Οι τακτικές της Ρωσίας στα Δυτικά Βαλκάνια

Tου Maxim Samorukov

Τα Δυτικά Βαλκάνια καταλαμβάνουν μία ειδική θέση στη ρωσική εξωτερική πολιτική.

Εκτός από την πολιτισμική και ιστορική συγγένεια με τους τοπικούς Ορθόδοξους Σλάβους, η ρωσική ηγεσία εξακολουθεί να στοιχειώνεται από την κρίση του Κοσσυφοπεδίου στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και των βομβαρδισμών της Σερβίας στις αρχές του 1999. η Ρωσία δεν έχει συγχωρήσει το ΝΑΤΟ για αυτή την στρατιωτική εκστρατεία, η οποία προχώρησε χωρίς εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Η αίσθηση ότι αντιμετωπίζεται άδικα από την "υποκριτική” Δύση, εδραιώνει την άνευ προηγουμένου φιλία μεταξύ των Ρώσων και των Σέρβων, οι οποίοι δεν ζουν μόνο στη Σερβία αλλά επίσης αποτελούν σημαντικές μειονότητες στις γειτονικές χώρες.

Παρά τις επιδεικτικές αυτές δηλώσεις οικειότητας, οι σχέσεις της Ρωσίας με τα Δυτικά Βαλκάνια μαστίζονται από την απουσία οικονομικής σημασίας. Το μερίδιο της Ρωσίας στο διεθνές εμπόριο της περιοχής, η πίστωση και οι ροές εμβασμάτων έχουν μειωθεί εδώ και αρκετά χρόνια, υποχωρώντας από έναν εκ των κορυφαίων οικονομικών εταίρων στην αρχή του αιώνα, σε μονοψήφια ποσοστά σήμερα. Ακόμη και στη Σερβία, τον πιο στενό σύμμαχο της Μόσχας στα Βαλκάνια, η Ρωσία παραμένει πίσω από την ΕΕ όσον αφορά το εξωτερικό εμπόριο του Βελιγραδίου, που αντιστοιχεί σε μόλις 6,7% με τη Ρωσία το 2016, σε σχέση με το 64,4% με την ΕΕ στην αντίστοιχη περίοδο.

Στα άλλα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, η Ρωσία έχει ακόμη μικρότερη παρουσία σε σχέση με την ευρωπαϊκή οικονομική στήριξη ή με το διμερές εμπόριο με μεμονωμένες χώρες της ΕΕ. Και η άρνηση της Σερβίας, των Σκοπίων και της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης για να συναινέσουν στιςκυρώσεις της ΕΕ εναντίον της Μόσχας, δεν κατόρθωσε να αναζωογονήσει την οικονομική συνεργασία της περιοχής με τη Ρωσία.

Επιπλέον, η Μόσχα φαίνεται ότι χάνει τον ενθουσιασμό της ακόμη και για τον παραδοσιακά αγαπημένο της χόμπι, τον βαλκανικό ενεργειακό τομέα. Παρά το ότι τα έχει ανακοινώσει με μεγέθη θέρμη, αμέτρητα κοινά ρωσικά projects στην περιοχή -όπως η ενσωμάτωση των αγωγών Druzhba και Adria- παραμένουν ανενεργά. Η Ρωσία συνεχίζει να διατηρεί επενδύσεις που είχε κάνει στη δεκαετία του 2000, συμπεριλαμβάνοντας τα πετρελαϊκά διυλιστήρια στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (που τελικά διέθεσε προμήθειες φυσικού αερίου από την Κροατία στη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης της προέδρου της Κροατίας στη Ρωσία), και του γίγαντα πετρελαίου και φυσικού αερίου NIS στη Σερβία. Αλλά το κεντρικό κομμάτι της ενεργειακής της πολιτικής στην περιοχή, ο αγωγός φυσικού αερίου South Stream, εγκαταλείφθηκε το 2014. Αν και ένας εναλλακτικός Turkish Stream είναι ήδη υπό κατασκευή, η πορεία του ευρωπαϊκού τμήματος, αν υπάρχει, εξακολουθεί να είναι αβέβαιη.

Η οικονομική στασιμότητα, οι χαμηλές πετρελαϊκές τιμές και οι νέες προτεραιότητες στη Μέση Ανατολή και στον Ειρηνικό, έχουν υποβιβάσει τα Δυτικά Βαλκάνια στο τρίτο επίπεδο της λίστας της εξωτερικής πολιτικής της Μόσχας. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η περιοχή δεν ενδιαφέρει τη Ρωσία.

Για τη Μόσχα, η ιστορική δημοτικότητα που απολαμβάνει στα δυτικά Βαλκάνια ως αντίβαρο στη Δύση, είναι ένας βολικός και φθηνός τρόπος να διατηρηθεί η εικόνα της Ρωσίας μιας πραγματικής παγκόσμιας δύναμης με συμφέροντα που εξαπλώνονται σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της γειτονιάς της ΕΕ.

Από τη στιγμή που τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων είναι οι πιο πιθανοί υποψήφιοι για να γίνουν νέα μέλη στο ΝΑΤΟ, η πρόληψη οποιασδήποτε περαιτέρω επέκτασης της Συμμαχίας είναι ένας από τους βασικούς μακροχρόνιους παράγοντες της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Η Μόσχα δεν βλέπει τα μικρά και σκληρά κράτη των Δυτικών Βαλκανίων που θα ενταχθούν στην υπό αμερικανική επιρροή συμμαχία, ως απειλή. Η περιοχή ήδη έχει διαχωριστεί από τα ρωσικά σύνορα από μία ζώνη από τα άλλα κράτη του ΝΑΤΟ. Αλλά η ρωσική ηγεσία φοβάται ότι μια νέα διεύρυνση του ΝΑΤΟ είναι πιθανό να δημιουργήσει μια επεκτατική ώθηση που θα μπορούσε να μεταφερθεί στον μετασοβιετικό χώρο.

Η Μόσχα επίσης πιστεύει ότι η Δύση έχει προκαλέσει προβλήματα στη γειτονιά της Ρωσίας τα τελευταία χρόνια. Ως εκ τούτου αισθάνεται ότι δικαιούται μία "εκδίκηση”. Δεν λείπουν παραδείγματα για να περιγράψουν την πρόσφατη ανάμιξη της Ρωσίας στα Βαλκάνια. Τα περισσότερα από αυτά δείχνουν όυτι η Μόσχα δεν είναι έτοιμη να δεσμεύσει σημαντικούς πόρους στην περιοχή. Η Ρωσία ωστόσο επιθυμεί να επωφεληθεί από τα βαθιά ριζωμένα τοπικά προβλήματα για να καταστήσει τα Δυτικά Βαλκάνια ένα αγκάθι στα πλευρά της Δύσης, αποτελώντας ταυτόχρονα μια ισχυρή παγκόσμια δύναμη.

Ενθαρρυμένοι από μία νέα ένταση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, οι ηγέτες των Βαλκανίων σύντομα διαπιστώνουν ότι η Μόσχα δεν πρόκειται να τους παρασύρει με νέα προσοδοφόρα projects και επιδοτούμενες πιστωτικές γραμμές. Ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Milorad Dodik δαπάνησε δύο χρόνια, 2014-2016, για να διαπραγματευτεί μία ρωσική πίστωση, η οποία αντιστοιχεί σε αρκετά εκατοντάδες ευρώ. Αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Η Μόσχα, που δεν έχει και μεγάλη ρευστότητα, προτίμησε να υποστηρίξει τον Dodik ρητορικά, καθώς αρκεί να διατηρήσει σε παράλυση το βοσνιακό κράτος.

Ούτε είναι η Ρωσία έτοιμη να διακινδυνεύσει να ασκήσει πλήρη πίεση στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, όπως συμβαίνει συχνά με την ενασχόληση με τις μετά-σοβιετικές χώρες. Αντί αυτού, η Μόσχα επέλεξε μία χαμηλού budget, οπορτουνιστική προσέγγιση στην περιοχή, μεταφέροντας το μεγαλύτερο μέρος του φορτίου σε τοπικούς φορείς.

Στην περίπτωση των δραστηριοτήτων των μυστικών υπηρεσιών, συνήθως είναι ορισμένοι Ρώσοι παράγοντες που απλώς συντονίζουν τις δράσεις πολύ μεγαλύτερων δομών τοπικών υπερεθνικιστικών ριζοσπαστών. Ο αριθμός των ρωσικών προπαγανδιστικών μέσω που μεταδίδουν στις περιφερειακές γλώσσες είναι περιορισμένος αλλά ενισχύουν επιδέξια το αντιδυτικό αφήγημα που είναι παρόν στα τοπικά μέσα.

Όσον αφορά τους Βαλκάνιους πολιτικούς, είναι επίσης πάντα πρόθυμοι να προάγουν την εικόνα της Ρωσίας ως μια ισχυρή εναλλακτική λύση έναντι της Δύσης, όταν προωθούν τα δικά τους συμφέροντα. Κάποιοι το κάνουν αυτό με αρνητικό τρόπο, για να απεικονίσουν τον εαυτό τους ως την μόνη ικανή δύναμη να σταματήσουν τη ρωσική επιρροή στην περιοχή. Άλλοι υιοθετούν την αντίθεση προσέγγιση: υπερενισχύουν την σημασία της ρωσικής βοήθειας για την ευκαιρία μιας φωτογραφίας με τον Putin, ο οποίος παραμένει δημοφιλής πολιτικός μεταξύ των Σέρβων ψηφοφόρων.

Με τους τοπικούς φορείς να κάνουν εθελοντικά το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς, η Μόσχα είναι σε θέση να περιορίσει τις δικές της προσπάθειες, σε λίγες εντυπωσιακές αλλά με χαμηλό κόστος, χειρονομίες, που ταιριάζουν στο αντι-δυτικό αφήγημα. Για παράδειγμα, μπορεί να παρουσιάσει μια πλούσια υποδοχή για έναν Βαλκάνιο πολιτικό στο Κρεμλίνο ή να δώσει κάποιον παλιό στρατιωτικό εξοπλισμό ως δώρο.

Αυτό που κάνει μια τέτοια πολιτική δυνατή και μέχρι ενός βαθμού αποτελεσματική, δεν είναι η λαμπρή κατανόηση της περιοχής από τη Μόσχα ή η στρατιωτική της ιδιοφυία, αλλά οι αναρίθμητες δυτικές αποτυχίες στα βαλκάνια. Η ένταξη στην ΕΕ παραμένει μια μακρινή προοπτική για τα περισσότερα κράτη των δυτικών Βαλκανίων, ενώ κάποιοι ευρωπαίοι ηγέτες τείνουν να δίνουν προτεραιότητα στην εμφάνιση σταθερότητας έναντι των μεταρρυθμίσεων στην περιοχή.

Εν ολίγοις, τα έθνη στα δυτικά βαλκάνια έχουν απογοητευτεί τόσο πολύ με τη Δύση και με την αδυναμία της να ανταποκριθεί στις υπερβολικές προσδοκίες, που πολλά από αυτά είναι πρόθυμα να παρασυρθούν από οποιαδήποτε εναλλακτικά, ασχέτως από το πόσο υπερβολική είναι. Και αν και η Μόσχα δεν έχει καμία επιθυμία να αναλάβει τα οικονομικά προβλήματα ή προβλήματα ασφάλειας των δυτικών Βαλκανίων, είναι έτοιμη να διατηρήσει μια τέτοια ψευδαίσθηση.

CarnegieEurope
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση