Πραξικόπημα και αντιπραξικόπημα

Γράφει ο  Ιουλιανός 
 

Την ώρα που γράφονται τούτες οι αράδες τα γεγονότα στην Τουρκία διαδέχονται το ένα το άλλο με κινηματογραφική ταχύτητα, η δε τελική έκβαση της απόπειρας πραξικοπήματος, τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μεσοπρόθεσμα, μοιάζει απολύτως αβέβαιη και οι όποιες προβλέψεις εξαιρετικά παρακινδυνευμένες. Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται προπάντων από τις επιφυλακτικές αντιδράσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των ΗΠΑ και από τη μάλλον χλιαρή στήριξη που "αυτονόητα" παρέσχον, με καθυστέρηση πολλών ωρών, στη συνταγματικώς νόμιμη κυβέρνηση της Τουρκίας.

Δεν θα υπεισέλθω καθόλου στην οργανωτική διάσταση του εν εξελίξει πραξικοπήματος – εντός ή εκτός εισαγωγικών. Ο καθένας είναι ελεύθερος να αξιολογήσει τα γεγονότα, να τα "προεκτείνει" με υποθέσεις, να τα εντάξει σε ευρύτερα χρονικά ή γεωπολιτικά πλαίσια, να αναρωτηθεί για το ενδεχόμενο φιλτράρισμά τους από διάφορα κέντρα εντός και εκτός Τουρκίας με διαφορετικές επιδιώξεις, να συνδέσει τη μετά τη διαφαινόμενη αποτυχία του πραξικοπήματος εξέλιξη των πραγμάτων με προηγηθέντες ή εκ των υστέρων σχεδιασμούς. 

Πρόθεσή μου είναι να επικεντρώσω τις σκέψεις μου στην "επόμενη μέρα", θεωρώντας ότι σ’ αυτή τη φάση η κυβέρνηση Ερντογάν θα καταφέρει να επιβιώσει και, φαινομενικά τουλάχιστον, να ενισχύσει τη νομιμοποίησή της και τον έλεγχο που ασκεί στις διάφορες κρατικές δομές. Αυτή η "επόμενη μέρα" είναι, κατά την ταπεινή άποψη του γράφοντος, εξαιρετικά ανησυχητική τόσο για την ίδια την Τουρκία και τις διεθνείς σχέσεις της, όσο και για το φερόμενο ως θριαμβεύον καθεστώς Ερντογάν. Διότι ανεξαρτήτως του κατά πόσον το εν εξελίξει πραξικόπημα τίθεται εντός ή εκτός εισαγωγικών, είναι πλέον βέβαιο ότι ταυτόχρονα βρίσκεται εν εξελίξει ένα αντιπραξικόπημα κολοσσιαίων διαστάσεων, το οποίο οφείλουμε να επισημάνουμε, να αναδείξουμε και, στο μέτρο του δυνατού, να αναλύσουμε.

Οι μαζικές συλλήψεις στρατιωτικών μετά την εκδήλωση ενός πραξικοπήματος αποτελούν αναμενόμενη και απολύτως εύλογη εξέλιξη. Η δημοκρατία πρέπει να διαθέτει μηχανισμούς αυτοπροστασίας και να τους ενεργοποιεί όποτε απειλείται. Δείτε όμως τι συμβαίνει στην περίπτωση της Τουρκίας: οι συλλήψεις δεν περιορίζονται στα στελέχη των ενόπλων δυνάμεων και των δυνάμεων ασφαλείας για τα οποία υπάρχουν αποδείξεις ή αποχρώσες ενδείξεις συμμετοχής στο πραξικόπημα. Επεκτείνονται, και μάλιστα με σαρωτικό τρόπο, στο δικαστικό σώμα και στην εν ευρεία εννοία δημόσια διοίκηση. Κάτι ανάλογο δεν θα συνέβαινε και αν πετύχαινε το πραξικόπημα;

Η αντιπαράθεση της κυβέρνησης Ερντογάν με τους δικαστικούς είναι γνωστή και παλιά. Ξεκίνησε ήδη από την εποχή που ο Τούρκος Πρόεδρος επιχείρησε να αναθεωρήσει το Σύνταγμα εις τρόπον ώστε να συγκεντρωθούν στο πρόσωπο του Προέδρου υπερεξουσίες οι οποίες, κατά την άποψη του ανωτάτου δικαστηρίου της χώρας, έθεταν σε κίνδυνο τις βασικές αρχές λειτουργίας του κεμαλικού κράτους. Τώρα, μετά το πραξικόπημα, ο Ερντογάν παίρνει τη "ρεβάνς" από τους δικαστές. Όχι μόνον από τα μέλη του ανωτάτου δικαστηρίου, αλλά από το δικαστικό σώμα στο σύνολό του. Η είδηση αυτή αποτελεί μια πρώτη σοβαρή ένδειξη κλονισμού του κράτους δικαίου στην Τουρκία.

Σχεδόν ταυτόχρονα με τις μαζικές εκκαθαρίσεις στο δικαστικό σώμα ανακοινώνεται η πρόθεση της κυβέρνησης να επαναφέρει την καταργηθείσα στο πλαίσιο της προενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας θανατική ποινή. Άλλο ένα δείγμα της διαφαινόμενης πρόθεσης μιας κυβέρνησης που ήδη κατηγορείται για προσπάθειες φίμωσης της ελευθερίας του Τύπου και παρεμπόδισης της ελεύθερης λειτουργίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να "αναβαθμίσει" το αυταρχικό της πρόσωπο. Επίσης, το γεγονός ότι προτού ακόμη ξεκαθαρίσει η κατάσταση σε σχέση με το πραξικόπημα επανέρχεται μετ’ επιτάσεως το θέμα της αναθεώρησης του Συντάγματος και της προβλεπόμενης στο κατά Ερντογάν νέο σύνταγμα απαγόρευσης του φιλοκουρδικού κόμματος αποτελεί πρόσθετη ένδειξη της δημοκρατικοφανούς εκτροπής που απεργάζονται όχι οι στρατιωτικοί, αλλά αυτή τη φορά η ίδια η κυβέρνηση Ερντογάν.

Τέλος, μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι τούτη την ώρα πληθαίνουν διαρκώς σε Ευρώπη και Αμερική οι φωνές που καλούν τον Ερντογάν να επιδείξει σύνεση και να μη θέσει σε δοκιμασία τις αρχές του κράτους δικαίου. Άλλωστε η ίδια η δύναμη που ουσιαστικά απέτρεψε την επιβολή του πραξικοπήματος, ο λαός που κατέκλυσε τους δρόμους των τουρκικών μεγαλοπόλεων, εκφραζόταν κατά κανόνα όχι υπέρ της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου, όχι υπέρ της κατοχύρωσης και εμβάθυνσης των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών, αλλά, σύμφωνα με τα κυρίαρχα στα χείλη του πλήθους συνθήματα, υπέρ της επιβολής ισλαμιστικού καθεστώτος.

Επαναλαμβάνω ότι είναι πολύ πρόωρο και ανεύθυνο να διατυπώσει κανείς συμπεράσματα σχετικά με το μέλλον της Τουρκίας τούτη την ώρα, κατά την οποία πολλαπλασιάζονται τα ερωτήματα, αλληλοαναιρούνται οι εξηγήσεις και δεν δίνονται απαντήσεις. Οι επισημάνσεις στις οποίες μόλις προέβην κρούουν απλώς τον κώδωνα του κινδύνου. 

Βάσει των ανωτέρω, είναι πολύ αμφίβολο το κατά πόσον αυτός που νίκησε στην Τουρκία είναι η δημοκρατία. Το μάλλον ερασιτεχνικά οργανωμένο πραξικόπημα δίνει την εντύπωση, εκ του αποτελέσματος, ότι ήταν αυτό ακριβώς που χρειαζόταν η κυβέρνηση Ερντογάν ώστε να παρακάμψει τα κάθε είδους συνταγματικά εμπόδια του "κοσμικού κράτους" προκειμένου να προχωρήσει αποφασιστικά στην υλοποίηση της πραγματικής πολιτικής της ατζέντας. Ασφαλώς γνωρίζει ότι μια τέτοια εξέλιξη θα την απομακρύνει από την Ευρώπη, φαίνεται όμως ότι η προσέγγιση με την Ευρώπη με τους όρους της Ευρώπης έχει πάψει εδώ και καιρό να αποτελεί θέμα προτεραιότητας για μια κυβέρνηση που δεν δίστασε να θέσει κατ’ επανάληψη σε κίνδυνο τις σχέσεις της με όλους τους σημαντικούς συμμάχους και εταίρους της ή και τους πολύ ισχυρότερους από αυτή γείτονες στον Βορρά.

Η ατζέντα της Τουρκίας στη Συρία και στο Ιράκ, η προβληματική και άκρως αινιγματική λειτουργία της στο πλαίσιο του συνασπισμού κατά του ISIS, ο παλαιότερος μαξιμαλιστικός της ρόλος σε σχέση με τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, την Αίγυπτο και τη Λιβύη, όλα αυτά και πολλά άλλα την καθιστούν ήδη έναν εξαιρετικά επισφαλή και απρόβλεπτο σύμμαχο για τη Δύση. Έναν σύμμαχο υψηλού κόστους και προσχηματικής, σχεδόν ανύπαρκτης ευθυγράμμισης. Έναν επικίνδυνο τυχοδιώκτη σε μια περιοχή με εξαιρετικά ευαίσθητες ισορροπίες, πολύπλοκα συμφέροντα και μεγάλα διακυβεύματα. 

Για τη χώρα μας, η κατάσταση που διαμορφώνεται στη γείτονα συνεπάγεται, όπως κάθε κατάσταση διασάλευσης μιας φαινομενικής ισορροπίας, ευκαιρίες και κινδύνους. Ευκαιρίες ανάδειξής μας, με κατάλληλους χειρισμούς, ως πυλώνα σταθερότητας και αξιόπιστο σύμμαχο της Δύσης στην περιοχή, αλλά και κινδύνους εξαγωγής της κρίσης που σοβεί στην τουρκική κοινωνία. Το τυφλό πλήθος των ισλαμιστών που δίκην πολιτοφυλακής στήριξε τον Ερντογάν, όχι για να ενισχύσει, αλλά για να καταστείλει τις αστικές ελευθερίες, είναι βέβαιο ότι δύσκολα μπορεί να συνυπάρξει με το άλλο πρόσωπο της Τουρκίας, το μη προσκολλημένο στην ισλαμική παράδοση και το διαρκώς καταπιεζόμενο, από πολιτική άποψη, από στρατιωτικά ή ημιστρατιωτικά καθεστώτα και, τώρα, από ένα συγκεκαλυμμένα ισλαμικό καθεστώς. 

Το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης που θα έχει ως επίκεντρο μια κοινωνική εξέγερση, μια πραγματική εξέγερση για την προβολή και προάσπιση δημοκρατικών αιτημάτων, δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οι πρόσφατες εξελίξεις δεν αποκλείεται να το επισπεύσουν. Η δε εγγύτητα της χώρας μας με μια σπαρασσόμενη και στο χείλος του εμφυλίου πολέμου Τουρκία είναι αυτονόητο ότι μπορεί να "ελκύσει" προσπάθειες εξαγωγής της κοινωνικής και, οσονούπω, και της οικονομικής κρίσης. Η ουσιαστική απονέκρωση του τουρκικού τουρισμού, ο κίνδυνος που αντιμετωπίζουν πλέον όχι στη θεωρία, αλλά στην πράξη, οι άμεσες ξένες επενδύσεις, οι συνθήκες βαθειάς ανελευθερίας που έρχονται να διαδεχθούν την εικόνα του δήθεν ανεκτικού Ισλάμ, όλα αυτά θα επιτείνουν την κρίση και θα αναδείξουν έτι περαιτέρω το σημαντικό δημοκρατικό και θεσμικό έλλειμμα της γείτονος. 

Τέτοιου είδους ελλείμματα αναζητούν, κατά κανόνα, "εξωτερική εκτόνωση". Σκεφθείτε τι θα μπορούσε να συμβεί, υπό τις παρούσες συνθήκες, εάν η χώρα μας δεν ήταν μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ και αναζητούσε σε τούτη την εκρηκτική γειτονιά την τύχη της στην εφαρμογή λατινοαμερικανικών κοινωνικών και οικονομικών μοντέλων. Θα μοιάζαμε σαν το απολωλός πρόβατο που τα βήματά του το οδήγησαν στη φωλιά του (γκρίζου) λύκου…

Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση