Τι σημαίνει για την Ελλάδα η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για την Ισπανία

Την 13η Φεβρουαρίου 2020 το ΕΔΑΔ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) εξέδωσε μία απόφαση (γνωστή με τα αρχικά των προσφευγόντων N.D. και N.T. κατά Ισπανίας) που μπορεί να θεωρηθεί σταθμός. Προσπαθεί να αντιμετωπίσει αφενός το θέμα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφετέρου την υποχρέωση των κρατών να φυλάνε αποτελεσματικά τα σύνορά τους.

Τα γεγονότα που έκρινε το δικαστήριο έλαβαν χώρα στη Μελίγια. Πρόκειται για έναν από τους δύο ισπανικούς θύλακες στην Αφρική που περικλείεται από μαροκινό έδαφος. Λόγω των συχνών προσπαθειών προσφύγων και μεταναστών να εισέλθουν στον ισπανικό θύλακα, οι αρχές είχαν τοποθετήσει εντός του ισπανικού εδάφους τριπλή περίφραξη με συρματόπλεγμα που κάλυπτε και τα 13 χιλιόμετρα που χωρίζουν τη Μελίγια από το Μαρόκο. Επίσης, Ισπανία και Μαρόκο είχαν υπογράψει από το 1992 συμφωνία επιστροφής όσων εισέρχονταν παρανόμως στη Μελίγια.

Στις 13 Αυγούστου 2014 ομάδα 600 ατόμων επιχείρησε δια της βίας να παραβιάσει την τριπλή περίφραξη. Περίπου 100 κατόρθωσαν να περάσουν την πρώτη περίφραξη και σκαρφάλωσαν στη δεύτερη πλευρά του φράκτη όπου παρέμειναν για 8-10 ώρες. Οι ισπανικές αρχές τους κατέβασαν από το δεύτερο φράχτη, τους συνέλαβαν και χωρίς να τους ταυτοποιήσουν ή να τους επιτρέψουν να υποβάλουν αίτηση για άσυλο, τους επέστρεψαν αμέσως στο Μαρόκο. Δύο υπήκοοι από το Μάλι και την Ακτή του Ελεφαντοστού προσέφυγαν στο ΕΔΑΔ με κύριο επιχείρημα ότι η Ισπανία παραβίασε το άρθρο 4 του Πρωτοκόλλου 4 της Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΣΔΑ) που ορίζει ότι «απαγορεύονται οι συλλογικές απελάσεις» (αντίστοιχη αρχή περιλαμβάνεται στο άρθρο 19 του Χάρτη Θεμελιωδών Ελευθεριών της ΕΕ.

Τις ισπανικές απελάσεις είχε καταδικάσει η ισπανίδα Συνήγορος του Πολίτη, θεωρώντας ότι ήσαν αντίθετες προς τις υποχρεώσεις της χώρας της και συνιστούσαν «επαναπροώθηση» (refoulement) που απαγορεύεται. Περίπου αντίστοιχη θέση είχε κρατήσει και ο Επίτροπος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, που είχε αναφέρει ότι τα γεγονότα συνιστούσαν «απώθηση» (push-back) που επίσης απαγορεύεται. Μεταξύ πολλών άλλων, υπέρ των δύο προσφευγόντων είχαν παρέμβει με γραπτές παρατηρήσεις τους οι Ύπατες Αρμοστείες του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και η Διεθνής Αμνηστία.


Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου

Το ΕΔΑΔ έκρινε ότι οι δύο προσφεύγοντες είχαν παρανομήσει όταν προσπάθησαν σκοπίμως να εισέλθουν δια της βίας στην Ισπανία από μη νόμιμη οδό, εκμεταλλευόμενοι τον μεγάλο τους αριθμό. Η συλλήβδην απέλασή τους ήταν συνέπεια της παράνομης συμπεριφοράς τους. Στην απόφαση του δικαστηρίου βάρυνε ιδιαιτέρως το γεγονός ότι η Ισπανία, από το 2009, προσφέρει τη δυνατότητα νόμιμης υποβολής αιτήσεως ασύλου χωρίς κάποιος να βρίσκεται στο έδαφός της.

Αυτό μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Αφενός στις ισπανικές πρεσβείες ανά τον κόσμο, με την προϋπόθεση ότι οι αιτούντες δεν είναι πολίτες του συγκεκριμένου κράτους στο οποίο είναι εγκατεστημένη η πρεσβεία. Αφετέρου σε συνοριακά σημεία που βρίσκονται εγκατεστημένα γύρω από τη Μελίγια, εντός μαροκινού εδάφους. Στα σημεία αυτά, ο αιτών άσυλο ενημερώνεται σχετικά με τα δικαιώματά του, με τη βοήθεια διερμηνέα και επικουρείται δωρεάν από εξειδικευμένο δικηγόρο που τον έχει ορίσει ο δικηγορικός σύλλογος.

Στη συνέχεια οδηγείται σε ένα ανοιχτό κέντρο προσωρινής διαμονής των μεταναστών, όπου έχει ληφθεί μέριμνα για την αντιμετώπιση των βασικών αναγκών του. Η παραμονή στο Μαρόκο, μέχρι να δοθεί απάντηση στο αίτημα εισόδου δεν συνεπάγεται κίνδυνους για τους αιτούντες. Οι δύο προσφεύγοντες είχαν επιλέξει να μην χρησιμοποιήσουν τις υπάρχουσες διαδικασίες της Ισπανίας για να εισέλθουν νόμιμα στην επικράτειά της. Επομένως, κατά το ΕΔΑΔ, ορθώς απελάθηκαν αμέσως στο Μαρόκο.

Οι διαφορές με την Ελλάδα

Υπάρχουν αρκετές διαφορές των πραγματικών στοιχείων της συγκεκριμένης υποθέσεως με τα συμβαίνοντα στα ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα και ιδίως στα θαλάσσια όρια.
✓ Η υπόθεση αφορούσε σε χερσαίο σύνορο, όπως αυτό του Έβρου και όχι θαλάσσιο.
✓ Οι δύο αιτούντες χρησιμοποίησαν προδήλως βία για να εισέλθουν στον ισπανικό θύλακα. Είναι η κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές αρχές στον Έβρο από το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας και μετά. Αντιθέτως, είναι δύσκολο κάποιος να ισχυρισθεί ότι η είσοδος με πλοιάρια στα ελληνικά νησιά συνιστά βία.
✓ Υπήρχαν νόμιμες οδοί υποβολής αιτήματος εισόδου στην Ισπανία που δεν ακολούθησε κανένας από τους δύο αιτούντες. Είναι γεγονός ότι ουδείς από τους εισερχόμενους στην Ελλάδα έχει υποβάλει σχετικό αίτημα εισόδου δια της νομίμου οδού. Παράλληλα, όμως, η Ελλάδα δεν προσφέρει εντός τουρκικού εδάφους ή στα προξενεία και τις πρεσβείες μας τη δυνατότητα σε κάποιον να υποβάλει αίτημα εισόδου στη χώρα λόγω του ότι διώκεται στην πατρίδα του.

Πώς μας επηρεάζει η απόφαση
✓ Το πιο σημαντικό είναι ότι αλλάζει το βάρος της συζητήσεως. Για αρκετό καιρό η συζήτηση επικεντρωνόταν στο επίπεδο των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο. Με την απόφαση του ΕΔΑΔ επαναφέρεται
α) το θέμα της προστασίας των συνόρων ως υποχρεώσεως του κράτους
β) της υποχρεώσεως των ατόμων που διεκδικούν άσυλο να εξαντλούν τους νόμιμους τρόπους εισόδου σε ένα κράτος και
γ) της αποκλειστικής χρήσεως των νομίμων οδών εισόδου.
✓ Το ΕΔΑΔ αναγνωρίζει την υποχρέωση των κρατών να προφυλάσσουν τα σύνορα τους ιδίως από τις προκλήσεις που υφίστανται από τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές. Αναφέρεται ρητώς στην υποχρέωση των κρατών να φυλάνε τα σύνορά τους: «the Convention does not prevent States, in the fulfilment of their obligation to control borders» (παρ. 210).
✓ Εδώ και αρκετό καιρό, ο ΣΥΡΙΖΑ και οι δικαιωματιστές εντός αυτού ισχυρίζονται ότι ένα κράτος πρέπει να επιτρέπει σε όποιον θέλει να εισέρχεται στη χώρα και να υποβάλλει αίτηση για άσυλο. Το δικαστήριο λέει ότι αρκεί να υποβάλλεται το αίτημα και να εξετάζεται χωρίς να εισέρχεται κάποιος στη χώρα.
✓ Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εξαιρετικά κρίσιμο στοιχείο κατά την κρίση του δικαστηρίου ήταν η χρήση βίας από πλευράς των αιτούντων για εισέλθουν στον ισπανικό θύλακα. Αυτό καταφανώς ισχύει στην περίπτωση του φράκτη στον Έβρο.
✓ Η ελληνική κυβέρνηση αναζητεί τρόπους να εμποδίσει την παράνομη είσοδο στη χώρα. Δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις. Σε αυτό το πλαίσιο εξετάζει πιλοτικά διάφορα μέτρα (π.χ. πλωτούς φράκτες). Ο ΣΥΡΙΖΑ τον χαρακτήρισε «πράξη ντροπής που προσβάλλει τον ανθρωπισμό και το αίσθημα αλληλεγγύης του λαού μας και παραβιάζει τους ευρωπαϊκούς και διεθνείς κανόνες».
✓ Όπως προκύπτει από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, όχι μόνον δεν παραβιάζει τους ευρωπαϊκούς κανόνες, αλλά το ΕΔΑΔ θεωρεί αυτονόητο ότι μόνον δια των νομίμων οδών μπορεί να γίνεται η είσοδος σε μία χώρα.
✓ Θεωρήθηκε απολύτως νόμιμο να ενημερώνει η ισπανική πλευρά την μαροκινή για την παρουσία ατόμων εντός μαροκινού εδάφους που επιθυμούν να εισέλθουν παρανόμως στην Ισπανία (παρ. 219). Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό εν σχέσει προς την ενημέρωση των τουρκικών αρχών από τις ελληνικές για την παρουσία ομάδων ατόμων στα τουρκικά παράλια που επιθυμούν να εισέλθουν παρανόμως στην Ελλάδα.

Υ.Γ. Το ενδιαφέρον είναι ότι και οι δύο αιτούντες κατόρθωσαν τελικώς να εισέλθουν σε ισπανικό έδαφος, όπου ζήτησαν άσυλο. Αμφότερες οι αιτήσεις απερρίφθησαν. Ο ένας εστάλη αεροπορικώς στο Μάλι. Ο δεύτερος αφέθηκε ελεύθερος όταν έληξε η περίοδος κρατήσεώς του σε προαναχωρησιακό κέντρο. Έκτοτε ζει παρανόμως σε άγνωστη διεύθυνση στην Ισπανία.

Άγγελος Συρίγος


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση