Τα παιχνίδια Ερντογάν τορπιλίζουν τη συνεργασία Ρωσίας - Δύσης

Διεκδικεί τον ρόλο περιφερειακής υπερδύναμης με παγκόσμιο αντίκτυπο...

Του Θέμη Τζήμα

Δεν είναι η πρώτη φορά, ιδίως τα τελευταία χρόνια, που το καθεστώς Ερντογάν αφενός θα παραβιάσει το διεθνές δίκαιο, αφετέρου θα αποπειραθεί να εντάξει τον μεγαλοϊδεατισμό του σε ευρύτερες ιμπεριαλιστικές διενέξεις. Η κατάρριψη, ωστόσο, του ρωσικού μαχητικού συνιστά μια εξαιρετικά προβληματική κλιμάκωση, πρωτοφανή σε ό,τι αφορά στις ρωσοτουρκικές και ρωσονατοϊκές σχέσεις του τελευταίου αιώνα και πεντηκονταετίας αντίστοιχα.

Διεθνοδικαιικά, ακόμα κι αν δεχτούμε ότι για λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά το ρωσικό βομβαρδιστικό παραβίασε τον τουρκικό εναέριο χώρο –στοιχείο που βάσιμα δικαιούμαστε να αμφισβητούμε–, επ’ ουδενί μπορούμε να μιλήσουμε για ένοπλη επίθεση εις βάρος της Τουρκίας, ώστε να δικαιολογείται η χρήση βίας από πλευράς της τελευταίας. Μάλιστα, δεν αναφέρεται κανένα ιστορικό τέτοιων παραβιάσεων ούτε άλλες κινήσεις από πλευράς της ρωσικής αεροπορίας που να δικαιολογούν τη σκέψη ότι έστω επέκειτο άμεσα ένοπλη επίθεση από πλευράς Ρωσίας εις βάρος της Τουρκίας. Επομένως, πρόκειται για μια προμελετημένη, εγκεκριμένη από τον Τούρκο πρόεδρο επιθετική ενέργεια της Τουρκίας εις βάρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, που παραβιάζει κατάφωρα το διεθνές δίκαιο.

Διεθνοπολιτικά η κατάσταση είναι ακόμα πιο προβληματική. Τι ακριβώς επιδιώκει ο Ερντογάν; Πρόκειται για κρίση μεγαλομανίας ενός καθεστώτος; Για προσπάθεια πρόκλησης ευρύτερης, δηλαδή παγκόσμιας, σύρραξης; Ή για προσχεδιασμένη και προσυμφωνημένη με τις ΗΠΑ απόπειρα ταπείνωσης του Ρώσου προέδρου; Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς, ωστόσο ένας συνδυασμός των δύο πρώτων ενδεχομένων φαίνεται αρκετά πιθανός και κατάλληλος ως απάντηση, χωρίς να αποκλείει κανείς και μια κρυφή επιθυμία παραγόντων της Δύσης να «στριμώξουν» τον Ρώσο πρόεδρο δι’ αντιπροσώπων.

Το καθεστώς Ερντογάν, μετά την πρόσφατη εκλογική του επικράτηση και την υποστήριξη που απολαμβάνει από πλευράς Δύσης σε σειρά τυχοδιωκτικών πολιτικών του, προφανώς επιδιώκει ακόμα εντονότερα τον ρόλο μιας περιφερειακής υπερδύναμης με παγκόσμιο αντίκτυπο. Τέτοιου είδους επιδιώξεις ιστορικά οδηγούν στη λανθασμένη και παραπάνω κίνηση.

Επιπλέον, ο Ερντογάν έχει επενδύσει τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο και χρήματα στην προώθηση μιας σουνιτικής συμμαχίας με τον ίδιο και το καθεστώς του στο επίκεντρο αλλά και στην αλλαγή καθεστώτος στη Συρία. Το καθεστώς Άσαντ, ωστόσο, δεν ανατρέπεται μέχρι σήμερα. Αντίθετα, ίσως και να ισχυροποιείται έμμεσα λόγω της δράσης του Ισλαμικού Κράτους στη Δύση και, φυσικά, χάρη στη ρωσική επέμβαση. Συν τοις άλλοις, η εξαγωγή ενός «μοντέλου Ερντογάν» στον μουσουλμανικό κόσμο συναντά αντιστάσεις που οξύνονται και μέσα στην Τουρκία, με κύριο πρόβλημα για το καθεστώς Ερντογάν τη στρατιωτική και πολιτική ανάπτυξη του κουρδικού εθνικοαπελευθερωτικού και κοινωνικοαπελευθερωτικού κινήματος στο οποίο πρωταγωνιστεί το PKK, ενώ και το HDP παραμένει πρόκληση για την κυριαρχία του.

Κίνδυνος ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης

Ωστόσο, βασικό πρόβλημα του Ερντογάν στις εξωτερικές του επιδιώξεις συνιστά η εμπλοκή της Ρωσίας. Με την κατάρριψη επομένως του ρωσικού μαχητικού αφενός στέλνει εκ των πραγμάτων ένα μήνυμα «προστασίας» στους εκλεκτούς του ισλαμιστές και αφετέρου επιδιώκει να εντάξει την έμπρακτη αντίθεσή του στον ρόλο της Ρωσίας στην περιοχή σε μία ευρύτερη ρωσο-νατοϊκή ένταση, που, άλλωστε, οξύνεται εδώ και αρκετό καιρό μετά τα γεγονότα της Ουκρανίας.
Ο τούρκος πρόεδρος επιδιώκει να διαδραματίζει ρόλο εμπροσθοφυλακής του ΝΑΤΟ στην αντίθεση με τη Μόσχα όποτε το κρίνει το συμφέρον για το καθεστώς του, σύροντας ταυτόχρονα το ΝΑΤΟ σε μία κλιμακούμενη αντιπαράθεση με τη Ρωσία, ευθυγραμμισμένη και πάλι με τα δικά του συμφέροντα. Δεν πρόκειται για έναν τυπικό υποϊμπεριαλισμό, αλλά μάλλον για έναν περιφερειακό ιμπεριαλισμό, ενταγμένο στις ευρύτερες ιμπεριαλιστικές επιδιώξεις, τις οποίες, ωστόσο, αποπειράται να συνδιαμορφώσει, δεδομένου ότι, στις σημερινές συνθήκες και σε επιμέρους πεδία αντιπαράθεσης, ακόμα και περιφερειακές δυνάμεις, δηλαδή δυνάμεις μικρότερης ισχύος ως προς τις παγκόσμιες, μπορούν, εφόσον συγκεντρώσουν την ισχύ τους, να επιδράσουν καταλυτικά.

Σε ό,τι αφορά στο τρίτο ενδεχόμενο, διαφαίνεται ότι δεν υπάρχει συντεταγμένο κυβερνητικό κέντρο στη Δύση σήμερα που να επιδιώκει αναμέτρηση με τη Ρωσία. Ωστόσο, δεν είναι απίθανο ορισμένοι κύκλοι να βλέπουν τουλάχιστον με ενδιαφέρον την αντικειμενικά δύσκολη θέση στην οποία περιέρχεται ο Βλαντιμίρ Πούτιν μετά την τουρκική ενέργεια. Αν αντιδράσει σκληρά και αποφασιστικά, σύμφωνα με την εικόνα που ο ίδιος έχει φιλοτεχνήσει για τον εαυτό του, διακινδυνεύει μία ανεξέλεγκτη κλιμάκωση, που θα μπορούσε να θυμίσει τους «sleepwalker» (υπνοβάτες) του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν επιδείξει αυτοσυγκράτηση και παραπέμψει το ζήτημα στο μέλλον, κινδυνεύει να τρωθεί το κύρος του, ιδίως, μάλιστα, αν υπάρξουν αυξανόμενες απώλειες στην εκστρατεία του στη Συρία, γεννώντας μνήμες σοβιετικού Αφγανιστάν.

Οι πρώτες αντιδράσεις του ρώσου προέδρου δείχνουν ότι σταθμίζει τα δεδομένα προκειμένου να αποφασίσει ποιόν δρόμο πρέπει να επιλέξει. Στην πραγματικότητα όμως το πιο επικίνδυνο σημείο της κρίσης είναι ακριβώς αυτό: ο Βλαντιμίρ Πούτιν από τη μία πρέπει να επαναβεβαιώσει το διεθνές προφίλ του και την ικανότητά του να διασφαλίζει τα άμεσα ρωσικά συμφέροντα στην περιοχή και από την άλλη να αποφύγει μία διαρκή κλιμάκωση, κι όλα αυτά ευρισκόμενος μπροστά σε μία τετελεσμένη πρόκληση.

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 316


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση