεί;

Ούτε Ψυχρός, ούτε Πόλεμος

Η επιστημονική μεθοδολογία, δε δέχεται οτι κάποια ιστορική στιγμή (οποιαδήποτε) μπορεί να ταυτίζεται με κάποια άλλη. Η μοναδικότητα των ιστορικών γεγονότων, είναι αδιαμφισβήτητη. Η παρόμοια εξέλιξη ιστορικών γεγονότων που φέρουν με τη σειρά τους παρόμοιες συνέπειες, είναι μια άλλη συζήτηση.

Ο Baruch, ονόμασε "Ψυχρό Πόλεμο" (αδύνατος ο Πόλεμος –πυρηνικός- αδύνατη και η Ειρήνη) την πόλωση μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ που σταδιακά ξεκίνησε από το 1945 και έλαβε τέλος (σε διαφορετικά στάδια κλιμάκωσης και αποκλιμάκωσης της πόλωσης) τα πρώτα έτη της τελευταίας δεκαετίας του 20ου αιώνα. Καμία χώρα (πλην των Κινήματος των Αδεσμεύτων) δεν μπορούσε να βρει φυγόκεντρες δυνάμεις οι οποίες θα εξασφάλιζαν μια άλλη λύση για την πορεία της. Ο κόσμος, ήταν διπολικός και "τακτοποιημένος" σε "blocks". Η πόλωση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, δημιουργούσε ένα μαγνητικό πεδίο στο οποίο τα κράτη, δεν μπορούσαν να έχουν πολλές επιλογές στην άσκηση της εξωτερικής τους πολιτικής. Ο Στάλιν είχε πει χαρακτηριστικά: "Αυτός ο πόλεμος, δε μοιάζει με κανέναν άλλον, όποιος κερδίζει έδαφος, επιβάλλει σε αυτό την ιδεολογία του, το πολιτικό και οικονομικό του σύστημα". Η αντιπαλότητα των δύο υπερδυνάμεων και -εν τέλει- των συμμαχιών τους, εκτονωνόταν σε κρίσεις όπως της Κούβας και σε τοπικούς πολέμους όπως στο Βιετνάμ και στην Κορέα. Ο Ψυχρός Πόλεμος, παρείχε λοιπόν μια πολύ απλή δομή για το διεθνές σύστημα (1945-1991) και διακρινόταν από σταθερότητα (όχι θετική ειρήνη, αλλά, σταθερότητα) καθώς οι επιλογές ήταν εγκλωβισμένες στα παίγνια μηδενικού αθροίσματος που καθόριζαν τις σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών.

Το σημερινό "κύκλωμα" του διεθνούς συστήματος, δεν έχει έναν απλό διακόπτη ΟΝ/OFF. Η συζήτηση που μπορεί να γίνει για τη σημερινή εικόνα του διεθνούς συστήματος ισορροπίας δυνάμεων, είναι για το αν είναι ασταθές ή σταθερό πολυπολικό, αν είναι εν τη ζυμώσει (σταθερό ή ασταθές) και για το αν η αλληλεξάρτηση και ο χαοτικός αριθμός επιλογών και δρώντων που συνδιαμορφώνουν τις πολιτικές αποφάσεις ισχυρών και μη κρατών, μπορούν να ποσοτικοποιηθούν, να μετρηθούν και τελικά, να αξιοποιηθούν για την προβλεψιμότητα καταστάσεων για αποφυγή καταστροφικών σεναρίων.

Tο ίδιο ακραίο με το να βαφτίζουμε "Ψυχρό Πόλεμο" τις επιδεινούμενες σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, είναι το να υιοθετούμε απόψεις και θέσεις που απορρέουν χοντρικά, από πονήματα σαν αυτό του Φράνσις Φουκουγιάμα "Το Τέλος της Ιστορίας". Καλώς ή κακώς, η ιστορία έχει ερμηνείες και αναγνώσεις. Η ισχύς, όντως καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Το ποιά είναι η μορφή της ισχύος και (κυρίως) ποιό momentum είναι αυτό που προκρίνει μια πτυχή ισχύος που καθορίζει αποτέλεσματικότητα της στρατηγικής μιας χώρας, δεν μπορεί να εισέλθει εύκολα στη χώρα της προβλεψιμότητας. Στις διεθνείς σχέσεις, η ιστορία επαληθεύεται στο μέλλον και η ιστορία έχει μονίμως μέλλον, ποτέ τέλος.

Διμερή τα προβλήματα μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ

Η μετάβαση από τον διπολικό κόσμο στον πολυπολικό, αποδεικνύεται με τις ευρύτερες γεωπολιτικές ανακατατάξεις που λαμβάνουν χώρα σε κάθε περιφέρεια του κόσμου. Η εποχή Πούτιν, σηματοδότησε σταδιακά, την επάνοδο της Ρωσίας στις διεθνείς υποθέσεις, καθιστώντας τη Ρωσία, αναθεωρητική δύναμη του διεθνούς statusquo. Γεωγραφικό χαρακτηριστικό της Ρωσίας (και επομένως γεωστρατηγική της επιταγή) αποτελεί η τεράστια επικράτειά της η οποία την αναγκάζει να ενδιαφέρεται για τέσσερις υπο-περιφέρειες του πλανήτη (Ευρώπη, Κεντρική Ασία, Μέση Ανατολή, Ανατολική Ασία). Η υπερέκταση, είναι άλλοτε θετική (εξασφαλίζει ένα minimumεπιρροής σε κάθε γειτνιάζουσα περιοχή) και άλλοτε αρνητική (γίνεται κοστοβόρα και δύσκολη σε αποτελεσματικότητα αναφορικά με την εμβάθυνση, καθώς η διεύρυνση με την εμβάθυνση επιρροής τείνουν να γίνονται ποσά αντιστρόφως ανάλογα).

Η Ουκρανία, η αντιπυραυλική ασπίδα (και εν γένει παρουσία) του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη αλλά και η αυξητική τάση νατοϊκής ενίσχυσης χωρών της Μαύρης Θάλασσας, (Ρουμανία και Βουλγαρία) προκαλούν εξαιρετικές ανησυχίες στη Ρωσία η οποία θεωρεί πως η Δύση προσπαθεί να την εγκλωβίσει. Η προσάρτηση της Κριμαίας, υπάκουε στην επιταγή ενός minimumαπεγκλωβισμού της Μόσχας της οποίας τα συμφέροντα στην Ουκρανία, είναι ζωτικά για κάθε πτυχή της εξωτερικής και οικονομικής της πολιτικής.

Η συνέχιση της επιρροής της Ρωσίας στη Συρία, σε μια χώρα που της εξασφαλίζει έξοδο στη Μεσόγειο αλλά και χώρα που μπορεί να εξασφαλίσει ενεργειακή παρουσία μέσω αγωγών στη Μόσχα, αποτελούν εξίσου, ζητήματα στα οποία η Ρωσία θέτει κόκκινες γραμμές. Η απώλεια επιρροής και ελέγχου Ουκρανίας και Συρίας, θα δημιουργήσει ασφυξία στη Ρωσία και θα κάνει το μαλακό της υπογάστριο (Μάυρη Θάλασσα) εξαιρετικά ευπαθές. Στα σύνορα με την Πολωνία, η Ρωσία, μετέφερε πυραύλους IskanderMοι οποίοι προβληματίζουν τη νατοϊκή συμμαχία. Η Μόσχα, χαρακτήρισε τη μεταφορά πυραύλων που μπορούν να προσαρμόσουν και πυρηνικές κεφαλές "άσκηση ρουτίνας".

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, είναι δύσκολες και απαιτούν υποχωρήσεις από ένα μέλος (οποιοδήποτε μέλος) καθώς τόσο η θεωρία των διαπραγματεύσεων, όσο και η εμπειρία πρακτικής εφαρμογής των διαπραγματεύσεων, αποδεικνύουν πως τα κράτη δεν πρέπει να διεκδικούν ακριβώς τα ίδια πράγματα, ήτοι, να μην έχουν ακριβώς τα ίδια συμφέροντα. Οι ΗΠΑ επιθυμούν να ελέγξουν την επιρροή της Ρωσίας στην ασταθή Ευρώπη (ιδιαίτερα στα ανατολικά) όπως επίσης, να απομακρύνουν τη Ρωσία από τον πάλαι ποτέ "σιιτικό άξονα" μεταξύ Συρίας και Ιράν και ταυτόχρονα, να μειώσουν το ρόλο της ρωσικής ενεργειακής διπλωματίας η οποία αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος της εποχής Πούτιν καθώς άδραξε οικονομικά αλλά και διπλωματικά οφέλη από το ρωσικό ενεργειακό μονοπώλιο. Τα συμφέροντα των δύο δυνάμεων, αγγίζουν το "καθ’ ολοκληρίαν" της απόκλισης. Έτσι, η Ρωσία προσπαθεί να μεταφέρει το brasdeferreμε τις ΗΠΑ, αλλού.

Αντιπερισπασμός χωρίς bluffing game

Η διπλωματική γλώσσα, μας υπαγορεύει να μην της δίνουμε και μεγάλη σημασία, όταν αυτή χρησιμοποιείται σε υψηλό επίπεδο συναντήσεων και εκφράζεται δημόσια. Αυτό, έχει εξαίρεση τον Ρώσο Πρόεδρο. Μια έρευνα γύρω από το κομμάτι "λόγια-έργα" του Πούτιν, θα μας κάνει να εκπλαγούμε από το πόσο λίγο έχει τελικά κατανοήσει η Δύση τη Ρωσία των ημερών μας. Τόσο στη Γεωργία, όσο και στην Ουκρανία (και τελικά και στη Συρία) η Δύση θεώρησε πως η ρωσική πολιτική στηρίζεται στην "μπλόφα". Συνεχώς, διαψεύδεται. Όσο υπάρχει αυτή η κακή ανάγνωση, οι κίνδυνοι για να "ξεφύγουν" κρίσεις μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, αυξάνονται.

Ο αντιπερισπασμός, σαν κίνηση τακτικής, μπορεί να συγγενεύει με το bluffing game, όμως, δεν ταυτίζεται. Η Ρωσία θεωρεί οτι οι ΗΠΑ έρχονται στην "αυλή" της. Η απάντησή της, είναι "επιθετικά αμυντική". Η Κούβα, βρίσκεται στην "αυλή" των ΗΠΑ και η Ρωσία, επανεξετάζοντας το ενδεχόμενο για επανεμφάνιση στρατιωτικής παρουσίας εκεί, σηματοδοτεί στις ΗΠΑ, πως θα προσπαθήσει να μηδενίσει το γεωγραφικό πλεονέκτημα άμυνας των ΗΠΑ, τον Ατλαντικό Ωκεανό. Το Βιετνάμ, είναι ακόμη πιο περίπλοκο καθώς ΗΠΑ και Κίνα, ερίζουν (νομικά και πολιτικά) στην ευρύτερη περιοχή της Θάλασσας της Νότιας Κίνας. Η Ρωσία, διαμηνύει στις ΗΠΑ πως θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο την κατάσταση στην Ανατολική Ασία (όπου και βρίσκονται οι μεγαλύτερες αμερικανικές ανησυχίες) δίνοντας παράλληλα, χρόνο στην Κίνα να προετοιμάσει στόλο που να μπορέσει να υπερασπίσει τις σινικές αξιώσεις. Αυτή η γεωγραφική διασπορά/διεύρυνση της αντιπαλότητας από ρωσικής πλευράς, έχει τελικό στόχο την θέση ενός διλήμματος στις ΗΠΑ, του τύπου "Μας θέλετε στην περιφέρεια της Ασίας και στην "αυλή" σας ή στην δυτική μας πλευρά;". Το Βιετνάμ, έχει υπογράψει και το ΤΡΡ με τις ΗΠΑ, κάτι που σημαίνει πως η πολιτικο-οικονομική αρχιτεκτονική της Ασίας θα γίνει ακόμη πιο περίπλοκη.

Ο απεγκλωβισμός της Ρωσίας από τα ζητήματα της Ουκρανίας και της Συρίας (διατηρώντας ή και επαυξάνοντας τα οφέλη της) σχετίζεται με τον παραπάνω αντιπερισπασμό. Σε έναν διπολικό κόσμο (Ψυχρό Πόλεμο) τέτοιες δυνατότητες επιλογών, δε θα μπορούσαν να εξεταστούν, πόσο μάλλον, να υλοποιηθούν.

Κακής ανάγνωσης συνέχεια...

Ο δυτικός κόσμος, σε πολιτικό επίπεδο, δε διέγνωσε το τέλος της νεωτερικής εποχής και την ανατολή της μετα-νεωτερικής εποχής. Η περίπλοκη αλληλεξάρτηση που συμπορεύεται με την παγκοσμιοποίηση, δεν λαμβάνει χώρα μόνο στην οικονομική σφαίρα. Αποστάγματα ανάλογα με αυτό που αναφέραμε (Φράνσις Φουκουγιάμα και Τέλος της Ιστορίας) δημιούργησαν πλάνες στη Δύση η οποία αν θέλει να προστατεύσει τον τρόπο ζωής της, οφείλει να αναγνώσει τις νέες συνθήκες (πρωτόγνωρες σε πολυπλοκότητα) που πλαισιώνουν το διεθνές σύστημα.

Ο τρόπος που έχει ερμηνευθεί η πολιτική της Ρωσίας, θυμίζει έντονα τον αντίστοιχο τρόπο με τον οποίον ερμηνεύεται ο ισλαμικός φονταμενταλισμός και οι λύσεις που κατά καιρούς έχουν προκριθεί από τη Δύση, οι οποίες μοιάζουν με πανάκειες συμπτωμάτων και όχι με "θεραπείες ασθενειών". Ρωσία και ισλαμικός φονταμενταλισμός, δε συνδέονται ως προς το περιεχόμενο, έχουν όμως μια κοινή συνισταμένη. Και τις δύο υποθέσεις, η Δύση τις υποτίμησε και τις παρερμήνευσε σε τέτοιον βαθμό ώστε οι λύσεις να φαίνονται ακόμη και σήμερα, μακρινές αν όχι, ανύπαρκτες.

* Ο κ. Αλέξανδρος Θ. Δρίβας είναι Συντονιστής Τομέα Ρωσίας Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων και Υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων.
Πηγή Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση