Η άγνωστη πολιτική κληρονομιά του Κωνσταντίνου Καραμανλή

«Αρχηγός γίνεται αυτός που λένε οι άλλοι ότι θα γίνει αρχηγός»

«Οι αμερικανοί είναι περισσότερο επικίνδυνοι ως φίλοι»

«Αλλοίωση του πολιτεύματος η διαπλοκή»

Η παρακαταθήκη του άρθρου 106 του Συντάγματος

Το επεισόδιο με τον Κίσινγκερ

Του Μανώλη Κοττάκη

Γιατί κάθε χρόνο το μνημόσυνο του ιδρυτή της ΝΔ Κωνσταντίνου Καραμανλή γίνεται πολιτικό γεγονός και τροφοδοτεί δημοσιεύματα για τα εσωκομματικά της παράταξης και τις σχέσεις μεταξύ του εκάστοτε αρχηγού της και των λεγόμενων καραμανλικών;

Γιατί η ηγεσία της αξιωματικής αντιπολίτευσης έσπευσε στο πρόσωπο του Αλέξη Τσίπρα να παραστεί σε διεθνές συνέδριο για τα δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατο του και να μιλήσει θετικά για την καταλυτική συνεισφορά του Μακεδόνα πολιτικού στην επιστροφή, αποκατάσταση και εδραίωση της Δημοκρατίας στην πατρίδα μας;

Γιατί ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Βενιζέλος ο οποίος συνεργάστηκε με τον Πρόεδρο Καραμανλή ως Υπουργός στην κατάρτιση του νομοσχεδίου για την απαλλοτρίωση της βασιλικής περιουσίας μίλησε θερμότατα για αυτόν στην τελετή αποκάλυψης του ανδριάντα του στην Θεσσαλονίκη;

Τι ήταν αυτό που ώθησε την πρώην Γραμματέα του ΚΚΕ Αλέκα Παπαρήγα να αναγνωρίσει γενναία μέσα στην αίθουσα της Ολομελείας του Κοινοβουλίου ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν είχε καμία ευθύνη για την δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη από το παρακράτος των Γκοτζαμάνηδων;

Γιατί η πολιτική του κληρονομιά και οι νεότεροι πολίτες που την αποδέχτηκαν στην πορεία του χρόνου γίνονται αντικείμενο διεκδίκησης μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς η οποία κάνει τακτικά ανοίγματα στους «καραμανλικούς» ψηφοφόρους;

Και το κυριότερο: Γιατί ακόμη μέχρι και σήμερα απλοί λαϊκοί άνθρωποι ανεβαίνουν στα βραχώδη της Φιλοθέης στον τάφο του και γράφουν θερμά λόγια στο βιβλίο εντυπώσεων για την προσφορά του στον λαό και τον τόπο;

Η μισή αλήθεια είναι ότι η απόσταση του χρόνου, η εξαφάνιση των φορτίσεων και το καταλάγιασμα των παθών βοηθούν τους πρωταγωνιστές του δημοσίου βίου να αναγνωρίζουν την πραγματικότητα. 

Η σκιά του Καραμανλή, ειδικά εντός της συντηρητικής παράταξης, πέφτει όμως βαριά για ακόμη έναν λόγο: Δημιούργησε με την πολυετή παρουσία του στο δημόσιο βίο μια σχολή σκέψης που υπερβαίνει το πρόσωπο του και επηρεάζει καταλυτικά τις ηγεσίες της παράταξης του Αντώνη Σαμαρά περιλαμβανομένου ο οποίος ακολουθεί το καραμανλικό υπόδειγμα της σφικτής διακυβέρνησης και της εποπτείας των Υπουργών. 

Αιτία άλλωστε της σιωπηρής εσωκομματικής αντιπαράθεσης που επικρατεί το τελευταίο διάστημα στη ΝΔ οφείλεται στον τρόπο που προσεγγίζουν οι πρωταγωνιστές την κληρονομιά του Καραμανλή: Εκείνος δημιούργησε και παρέδωσε ένα κόμμα με λαϊκή ρίζα, σήμερα ο δημόσιος διάλογος περιστρέφεται γύρω από το ενδεχόμενο να μετατραπεί η ΝΔ κατά βάση σε αστική συντηρητική παράταξη. Γι αυτό και το δρομολόγιο της μετάβασης από το… Κιούπκοϊ Σερρών (Πρώτη) μέχρι την Κηφισιά δεν είναι ανέφελο και δημιουργεί κατά καιρούς αναταράξεις.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Γεώργιος Παπανδρέου με βάση την καταγωγή τους είναι ίσως οι δύο τελευταίοι ηγέτες της πατρίδας μας που προήλθαν απευθείας από τον λαό και όρισαν τον χώρο τους. Όλοι όσοι τους ακολούθησαν, οι κληρονόμοι τους, είναι παράγωγα τους. Είχαν λαϊκή αντίληψη -ορισμένοι από αυτούς- αλλά δεν θα εκτινάσσονταν στην ηγεσία της χώρας χωρίς την αύρα του ονόματος που έφεραν.

Και οι δύο γεννήτορες των τζακιών, ειδικώς όμως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, δεν έγιναν ποτέ αποδεκτοί ούτε ενσωματώθηκαν στην αστική αθηναϊκή ελίτ η οποία τους πολέμησε σφοδρά μέχρι να συμβιβαστεί μαζί τους τελικά. Η σφοδρή αυτή σύγκρουση είχε επιπτώσεις έως και στα οικογενειακά θέματα του Κωνσταντίνου Καραμανλή. 

Ο ίδιος μπορεί να μην διακατεχόταν από κόμπλεξ κατωτερότητας και να έκανε παρέα με τους καλύτερους διανοούμενους της εποχής του, γνήσια τέκνα της ελίτ αυτής -ενδεικτική η φιλία που τον ένωσε με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Γεώργιο Ράλλη ή η παρέα που έκανε με τον Πέτρο Κόκκαλη - ωστόσο η αντιπάθεια που έτρεφαν στο πρόσωπο του οι κληρονόμοι της αστικής έκφρασης στην Ελλάδα είχε συγκεκριμένα αποτελέσματα: Την διατάραξη των σχέσεων του με την σύζυγο του Αμαλία Μεγαπάνου, συγγενή του Παναγιώτη Κανελλόπουλου.

Οι χαρακτήρες του δεν ταίριαξαν ποτέ γιατί ανήκαν σε διαφορετικούς κόσμους. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι εικοσιτετράωρα μετά την φυγή του Καραμανλή στο Παρίσι όπου παρέμεινε αυτοεξόριστος στα χρόνια της δικτατορίας κάποιοι από εκείνοι την ελίτ πέταξαν αμέσως τα έπιπλα έξω από το διαμέρισμα που διατηρούσε στο Κολωνάκι. Κάτι που πλήρωσαν πολύ ακριβά, αργότερα στην εποχή της σοσιαλμανίας.

Ούτε είναι επίσης τυχαία η αντιπάθεια με την οποία τον προσέγγιζε η ισχυρά εκδότης της «Καθημερινής» Ελένη Βλάχου, με συνέπεια εκείνος να της γυρίζει την πλάτη και να μην δέχεται προσκλήσεις για κοινωνική συναναστροφή μαζί της σε μία χρονική περίοδο της πρώτης πρωθυπουργίας του.

Η πρώτη ανορθογραφία λοιπόν για αρχηγό κεντροδεξιάς παράταξης ήταν ότι ο Καραμανλής ήταν ένας λαϊκός ηγέτης, ξένος προς την ελίτ της πρωτεύουσας.

Η δεύτερη ήταν η σχέση του με τον ξένο παράγοντα. Η ρήξη του με τους Αμερικανούς. Η αλήθεια είναι ότι στην πρώτη φάση της πολιτικής του ανέλιξης ο Μακεδών πολιτικός χρησιμοποίησε την ανερχόμενη δύναμη που ήταν τότε οι Αμερικανοί για να επιτύχει την εύνοια του στέμματος και να του δοθεί η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης.

Στους μυημένους είναι γνωστό ότι πήγαινε σινεμά μετά συζύγων με έναν ελληνοαμερικανό αξιωματούχο των μυστικών υπηρεσιών τον Άνδριου Νάτσιος με τον οποίο έκανε παρασκηνιακές συνεννοήσεις.

Στην πραγματικότητα όμως η άποψη του αυτή είχε αιτία: Αντιπαθούσε τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφερόταν η Βρετανική κυβέρνηση στην Ελλάδα -το είχε δείξει στην κόντρα του με την εταιρεία παροχής ρεύματος Power και με το ξήλωμα των γραμμών του τραμ- και ήθελε να μετακινήσει την χώρα σε άλλη σφαίρα επιρροής, πέραν του Ατλαντικού.

«Όσο πιο μακριά είναι ο δυνάστης σου, τόσο το καλύτερο!» συνήθιζε να λέει εκείνη την εποχή σύμφωνα με αδημοσίευτες μαρτυρίες συνεργατών του.

Η άνοδός του στην πρωθυπουργία τόσο προδικτατορικά όσο και με την μεταπολίτευση, φανέρωσε το αληθινό του πρόσωπο. Συγκρούστηκε με το κατεστημένο της εποχής όπως εκφραζόταν με τις παρεμβάσεις της Βασίλισσας Φρειδερίκης στην πολιτική ζωή του τόπου ενώ ήρθε σε ρήξη και με τους Αμερικανούς όταν χρειάστηκε.

Έβγαλε την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, ενέργεια αδιανόητη για ηγέτη δεξιάς παράταξης. Η άποψη του όπως την εκμυστηρεύτηκε σε ανύποπτο χρόνο σε στενό του, συνεργάτη -την δημοσιεύουμε σήμερα πρώτη φορά στα Επίκαιρα- ήταν: «Οι Αμερικανοί είναι περισσότερο επικίνδυνοι ως φίλοι παρά ως εχθροί!»

Όταν μάλιστα σε μια διεθνή σύνοδο τον πλησίασε ο Κίσινγκερ να του διαμαρτυρηθεί για το γεγονός ότι οι οργανώσεις της ομογένειας τον φώναζαν «χασάπη της Κύπρου» και να του ζητήσει να παρέμβει για να σταματήσουν, ο Καραμανλής σχεδόν τον προσπέρασε λέγοντάς του: «Τhey are American citizens!» μη αποδοκιμάζοντας την πράξη τους.

Η εντολή που είχε δώσει στον στενό του συνεργάτη πρέσβη Πέτρο Μολυβιάτη αμέσως μετά τα τραγικά γεγονότα της Κύπρου ήταν:

«Θα συμπεριφέρεσαι στον πρέσβη των ΗΠΑ όπως στον πρέσβη της Γουατεμάλα!».

Πιστός ευρωπαϊστής είχε πάντα στο νου του πως θα οδηγήσει στην απεξάρτηση της Ελλάδας στο μέτρο του δυνατού από αυτές τις δυνάμεις και πως θα την οδηγήσει στο ασφαλές ευρωπαϊκό λιμάνι. Ενδεικτικό είναι και το ιστορικό παραλειπόμενο: Ήταν τόση η έγνοια του για την εικόνα που είχε η Ελλάδα στην Ευρώπη ώστε έδωσε εντολή να αντικατασταθούν όλοι οι αστυνομικοί της Βουλής που ήταν κοντοί, χοντροί και με μουστάκι και να αντικατασταθούν από ψηλούς, ευθυτενείς, αδύνατους και ξανθούς ή μελαχρινούς!

Η σχέση του με το κεφάλαιο ουδέποτε υπήρξε ανέφελη. Είχε καλύτερη γνώμη για τους εφοπλιστές παρά για τους βιομήχανους και αυτό απεδείχθη στην πράξη με την σοσιαλμανία και τις κρατικοποιήσεις των διυλιστηρίων του Νιάρχου και των επιχειρήσεων του Ανδρεάδη.

«Τον βιομήχανο χτύπα τον γιατί έχει ρίζα. Ο εφοπλιστής έχει φτερά όμως και μπορεί να πετάξει...» έλεγε σε Υπουργό του την εποχή εκείνη.

Στην πρώτη θητεία του στην πρωθυπουργία επέστρεψε στους Μποδοσάκη, Ωνάση και Νιάρχο χρήματα που επιχείρησαν να του δώσουν για τον προεκλογικό αγώνα της ΕΡΕ όταν διαπίστωσε ότι το έκαναν προσδοκώντας καλύτερη μεταχείριση έναντι άλλων (ο Ωνάσης έναντι του Νιάρχου) ή εκβιάζοντας πως αν δεν τους γίνει κάποιο χατίρι θα απέτρεπαν την εγκατάσταση -επένδυση της βιομηχανίας Αλουμινίου στην Ελλάδα.

Όταν γύρισε με την μεταπολίτευση φρόντισε να περιληφθεί στο Σύνταγμα ειδική διάταξη για την προστασία της Ναυτιλίας που ισχύει μέχρι σήμερα αλλά με το άρθρο 106 του Συντάγματος το οποίο παραμένει φοβερά επίκαιρο (τίτλος του «Κράτος και Εθνική Οικονομία») ορίζει ότι «η ιδιωτική οικονομία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή πρό βλάβη της εθνικής οικονομίας».

Σε άλλη παράγραφο καθόριζε την «αναγκαστική συμμετοχή του κράτους σε επιχειρήσεις με χαρακτήρα μονοπωλίου ή ζωτικής σημασίας για την αξιοποίηση του εθνικού πλούτου».

Στα νεότερα χρόνια όταν πλέον ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας κλήθηκε να σχολιάσει σε παρέα την επιχειρηματική κόντρα για τα ψηφιακά. Είχε πει τότε:

«Πρόκειται για αλληλοφάγωμα καρχαριών. Ανησυχώ όμως γιατί έχει επέλθει βαθύτερη αλλοίωση του πολιτεύματος. Λίγοι, ελάχιστοι άνθρωποι έχουν αποκτήσει τεράστια και ανεξέλεγκτη δύναμη έχουν διεισδύσει παντού και κάνουν ό,τι θέλουν χωρίς να υπολογίζουν κανέναν και τίποτε. Που θα βγάλει αυτό;»

Ενδεικτικό για το πως αντιμετώπιζε τους επιχειρηματίες σε σύγκριση με τους πολίτες είναι και το περιστατικό που συνέβη στην ταβέρνα της Μυκόνου.

Τον πλησίασε μεγάλος επιχειρηματίας και εις ένδειξη σεβασμού του φίλησε το χέρι. Ο Καραμανλής παραδόξως του το επέτρεψε. Και ενώ ο επιχειρηματίας κάθισε σε διπλανό τραπέζι τον Καραμανλή πλησίασε ένας ψαράς που μόλις είχε δέσει την βάρκα του στο λιμάνι. Προσπάθησε και εκείνος να του φιλήσει το χέρι αλλά ο Μακεδών τραβήχτηκε λέγοντας «Γιατί θέλεις να μου φιλήσεις το χέρι; Δεσπότης είμαι;»

Πέραν της λαϊκής ρίζας, της αποστροφής στις ξιπασμένες ελίτ, της απόστασης που τηρούσε από το κεφάλαιο ξεχωρίζοντας το υγιές από το αναιδές και της ρεαλιστικής σύγκρουσης με τον ξένο παράγοντα η Καραμανλική σχολή σκέψης έχει τρία ακόμη στοιχεία:

Για τον σεβασμό της στο φρόνημα των πολιτών που προέρχονται από την Αριστερά, για την ομαλή παράδοση της εξουσίας το 1981 και για την προσήλωση της στον τύπο και την ουσία των θεσμών. Η πιστή και αφοσιωμένη Γραμματέας του θυμάται σε ιδιωτικές της συζητήσεις πως όταν κάποιος του εισηγείται να μην τοποθετήσει στέλεχος της δημόσιας διοίκησης σε ανώτερη θέση με το επιχείρημα «είναι αριστερός, δεν είναι δικός μας» εκείνος απάντησε σε συνεργάτη του:

«Τι εννοείς δεν είναι δικός μας; Βούλγαρος είναι;» και τον ρώτησε: «Τον επηρεάζει το φρόνημα του στην άσκηση των καθηκόντων του;».

Η απάντηση ήταν αρνητική. «Τότε αυτόν θα κάνεις!».

Είναι ίσως άγνωστο αλλά ο Καραμανλής ήταν κυνηγός κεφαλών. Αναζητούσε τους καλύτερους Έλληνες αδιαφορώντας για την πολιτική τους καταγωγή. Ρόλο στο σαφάρι αυτό έπαιζε και ο αδελφός του Αχιλλέας, ο οποίος λέγεται ότι ανακάλυψε τον Παναγή Βουρλούμη κάπου στην Ασία.

Η ομαλή παράδοση της εξουσίας το 1981 δεν ήταν και τόσο αυτονόητο γεγονός όσο θεωρείται σήμερα. Το ΠΑΣΟΚ με θέσεις όπως έξω από την ΕΟΚ αντιμετωπιζόταν όπως ο ΣΥΡΙΖΑ σήμερα, ενώ και ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν καχύποπτος εξαιτίας όσων είχαν συμβεί παραμονές των εκλογών του 1967.

Η παρέμβαση του Καραμανλή ήταν καταλυτική. Πρώτα παρενέβη διακριτικά υπέρ της εκλογής του μετριοπαθούς Ράλλη στην ηγεσία της ΝΔ, ενώ την επομένη της εκλογικής νίκης του ΠΑΣΟΚ ματαίωσε ανταρσία που σχεδιαζόταν στο στράτευμα με τις παραιτήσεις και των τριών αρχηγών των όπλων.

Ο τρόπος που άσκησε τα Προεδρικά του καθήκοντα και στην πρώτη θητεία κατά την οποία συγκρούστηκε με τον Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και κατά την δεύτερη όταν συγκρούστηκε με λιγότερο θόρυβο με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, θα μπορούσε να αποτελέσει ξεχωριστό κεφάλαιο.

Με ή χωρίς αρμοδιότητες μετά την αναθεώρηση του 1985 εννοούσε να είναι στην πράξη ο ρυθμιστής του πολιτεύματος, να λύνει τις διαφορές μεταξύ πολιτειακών παραγόντων και να παρεμβαίνει όταν χρειαζόταν με διαρροές όπως αυτή που έκανε για τον Ανδρέα Παπανδρέου

«Έναν πρώην πρωθυπουργό δεν τον στέλνεις φυλακή αλλά σπίτι του!».

Τελευταίο αλλά όχι έλασσον: Η άποψή του για τα εσωκομματικά, όπως την είχε πει σε ανύποπτο χρόνο στον Κώστα Καραμανλή:

«Αρχηγός δεν γίνεται αυτός που λέει ότι θα γίνει αρχηγός αλλά αυτός που λένε οι άλλοι ότι θα γίνει αρχηγός!»...

Πηγή περιοδικό "Επίκαιρα", τεύχος 249

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση