Μηδενικά προβλήματα ή μηδενικά αποτελέσματα;

• Της Μαρίας Ζαχαράκη

Η συνταγή εξωτερικής πολιτικής, που δοκιμάζει εδώ και τρία χρόνια ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Νταβούτογλου, αποτελείται από υλικά που δύσκολα δένουν μεταξύ τους. Έβαλε σε μία κατσαρόλα μπαχάρια Ανατολής μαζί με σάλτσες Δύσης, για να φτιάξει στο τέλος μια σπεσιαλιτέ που την ονόμασε: «Μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες». Τι λέει, όμως, από γεύση;

Το μεγάλο όνειρο του Αχμέτ Νταβούτογλου είναι μια Τουρκία, η οποία να ηγείται μίας κοινοπολιτείας που θα εκτείνεται στη Μέση Ανατολή, τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ασία. Θυμίζει λίγο Βρετανία και αποικιοκρατία, αλλά το όραμα αυτό αποδόθηκε μ’ έναν καινούριο όρο: «Νεο-οθωμανισμός».
Κοιτάζοντας τα οφέλη της μέχρι στιγμής νέας τουρκικής εξωτερικής πολιτικής καταλήγουμε στα εξής δύο: Πρώτον, η κατάργηση της βίζας μεταξύ Τουρκίας και αρκετών χωρών της περιοχής, συνέβαλε στην ανάπτυξη περισσότερων εμπορικών σχέσεων με τους γείτονες. Δεύτερον, οι κινήσεις στον τομέα της ενέργειας εκτός Μέσης Ανατολής, σε Αφρική, Ασία και Λατινική Αμερική αναμένεται μακροπρόθεσμα να αποδώσουν σημαντικούς καρπούς και να συμβάλουν θετικά στην τουρκική οικονομία. Η Τουρκία γίνεται πυρηνική δύναμη και σημαντικός «αγωγός» φυσικού αερίου από τρίτες χώρες. Κοιτάζοντας τώρα της ζημίες της ίδιας πολιτικής, αμέσως γίνεται αντιληπτό ότι μάλλον είναι περισσότερες:

1) Η Τουρκία υπέγραψε δύο πρωτόκολλα με την Αρμενία το 2009, προκειμένου να αποτρέψει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, να ξεστομίσει τη λέξη «γενοκτονία». Το Αζερμπαϊτζάν αισθάνθηκε προσβεβλημένο και ο Τούρκος πρωθυπουργός Ερντογάν έσπευσε στο Μπακού να τον καθησυχάσει. Όταν όμως αντιλήφθηκε ότι οι φωνές της αντιπολίτευσης υψώνονται επικίνδυνα για εκείνον, έκρυψε τα πρωτόκολλα κάτω από το χαλί και η περίφημη προσέγγιση μεταξύ Άγκυρας-Εριβάν παραπέμφθηκε στις καλένδες.

2) Έπειτα η Τουρκία αποφάσισε να κάνει το μεσίτη μεταξύ Συρίας-Ισραήλ. Όταν, όμως, οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις βάφτηκαν με... αίμα, η όλη προσπάθεια όχι απλά παραπέμφθηκε στις καλένδες, αλλά μπήκε και ταφόπλακα από πάνω της.

3) Δεν πτοήθηκε, όμως, και αποφάσισε να πέσει στα πιο βαθιά. Θέλησε να γίνει ο συμφιλιωτής του Ιράν με τις ΗΠΑ. Την ώρα που το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ετοίμαζε τις κυρώσεις κατά του Ιράν, η Τουρκία υπέγραφε τη Διακήρυξη της Τεχεράνης με τη Βραζιλία. Η Δύση, όμως, δεν ενθουσιάστηκε με την πρωτοβουλία και η Τουρκία άρχισε να αποκτά τη φήμη της χώρας με τους περίεργους «δεσμούς». Η Βραζιλία έκανε στροφή, αλλά η Τουρκία συνέχισε να δίνει αφορμές για συζητήσεις του τύπου «ο πολιτικός της άξονας αλλάζει», «η Τουρκία στρέφεται προς την Ανατολή» κλπ. Αποτέλεσμα, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ να είναι σήμερα ασαφείς, εκεί που κάποτε ήταν οι μόνες σίγουρες.

4) Η κατάσταση στο Λίβανο έδωσε μια νέα ευκαιρία στην Τουρκία να αναλάβει δράση.
Ο Νταβούτογλου πήγε στο Λίβανο και συναντήθηκε κρυφά με τον ηγέτη της Χεζμπολάχ, Χασάν Νασράλα, αλλά όταν η Χεζμπολάχ δημοσίευσε τις φωτογραφίες, η θέση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών απέναντι στη διεθνή κοινότητα προκάλεσε και πάλι ερωτήματα. Το χειρότερο, δε, ήταν ότι δεν κατάφερε να πείσει τις αντικρουόμενες πολιτικές δυνάμεις του Λιβάνου να συμβιβαστούν κι έτσι γύρισε άπραγος στην Άγκυρα.

5) Το Μάιο του 2009 υπογράφηκαν μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας 22 συμφωνίες συνεργασίας, ανοίγοντας μία νέα θετική σελίδα στις ελληνο-τουρκικές σχέσεις. Πρωθυπουργοί και υπουργοί Εξωτερικών ανταλλάσσουν κάθε τόσο επισκέψεις και γενικά επικρατεί μία «love is in the air». Όχι όμως και στον αέρα του Αιγαίου, όπου εκεί μόνο αγάπη δεν κυριαρχεί. Η ερώτηση Παπανδρέου στο Ερζερούμ στις 7 Ιανουαρίου, «γιατί τα τουρκικά αεροπλάνα πετούν στο Αιγαίο και παρενοχλούν τα αντίστοιχα ελληνικά», άναψε φωτιές στο δίδυμο Ερντογάν-Νταβούτογλου. Αντιπολίτευση και τύπος περιγελούν το δόγμα περί μηδενικών προβλημάτων και δίνουν συνεχώς χαστούκια στην κυβέρνηση, η οποία για να αμυνθεί μηνύει σπασμωδικά εκδότες και δημοσιογράφους.

Το Κυπριακό
Αλλά και στο Κυπριακό η Άγκυρα προσπάθησε να κάνει στροφή, δείχνοντας ότι όχι απλώς δεν είναι αρνητική απέναντι στη λύση, αλλά ότι καταθέτει και νέες προτάσεις. Ούτε όμως αυτή η προσπάθεια έδειξε να απέδωσε. Η ελληνοκυπριακή πλευρά βρίσκει τις προτάσεις μη ρεαλιστικές και η διεθνής κοινότητα συνεχίζει να επιρρίπτει στην Άγκυρα το βάρος για την επίλυση. Η εξίσωση λοιπόν τι βγάζει μέχρι στιγμής; Μηδέν εις το πηλίκον; Όχι απόλυτο, αλλά πάντως πολλά πλην. Η φήμη και το όνομα της Τουρκίας μπορεί να κερδίζει πόντους στη Μέση Ανατολή, αλλά προκαλεί τα περίχωρα του Ισραήλ και των ΗΠΑ. Και την ώρα που η Δύση ασχολείται με τον «άξονα» της Τουρκίας, η Τεχεράνη κερδίζει χρόνο για την παραγωγή πυρηνικών όπλων.
Το άνοιγμα βέβαια της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή έχει προσφέρει και θετικά. Τα οποία εκτιμώνται, φυσικά, ανάλογα με τις ανάγκες της Δύσης. Το ότι ΗΠΑ και Δύση έχουν ακόμη επαφή με το Ιράν, τη Χεζμπολλάχ και τη Χαμάς χάρη στην Τουρκία, αφού οι ίδιες δεν θέλουν να έχουν απευθείας επαφές.

Κινδυνεύει να γκρεμιστεί η γέφυρα Ανατολής και Δύσης
Η Τουρκία έχει αναμφισβήτητα υιοθετήσει εδώ και τρία χρόνια μία ιδεαλιστική εξωτερική πολιτική, ασκώντας παράλληλα ρεάλ πολιτίκ(!). Βέβαια, όταν λέμε ιδεαλιστική πολιτική, δεν μιλάμε με όρους διεθνείς στη συγκεκριμένη περίπτωση. Με τους ίδιους όρους, δηλαδή, που αντιλαμβάνεται η Δύση έννοιες, όπως ανθρώπινα δικαιώματα και αξίες περί δημοκρατίας και διακυβέρνησης. Όταν στο Σουδάν, την Κίνα, το Ιράν, την Παλαιστίνη και το Λίβανο χρησιμοποιούνται ανορθόδοξοι «μέθοδοι πολέμου», η Τουρκία δεν αντιδρά. Σε αυτές τις περιπτώσεις η Άγκυρα χρησιμοποιεί ορολογίες και ερμηνείες διαφορετικές από της Δύσης.

Για αιώνες Δύση και Ισλάμ είχαν συγκεκριμένες θέσεις στο χάρτη της παγκόσμιας γεωγραφίας. Η Τουρκία είναι μια ιδιότυπη περίπτωση, καθώς το ένα πόδι της ακουμπάει στην περιοχή της Δύσης και το άλλο στην περιοχή που ο χάρτης γράφει Ισλάμ. Αν και αντιθετικό, αυτό ακριβώς προσπάθησε να εκμεταλλευτεί το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Να πατήσει πιο γερά το πόδι του στο χάρτη που δείχνει Ανατολή, χωρίς όμως να σηκώσει το πόδι που ακουμπάει στη Δύση. Το ΑΚΡ προσπαθεί να προστατεύσει τα δικαιώματα των συντηρητικών (κατά τη Δύση) και θιγμένων (από τη Δύση) μουσουλμάνων και να παρουσιάσει το ειρηνικό και αντι-τρομοκρατικό τους (μετά την 11η Σεπτεμβρίου) πρόσωπο. Αυτή εκ πρώτης όψεως μοιάζει μία εντυπωσιακή πολιτική, όταν μάλιστα συνδυάζεται με μία οικονομική ανάπτυξη των φτωχών, συντηρητικών μουσουλμάνων της Ανατολίας και με ανοίγματα διαύλων επικοινωνίας απέναντι σε όσους η Δύση δεν μιλά, όπως το Ιράν, η Συρία, η Χαμάς κλπ. Δεν πρέπει να αμφισβητείται ότι η Τουρκία έχει προσθέσει μία νέα δυναμική σε μία περιοχή, όπου έπαιζαν μπάλα χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος. Τώρα πλέον από ιδεαλιστική γίνεται ρεαλιστική πολιτική, η οποία όμως για να μπορέσει να φτάσει στο στόχο που έχει θέσει η ιδεαλιστική, ο Αχμέτ Νταβούτογλου καλείται να δημιουργήσει ισχυρές βάσεις. Αλλιώς η γέφυρα που επιθυμεί να γίνει η Τουρκία μεταξύ Ανατολής και Δύσης κινδυνεύει να γκρεμιστεί. Το μεγάλο στοίχημα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας άρα είναι αυτό. Η Τουρκία του Ερντογάν επαναβεβαίωσε τους δεσμούς με τον αραβικό κόσμο, ωστόσο, η υπερκινητικότητα στην εξωτερική της πολιτική, μπορεί να την κάνει να χάσει την ισορροπία της. Διότι, ναι μεν καταπιάνεται με τα δυσκολότερα ζητήματα της Μέσης Ανατολής, αλλά μπορεί να τα χειριστεί; Ή μήπως είναι υπεράνω των ικανοτήτων της;

«Καμία μεσολάβηση δεν έχει αποδώσει καρπούς μέχρι τώρα. Άρα, μήπως η Τουρκία τα βάζει με δυνάμεις μεγαλύτερες από τις δικές της;» αναρρωτιέται ο Σεμίχ Ιντίζ, πολιτικός αναλυτής. «Η φιλοδοξία της Τουρκίας να γίνει ο σοφός πυροσβέστης της Μέσης Ανατολής αποδεικνύεται πολύ δύσκολη, λόγω της ολισθηρότητας της περιοχής», λέει στο Ρόιτερς. Την ίδια άποψη εκφράζει κι ο Χένρι Μπάρκεϊ, ειδικός αναλυτής του Ινστιτούτου Κάρνετζι για τη Διεθνή Ειρήνη. Θεωρεί ότι η Άγκυρα είναι υπερ-φιλόδοξη. «Η Τουρκία είναι πιο δυνατή σε σχέση με πριν, αλλά η δύναμή της είναι λιγότερη από αυτήν που νομίζει. Το ποτήρι μπορεί να είναι μισογεμάτο, αλλά μέσα του υπάρχουν περισσότερες αποτυχίες παρά επιτυχίες», επισημαίνει.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση