Ποιος απέτρεψε την Ουκρανία από την ΕΕ;

Της Lilia Shevtsova 

Πραγματικά, η Συμφωνία Σύνδεσης (ΑΑ) που σχεδίαζε να υπογράψει η ΕΕ με την Ουκρανία αυτή την εβδομάδα στο Βίλνιους δεν εγγυόταν την ενοποίηση της Ουκρανίας με την Ευρώπη κάποια στιγμή σύντομα. Ωστόσο, αυτό το βήμα θα μπορούσε να είναι ένα σημαντικό σημείο αναφοράς που θα σηματοδοτούσε ότι οι Ουκρανοί έχουν τελικά επιλέξει τη στρατηγική τους κατεύθυνση: την μετακίνησή τους προς την φιλελεύθερη δημοκρατία. Το επίσημο Κίεβο, αντιθέτως, είχε αποφασίσει υπέρ μιας συμφωνίας με το Κρεμλίνο του Vladimir Putin.

Η κοινότητα των πολιτικών και των αναλυτών μαζί με τα μέσα ενημέρωσης, είναι ομόφωνα στο να εξηγήσουν τι πήγε στραβά: ο Viktor Yanukovych έχει παραδοθεί στην πίεση του Putin. Εκτός από αυτό, ο Ουκρανός ηγέτης πρόκειται να κερδίσει προσωπικά από την παράδοσή του: τα ευρωπαϊκά πρότυπα δύσκολα θα του είχαν επιτρέψει να αναπαράγει την εξουσία του επ' αόριστον. 

Ωστόσο αυτό δεν είναι όλη η αλήθεια. Υπάρχει ένας τρίτος που έχει παίξει το ρόλο του στο ουκρανικό δράμα. Εννοώ την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα υποστήριζα ότι όχι μόνο οι προσπάθειες της ΕΕ για τον εναγκαλισμό της Ουκρανίας δεν ήταν αρκετοί, ούτε ότι η ατζέντα ολοκλήρωσής της δεν ήταν πολύ πειστική, αλλά και ο μηχανισμός εφαρμογής αυτής της ατζέντας είναι αμφίβολος. Επιπλέον, σήμερα απουσιάζει από την ίδια την ΕΕ μια καλά καθορισμένη τροχιά και μια σαφή κατανόηση του προς τα πού κατευθύνεται, που μοιάζει με έναν οίκο ευγηρίας, και επομένως δεν είναι ένα ελκυστικό πρότυπο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία για το ρόλο του Putin στη «στροφή» της Ουκρανίας και το παιχνίδι του Yanukovych.  

Αλλά τι συμβαίνει με την ευρωπαϊκή στρατηγική ολοκλήρωσης και την αποτελεσματικότητα του μοντέλου της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης (ΕaP);

Η πολωνική και η σουηδική πρωτοβουλία για τη δημιουργία της EaP ήταν αναμφίβολα ένα θετικό βήμα, αποδεικνύοντας ότι τουλάχιστον αυτές οι δύο χώρες ενδιαφέρονται για το τι συμβαίνει στο ανατολικό τμήμα της Ευρώπης. Αλλά η δομή που προέκυψε αφότου πέρασε από τον «αγωγό» της ΕΕ, φαίνεται να στηρίζεται σε ασυμβίβαστους στόχους, που οδήγησαν στην αναπόφευκτη παράλυσή του. 

1. Πρώτον, η EaP έγινε όμηρος της απροθυμίας της ΕΕ να «εκνευρίσει» τη Ρωσία. 
2. Δεύτερον, οι Βρυξέλλες επικεντρώθηκαν στη συνεργασία με αυταρχικές ή ημιαυταρχικές κυβερνήσεις, ελπίζοντας ότι θα αγκαλιάσουν την ολοκλήρωση και τους κανόνες της ημερήσιας διάταξης (!). 
3. Τρίτον, επικράτησε η γραφειοκρατική και τεχνοκρατική προσέγγιση. Τέταρτον, η ΕΕ έχει αποτύχει να πείσει την ουκρανική κοινωνία ότι υπάρχουν μακροπρόθεσμα μερίσματα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Ουκρανία να διασχίσει με επιτυχία την «κοιλάδα των δακρύων» του μετασχηματισμού της.

Ο κύριος στόχος της EaP είναι «να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την επιτάχυνση της πολιτικής σύνδεσης και της περαιτέρω οικονομικής ολοκλήρωσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των ενδιαφερομένων χωρών-εταίρων». Στη διαδικασία της συνεργασίας τους, πρέπει να υπογραφούν Συμφωνίες Σύνδεσης που επικεντρώνονται σε τρεις τομείς συνεργασίας: πολιτική σύνδεση και οικονομική ολοκλήρωση, κινητικότητα ανθρώπων και ισχυρότερη συνεργασία ανά τομείς. Αλλά όπως συνέβη και με τη συνεργασία ΕΕ-Ρωσίας, ενώ οι μηχανισμοί ανάπτυξης της EaP δημιουργήθηκαν, εμφανίστηκε ο γραφειοκρατικός μηχανισμός που εξυπηρετεί τα συμφέροντα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και την κρατική μηχανή των μη δημοκρατικών κρατών. Αντί να ενθαρρυνθούν οι νέοι κανόνες του παιχνιδιού στη σφαίρα της διοίκησης και της κυβέρνησης, η EaP έγινε πραγματικά ένας παράγοντας στήριξης για τις πρωτοβουλίες των αντιδημοκρατικών και ανελεύθερων καθεστώτων. Επιπλέον, καθώς επαναβεβαιώθηκε η ουκρανική περίπτωση, οι ηγέτες των κρατών-μελών της EaP έχουν άλλες προσδοκίες για την ευρωπαϊκή υπόσχεση: οικονομική ολοκλήρωση ως το πρώτο βήμα προς την πολιτική μεταμόρφωση και αποδοχή των ευρωπαϊκών κανόνων.

Η κατάσταση συνορεύει με τον παραλογισμό. Για παράδειγμα, οι αυταρχικές κυβερνήσεις λαμβάνουν χρηματοδότηση του κράτους δικαίου από την ΕΕ, ενώ δεν έχουν καμία πρόθεση να σεβαστούν το κράτος δικαίου. Ποιες επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις δίνουν το δικαίωμα στο Μπακού να λαμβάνει «μαλακά» δάνεια από την Ευρώπη; Γιατί η αντιπροσωπεία της Λευκορωσίας πηγαίνει στη Σύνοδο του Βίλνιους όταν η Λευκορωσία έχει μετατραπεί σε ένα ολοκληρωτικό κράτος; Στα αλήθεια περίμενε η ΕΕ ότι ο Yanukovych θα απέρριπτε την «επιλεκτική δικαιοσύνη» και θα είχε την Tymoshenko ως αντίπαλό του στις επικείμενες προεδρικές εκλογές; Τέλος, σε ποιο βαθμό θα βοηθήσουν οι συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου και η διευκόλυνση των θεωρήσεων, τα μέλη της EaP να κινηθούν προς τα ευρωπαϊκά πρότυπα της φιλελεύθερης δημοκρατίας;

Κάποιες δυνάμεις εντός των κρατών-μελών της ΕΕ και της EaP ήλπιζαν πως το μοντέλο θα γινόταν μια γέφυρα μεταξύ της Ευρώπης και της Ρωσίας, αλλά αυτό δε συνέβη. Ενώ ορισμένοι ακόμη συνεχίζουν να λένε ότι η ιδιότητα του μέλους της EaP δεν είναι ασυμβίβαστη με το να είναι επίσης μέλος της ρωσικής ευρασιατικής ένωσης, το Κρεμλίνο το κατέστησε σαφές ότι οι γειτονικές χώρες θα πρέπει να επιλέξουν μεταξύ της Ρωσίας και της Ευρώπης. Και το Κρεμλίνο έχει δίκιο, από τη στιγμή που η EaP και η ευρωασιατική ένωση στηρίζονται σε διαφορετικές αρχές. Ως εκ τούτου, δεν έχει σημασία πόσο πολύ οι Βρυξέλλες προσπαθούν να αποφύγουν τις μηδενικού αθροίσματος πολιτικές αναφορικά με τη Ρωσία, είναι αναπόφευκτο δεδομένου του γεγονότος ότι η Μόσχα εμμένει σε ένα διαφορετικό σύνολο αξιών και απαιτεί από τους γείτονές της να βάλουν ένα τέλος στην προηγούμενη αμφιθυμία τους. Δεν μπορούν πλέον να προσπαθούν να είναι εταίροι τόσο με τη Μόσχα όσο και με την Ευρώπη την ίδια στιγμή.

Εάν η Ευρώπη προχωρήσει με αυτή τη γραφειοκρατική λειτουργία, απορρίπτοντας ηθικές διαστάσεις και προσπαθώντας να παίξει γεωπολιτικά παιχνίδια, είναι βέβαιο ότι θα χάσει από τη Μόσχα στον αγώνα για επιρροή πάνω στα νέα ανεξάρτητα κράτη. Έτσι, η Ευρώπη πρέπει να επιλέξει μια νέα στρατηγική.

Ποια θα είναι; Εδώ είναι μερικές προσεγγίσεις για τη διαμόρφωση του νέου μοντέλου της EaP: Η ΕΕ χρειάζεται να διαφοροποιήσει τις σχέσεις της με τα κράτη-μέλη της EaP (οι Λευκορωσία και Αζερμπαϊτζάν θα πρέπει να τυγχάνουν διαφορετικής μεταχείρισης από τη Μολδαβία, τη Γεωργία και την Ουκρανία, η αντιμετώπιση της Αρμενίας πιθανώς να απαιτήσει άλλη προσέγγιση).

Η αρχή των προϋποθέσεων πρέπει να τονιστεί (δάνεια και "βοήθεια" θα πρέπει να χορηγούνται ως ανταμοιβή για την αποδοχή των νέων κανόνων του παιχνιδιού).

Η ΕΕ πρέπει να εμπλακεί σε διάλογο με την κοινωνία και να βοηθήσει στην ανάπτυξή της. Δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στην ενασχόληση με το κράτος.

Η Σύνοδος στο Βίλνιους μπορεί να είναι επιτυχημένη μόνο εάν αναλύσει το ουκρανικό δίδαγμα και τα στρατηγικά λάθη της ΕΕ και εάν αποφασίσει να επανιδρύσει το ισχύον μοντέλο της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης που στην πραγματικότητα έχει γίνει το παιχνίδι, «Ας προσποιηθούμε!».

Το ουκρανικό σήριαλ συνεχίζει να ξετυλίγεται. Ο Yanukovych θα αποτύχει αξιοθρήνητα στην προσπάθειά του να εφαρμόσει προηγούμενες τακτικές του να ιππεύει σε δύο άλογα προς διαφορετικές κατευθύνσεις, αμφιταλαντευόμενος μεταξύ Ευρώπης και Μόσχας. Το Κρεμλίνο του Putin θα απαιτήσει να κάνει μια επιλογή, και το να κλίνει προς τη Ρωσία θα σημαίνει για τον Ουκρανό ηγέτη ότι αποδέχεται το ρόλο του ως «σκυλάκι» της Ρωσίας.

Εν τω μεταξύ, το Κρεμλίνο αναλαμβάνει την ευθύνη για τα μελλοντικά προβλήματα της Ουκρανίας και θα μπορούσε να βοηθυήσει εκείνους στην Ουκρανία που ακόμη διστάζουν να απαλλαγούν από τις αμφιβολίες τους. Είναι αλήθεια ότι θα πρέπει να πληρώσει το τίμημα για την υπέρβαση των ψευδαισθήσεών τους.

Ευτυχώς, το Κρεμλίνο και ο Putin κάνουν και θα συνεχίσουν να κάνουν τα πάντα για να αναγκάσουν τις Βρυξέλλες να βγουν από το πολιτικό λήθαργό τους και να αρχίσουν να κινούνται.

Πηγή: Κεφάλαιο

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση