Τουρκία: Δύο πολιτισμοί συγκρούονται

Τι κρύβεται πίσω από την προσφυγή

Γιαλτσίνκαγια, για να τεθούν εκτός

νόμου Ταγίπ Ερντογάν και ΑΚΡ

The Economist

Η μαρμάρινη κρήνη που υποβαστάζεται από τέσσερις γυμνόστηθες νύμφες, ήταν το καμάρι του δημάρχου του Καρς, Ναΐφ Αλιμπέγιογλου. Ομως, τον περασμένο Νοέμβριο η κρήνη εξαφανίστηκε για λίγες ημέρες, διότι στην πόλη επρόκειτο να αφιχθεί ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν. Για να μην τον εξοργίσει, αυτόν και το μετριοπαθές ισλαμικό κόμμα του της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ), ο δήμαρχος, μέλος και αυτός του ΑΚΡ, απέσυρε προσωρινά την κρήνη.

Ο πρωθυπουργός τελικώς δεν πήγε στο Καρς και η «άσεμνη» κρήνη γύρισε στη θέση της. Ολα αυτά τεκμηριώνουν άραγε άκρατη σεμνοτυφία και την πρόθεση επιβολής στην Τουρκία του ισλαμικού νόμου; Περί του τελευταίου αμφιβολία καμία δεν έχει ο γενικός εισαγγελέας, Αβδουλραχμάν Γιαλτσίνκαγια, που στις αρχές Μαρτίου κατέθεσε προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο ζητώντας να τεθούν εκτός νόμου το ΑΚΡ, ο Ταγίπ Ερντογάν, εξήντα εννέα στελέχη και μαζί ο πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ. Ολοι αυτοί αποβλέπουν κατά τον κ. Γιαλτσίνκαγια, στην εγκαθίδρυση θεοκρατικού καθεστώτος.

Το κατηγορητήριο

Ταραχή επικρατεί έκτοτε στην Τουρκία. Η ετυμηγορία του δικαστηρίου αναμένεται ίσως τη Δευτέρα, ίσως στο τέλος της εβδομάδας. Οι περισσότεροι παρατηρητές προβλέπουν καταδικαστική απόφαση. Στην παρελθούσα πεντηκονταετία 24 κόμματα κηρύχθηκαν παράνομα στην Τουρκία. Στις 23 από τις 24 περιπτώσεις το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κήρυξε την απόφαση της απαγόρευσης παράνομη. Εις μάτην.

Και όμως, η προσφυγή του κ. Γιαλτσίνκαγια στερείται σοβαρών αποδεικτικών στοιχείων, είναι βασισμένη σε λόγους και όχι σε έργα του κ. Ερντογάν και των επιτελών του. Ενα από τα τόσα αμαρτήματα του πρωθυπουργού είναι η άποψή του περί Τουρκίας, η οποία ως σύγχρονο μουσουλμανικό κράτος μπορεί να γίνει πρότυπο αρμονίας μεταξύ πολιτισμών. Η γνώμη αυτή όμως δεν παραπέμπει στη τζιχάντ. Το ΑΚΡ στήριξε τις ισλαμικές αξίες, αλλά ποτέ δεν προσπάθησε να επιβάλει νόμους εμπνευσμένους από το Κοράνι.

Η αλήθεια αυτή ουδόλως επηρεάζει τους παρεμβατικούς Τούρκους στρατηγούς, που κινούν τα νήματα του «δικαστικού πραξικοπήματος» κατά του ΑΚΡ, συνέχεια του «e- πραξικοπήματος» -όπως e-mail- δηλαδή της προειδοποίησης μέσω Διαδικτύου κατά της υποψηφιότητας Γκιουλ στην προεδρία, την άνοιξη του 2007. Αρκετοί ανυπότακτοι στρατηγοί εμπλέκονται σήμερα στην περιβόητη υπόθεση Εργκένεκον. Εξαιτίας της έχουν παραπεμφθεί στη δικαιοσύνη συνολικά 112 άτομα.

Κατά τη γνώμη των στρατηγών και των συμμάχων τους, αυτό που διακυβεύεται είναι το κληροδότημα του Ατατούρκ, η λαϊκή του δημοκρατία. Τα ίδια είχαν ειπωθεί και ο 1996, όταν για πρώτη φορά τη διακυβέρνηση της Τουρκίας ανέλαβε το ισλαμικό Κόμμα της Ευημερίας (Ρεφά) του Νετσμετίν Ερμπακάν που ένα χρόνο αργότερα ανετράπη με «βελούδινη» επανάσταση. Η απαγόρευσή τους στηρίχθηκε στις ίδιες κατηγορίες με αυτές που τώρα βαρύνουν το ΑΚΡ. Ομως μετά από κάθε άνωθεν παρέμβαση, οι ισλαμιστές επιστρέφουν ενδυναμωμένοι και αναγεννημένοι, με πρωταθλητή τον Ταγίπ Ερντογάν. Από απόφοιτος ιερατικής σχολής, αυτός κατέληξε δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης μετά τη νίκη του Ρεφά στις δημοτικές του 1994. Καθαιρέθηκε το 1997 και για ένα χρόνο φυλακίστηκε, επειδή απήγγειλε ποίημα εθνικιστικής υφής. Κατηγορήθηκε για υποκίνηση θρησκευτικού μίσους.

Αυτό ήταν το σημείο καμπής. Ο κ. Ερντογάν αυτομόλησε από το Κόμμα της Ευημερίας και με μετριοπαθείς συνοδοιπόρους ίδρυσε το 2001 το ΑΚΡ, διακηρύσσοντας ότι απεύχεται την ανάμειξη της θρησκείας με την πολιτική και ότι μόνος ιερός σκοπός του είναι η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Μετά τη νίκη του στις εκλογές τον Νοέμβριο του 2002 σχημάτισε μονοκομματική κυβέρνηση και, πράγμα παράδοξο για την Τουρκία, τήρησε τον λόγο του. Κατήργησε τη θανατική ποινή, περιόρισε τις εξουσίες του στρατού, έδωσε στις γυναίκες δικαιώματα πρωτοφανή μετά την περίοδο Ατατούρκ, κήρυξε τα δύο φύλα ισότιμα ενώπιον του νόμου. Το 2005 πέτυχε την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε., κάτι που καμία κυβέρνηση δεν είχε πετύχει. Ταυτόχρονα έβγαλε τη χώρα του από την οικονομική καχεξία του 2001 και για κάποιο διάστημα όλοι πίστεψαν ότι η Τουρκία είχε γίνει μια σταθερή και ευημερούσα χώρα. Γι’ αυτό τον Ιούλιο του 2007 τον ψήφισε το 47% του εκλογικού σώματος, άλμα σε σύγκριση με το 34% του 2002.

Πολλοί θεωρούν την προσπάθεια ανατροπής του ΑΚΡ μια ακόμη πτυχή του μακρόχρονου αγώνα επιβίωσης μιας παλαιάς φρουράς, εθισμένης στο μονοπώλιο του πλούτου και της εξουσίας. Αντίπαλος είναι η ανερχόμενη τάξη ευλαβών, με σύμβολο το ΑΚΡ. Αλλοι πάλι εντοπίζουν το πρόβλημα στο στρατό, που πιστεύει ότι οι στρατιώτες και όχι οι εκλεγμένοι πολιτικοί έχουν τον τελευταίο λόγο για τις τύχες του έθνους. Αλλά ο Ισμαήλ Καρά, θεολόγος του Ισλάμ, πιστεύει ότι η μάχη διεξάγεται μεταξύ του Ισλάμ και του εκσυγχρονισμού.

Πέραν αυτού, ο κυρίως λόγος για τον οποίο η Μικρά Ασία, η Ανατολία, έμοιαζε λιγότερο μουσουλμανική στο παρελθόν, ήταν η σημαντική κοινότητα των Χριστιανών, που έσφυζε από ζωή. Η δημογραφική αυτή ισορροπία ανατράπηκε βίαια με τις μαζικές δολοφονίες και τον ξεριζωμό Αρμενίων και Ελλήνων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Αυτό το κεφάλαιο της ιστορίας αγνοείται επιδεικτικά από την κεμαλική ελίτ, που αναζητεί τεκμήρια του εξισλαμισμού τον οποίο απεργάζεται το ΑΚΡ και τα εντοπίζει στη μαντίλα. Η προσπάθεια του κ. Ερντογάν να επιτρέψει διά νόμου τη χρήση της στα κρατικά πανεπιστήμια, που ακυρώθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο, είναι η βάση της προσφυγής Γιαλτσίνκαγια.

Η Χιζμπουλά

Το πλέον χαρακτηριστικό -και αλγεινό- παράδειγμα παρέμβασης του στρατού για συγκυριακούς λόγους είναι η Χιζμπουλά, η πλέον φονική εκδοχή ισλαμικής τρομοκρατίας στην Τουρκία -άσχετη με τη Χεζμπολά του Λιβάνου. Λέγεται ότι η τουρκική Χιζμπουλά υποστηρίχθηκε από τις «ανυπότακτες» δυνάμεις ασφαλείας στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ως αντίπαλον δέος στο ΡΚΚ. Επειτα όμως ξέφυγε από κάθε έλεγχο και χρειάστηκαν αλλεπάλληλες επιχειρήσεις των δυνάμεων ασφαλείας το 2001 για να την εξουδετερώσουν. Οχι εντελώς φαίνεται. Λέγεται ότι στελέχη της έχουν ανασυγκροτηθεί σε πυρήνες συνδεδεμένους με την αλ Κάιντα, και ότι συμμετείχαν στις πολύνεκρες επιθέσεις εναντίον εβραϊκών και βρετανικών στόχων το 2003 στην Κωνσταντινούπολη.

Η απαγόρευση του ΑΚΡ ενδέχεται να ενισχύσει τα ακραία στοιχείου τύπου Χιζμπουλά, που πιστεύουν σαν τους κοσμικούς, ότι δημοκρατία και Ισλάμ δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Εάν αντιθέτως το ΑΚΡ διατηρήσει την εξουσία, οι ισλαμιστές θα προσεγγίσουν το μέσο όρο. Τα έξι χρόνια διακυβέρνησης συνέτισαν και τους πιο ριζοσπάστες του κόμματος.

Εάν ο κ. Ερντογάν είχε προσπαθήσει να προσεγγίσει τους κοσμικούς, ίσως να μην είχαμε φτάσει στο σημείο αυτό σήμερα, λέει αξιωματούχος του ΑΚΡ. Χάθηκαν πολλές ευκαιρίες, όπως το περασμένο φθινόπωρο, όταν το ΑΚΡ προσπαθούσε να αντικαταστήσει το Σύνταγμα των στρατηγών του 1980 με νέο, πολιτικό Σύνταγμα. Τότε όμως ο κ. Ερντογάν προτίμησε να περάσει τον νόμο για τη μαντίλα στα πανεπιστήμια. Οι επικριτές του ισχυρίζονται ότι η μεγάλη του νίκη, τον Ιούλιο του 2007, τού πήρε τα μυαλά, ότι δεν ακούει κανένα, όπως ψιθυρίζει βουλευτής του ΑΚΡ. Ισως. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Ταγίπ Ερντογάν πρέπει να τεθεί εκτός νόμου και το κόμμα του να απαγορευτεί.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση