Ο Ερντογάν πάντα φοβόταν τον στρατό

Ο "σουλτάνος" έβλεπε το επόμενο πραξικόπημα στη γωνία…

Του Michael J. Koplow

Είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί ο βαθμός στον οποίο οι φόβοι ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος έχουν κινητοποιήσει τις ενέργειες του Τούρκου ηγέτη Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ως πολιτικού.

Οι συντηρητικοί και θρησκευόμενοι Τούρκοι έχουν ζήσει επί δεκαετίες κάτω από την σκιά του πραξικοπήματος του 1960 με το οποίο καθαιρέθηκε και εκτελέστηκε ο πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές, στον οποίο ο Ερντογάν αναφέρεται συχνά ως έναν μάρτυρα-ήρωα και μια προειδοποιητική ιστορία.

Το «μεταμοντέρνο» πραξικόπημα του 1997 που καθαίρεσε τον πολιτικό μέντορα του Ερντογάν, τον πρωθυπουργό Νετσμετίν Ερμπακάν, και οδήγησε στην επακόλουθη φυλάκιση του Ερντογάν και την απαγόρευση να εμπλέκεται με την πολιτική [ως κατηγορούμενος] για θρησκευτική υποκίνηση, μόνο ενίσχυσε την αντίληψη μεταξύ των μη-ελίτ Τούρκων ότι το παλιό κοσμικό κατεστημένο, στο οποίο ο στρατός ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος, ποτέ δεν θα παραχωρήσει πλήρη εξουσία.

Ήταν μόνο όταν ο Ερντογάν και ο συν-ιδρυτής του κόμματός του της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) Abdullah Gül κέρδισαν το 2007 την κόντρα τους με τον στρατό σχετικά με την υποψηφιότητα του Γκιουλ για την προεδρία (στην οποία αντιτίθετο ο στρατός επειδή η σύζυγός του Gül φορά μαντίλα), που ο Ερντογάν φάνηκε να αποκτά το πάνω χέρι και να είναι σε θέση να αλλάξει για τα καλά την ισορροπία δυνάμεων με τον στρατό.

Αυτό είναι το πλαίσιο για τις πρόσφατες δίκες «Εργκένεκον» και «Balyoz», στις οποίες η κυβέρνηση κατηγόρησε Τούρκους αξιωματικούς ότι σχεδίαζαν μια σειρά από πραξικοπήματα και παραπλανητικές επιθέσεις σχεδιασμένες έτσι ώστε να ανατρέψουν το καθεστώς του ΑΚΡ -δίκες που αποδεκάτισαν τις τάξεις των αξιωματικών της Τουρκίας και που επίσης αργότερα ανατράπηκαν όταν μερικές από τις καταδίκες βρέθηκε να βασίζονται σε κατασκευασμένα στοιχεία.

Είναι επίσης το πλαίσιο του φετιχισμού του Ερντογάν με τις εκλογές και της πλειοψηφικής θεωρίας του για την διακυβέρνηση. Τόσο ως πρωθυπουργός όσο και ως πρόεδρος, ο Ερντογάν έχει εκφράσει επανειλημμένα το ότι οι εκλογές παρέχουν απόλυτη εξουσία και επιτρέπουν στην κυβέρνηση να λάβει οποιαδήποτε μέτρα της αρέσουν. Αν και αυτές οι συμπεριφορές ήταν εν μέρει ένας τρόπος να διαλύσει τα (σε μεγάλο βαθμό ανίσχυρα) κόμματα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας, ήταν επίσης η έσχατη γραμμή άμυνας ενάντια στον στρατό.

Ο Ερντογάν ποτέ δεν αισθάνθηκε ασφαλής από το μακρύ χέρι του στρατού και πάντα έβλεπε το επόμενο πραξικόπημα πίσω από την γωνία. Ως εκ τούτου κατέτασσε κάθε πρόκληση ως συνωμοσία, είτε προερχόταν από τον στρατό, είτε τους πρώην συμμάχους του τού κινήματος Γκιουλέν είτε ακόμα και από άοπλους διαδηλωτές στο Gezi Park.

Ο Ερντογάν πίστευε ότι θα μπορούσε να μην αντιμετωπίσει προβλήματα με τέτοιους χαρακτηρισμούς όσο θα μπορούσε να δείχνει τα υψηλά περιθώρια νίκης την ημέρα των εκλογών και να κινητοποιεί τους υποστηρικτές του σε εντυπωσιακές επιδείξεις λαϊκής ισχύος. Αυτά θα καθιστούσαν δύσκολο για τον στρατό να συνεχίσει την παράδοση των παρεμβάσεων στην πολιτική της Τουρκίας˙ η ανατροπή του Ερντογάν και του ΑΚΡ θα ήταν η επίθεση σε έναν ηγέτη με πρωτοφανή δημοτικότητα και σε ένα κόμμα που ήταν εξαιρετικά επιτυχές.

Γι’ αυτό ήταν μια έκπληξη, την Παρασκευή, όταν τα τανκς κύλισαν μέσα από τους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, τα μαχητικά F-16 πέταξαν χαμηλά πάνω από την Άγκυρα, και μια νέα οντότητα που αυτοαποκλήθηκε «Συμβούλιο Ειρήνης στην Πατρίδα» ανακοίνωσε στην τουρκική κρατική τηλεόραση ότι είχε αναλάβει όλη την χώρα. Ξαφνικά, φάνηκε ότι οι χειρότεροι φόβοι του Ερντογάν είχαν πραγματοποιηθεί και ότι οι προσπάθειές του να προστατέψει την Τουρκία από ένα πραξικόπημα είχαν προκαλέσει ακριβώς αυτό που προσπαθούσε να αποφύγει.

Ορισμένοι παρατηρητές φάνηκε να επικροτούν [2] το εξελισσόμενο πραξικόπημα. Αλλά το γεγονός ότι ο Ερντογάν έχει γίνει ολοένα και πιο αυταρχικός με την πάροδο του χρόνου και έχει συστηματικά ξεκοιλιάσει το τουρκικό κράτος δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι το πραξικόπημα θα ήταν μια νίκη για την δημοκρατία. Τα πραξικοπήματα δεν είναι λαϊκές επαναστάσεις˙ είναι θεμελιωδώς ανελεύθερα και είναι γενικά καταστροφικά για την μακροπρόθεσμη πολιτική ανάπτυξη μιας χώρας. Η Τουρκία σίγουρα δεν αποτελεί εξαίρεση [3].

Πράγματι, ακόμα ένα πραξικόπημα δεν θα αποτελούσε ένα μαγικό ελιξίριο για την τουρκική δημοκρατία. Στην καλύτερη περίπτωση, θα είχε απλώς οδηγήσει σε ένα διαφορετικό είδος αυταρχισμού από εκείνο που έχει τώρα η Τουρκία. Στην χειρότερη περίπτωση, θα είχε προκαλέσει έναν εμφύλιο πόλεμο. Το ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης της Τουρκίας κατήγγειλαν όλα το πραξικόπημα πολύ πριν γίνει σαφές το αποτέλεσμά του (αντί να το αγκαλιάσουν ως μια ευκαιρία να απαλλαγούν για τα καλά από τον Ερντογάν και το ΑΚΡ), αποκαλύπτει το πώς η πλειοψηφία των Τούρκων βλέπει το παραμύθι που λέει ότι ένα πραξικόπημα θα οδηγούσε σε πολιτική αποκατάσταση.

Τα ανωτέρω δεν είναι ούτε για να πούμε ότι η αποτυχία του πραξικοπήματος θα ήταν μια νίκη για την δημοκρατία. Ο Ερντογάν έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία μιλώντας για σχέδια ανατροπής της βούλησης του λαού. Οι συνεχείς προειδοποιήσεις του φαίνονται σήμερα προφητικές, όχι παρανοϊκές.

Γι’ αυτό, σύμφωνα με μια ευρέως διαδεδομένη θεωρία στην Τουρκία, ο Ερντογάν προγραμμάτισε και ενορχήστρωσε το αποτυχημένο πραξικόπημα ως έναν τρόπο για να εδραιώσει την εξουσία του. Αυτή η ιστορία είναι παρατραβηγμένη –το να κρατηθεί μια τέτοια επιχείρηση μυστική θα ήταν δύσκολο, και το να πείσει εκατοντάδες να σκοτωθούν θα ήταν ακόμη δυσκολότερο- αλλά είναι βέβαιο ότι ο Ερντογάν θα είναι ο κύριος ωφελημένος από την απόπειρα.

Από τώρα και στο εξής, ο Ερντογάν θα είναι όχι μόνο ο πρόεδρος ο οποίος νίκησε με επιτυχία μια προσπάθεια να τον ανατρέψουν -θα είναι επίσης εκείνος που είχε δίκιο όλον αυτόν τον καιρό. Είναι αδιάφορο το αν οι προηγούμενες εκκαθαρίσεις του στρατού και ο εν εξελίξει πόλεμός του ενάντια στους ανούσιους αντιπάλους του γκιουλενιστές έκαναν αυτοεκπληρούμενη την προφητεία του˙ όταν επιμένει τώρα για ένα νέο σύνταγμα που κατοχυρώνει ένα προεδρικό σύστημα και ξεριζώνει τους οποιουσδήποτε ελέγχους και ισορροπίες που έχουν κάποιο νόημα, και χρησιμοποιεί την λαϊκή κυριαρχία επί του στρατού ως δικαιολογία, λίγοι θα μείνουν για να διαφωνήσουν. Οι συνεχείς αναφορές του Ερντογάν στην βούληση του λαού, δεν σημαίνουν ότι το έργο το οποίο ξεκινά ο ίδιος τώρα θα είναι δημοκρατικό.

Οι ενθουσιώδεις και ανίκανοι πραξικοπηματίες πίστευαν ότι επρόκειτο να αναμορφώσουν το τουρκικό κράτος, και οι δράσεις τους [όντως] θα επιτύχουν τον στόχο αυτό -αλλά όχι με τον τρόπο με τον οποίον το οραματίστηκαν. Περίπου όπως και ορισμένοι Αμερικανοί πολιτικοί και στις δύο πλευρές του φάσματος που ακόμα διαλαλούν την αντίθεσή τους στον πόλεμο του Ιράκ ως απόδειξη της υπέρτατης κρίσης επί της εξωτερικής πολιτικής για κάθε περίσταση, ο Ερντογάν πρόκειται να χρησιμοποιήσει τα γεγονότα του περασμένου Σαββατοκύριακου ως δικαιολογία για να πάρει ό, τι θέλει στο υπόλοιπο της πολιτικής βασιλείας του.

Αυτό περιλαμβάνει ένα νέο σύνταγμα, την καταστολή και την εκκαθάριση κάθε αντιπολίτευσης [4] (σχετιζόμενης με το πραξικόπημα ή οποιασδήποτε άλλης) ή μια διαφαινόμενη αναμέτρηση με τις Ηνωμένες Πολιτείες [5]. Όσο υψηλά κι αν είχε ανέβει ο Ερντογάν πριν, η θέση του [τώρα] είναι υψηλότερη.

ForeignAffairs
Πηγή MIgnatiou

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση