Η δημοκρατία της αχρηστίας

Σε ένα από τα βιβλία του ο Κούντερα παρατηρεί ότι σε όλες τις χώρες του κόσμου οι μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούν τηλέφωνα πολιτών, αλλά μόνο στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία το διαλαλούσαν κιόλας, μεταδίδοντας από το ραδιόφωνο τις μαγνητοφωνημένες συνδιαλέξεις που υπέκλεπταν. Ο χαφιεδισμός, δηλαδή, δεν ήταν μόνον απενοχοποιημένος αλλά και αναγνωριζόταν ως μέρος της κανονικότητας στην καθημερινή ζωή. Ηταν κι αυτό μια μορφή διαφάνειας.

Δεν ξέρω αν η Τσεχοσλοβακία είχε πράγματι την παγκόσμια αποκλειστικότητα σ' αυτό το ευγενές πεδίο. Η Ελλάδα, όμως, την έχει σίγουρα, με τρόπο εντελώς ανάλογο, στο εξίσου ευγενές πεδίο της διαφθοράς. Η διαφθορά σ' εμάς δεν ντρέπεται να εμφανιστεί ως αυτό που είναι, γιατί ξέρει ότι χαίρει όχι μόνον ασυλίας αλλά κι ενός είδους προβολής όπου υπολανθάνει ο θαυμασμός, ένα κρυφό «βρε, δες πώς τα κατάφερε ο άτιμος/η άτιμη!».
Μόνο στα ελληνικά, άλλωστε, ένα επίθετο μπορεί να συναρτά την απουσία τιμής με την παρουσία θετικών ιδιοτήτων: καπατσοσύνης, μαγκιάς, ακόμα και τσαχπινιάς («ατιμούλικο εσύ!»).

Ετσι θα εξηγείται γιατί ένας πρώην υπουργός που θησαύρισε από μίζες δεν διστάζει να κάνει από το κελί της φυλακής μαθήματα εθνικού χρέους και πολιτικής αποτελεσματικότητας στους κυβερνώντες• γιατί συνδικαλιστές που αποκαλύφθηκε ότι έκαναν ιδιωτικά ταξίδια πολυτελείας με δημόσιο χρήμα δεν αισθάνονται την ανάγκη να κατεβάσουν έστω τόσο δα τους τόνους της επιθετικής ρητορικής τους περί «προστασίας της περιουσίας του λαού»? γιατί πανεπιστημιακοί που διέλυσαν τα πανεπιστήμιά τους με χαμερπείς συναλλαγές και σκαστές λαμογιές εμφανίζονται ως πρόμαχοι της «ανεξαρτησίας της γνώσης»• γιατί δημοσιογράφοι που είναι γνωστό ότι έχουν κάνει του κόσμου τις απατεωνιές είναι πετυχημένοι εκδότες και κήνσορες της ηθικής ή του πατριωτισμού των άλλων? γιατί δικαστικοί και μεγαλοδικηγόροι που διέπρεψαν στο παραδικαστικό κύκλωμα συγγράφουν απομνημονεύματα με την άνεση και την αυτοπεποίθηση ενός σταρ? γιατί αρχιερείς που θα τους σιχαινόταν και ο υπόκοσμος ζητούν και τα ρέστα, όταν και αν καθαιρούνται.

Αυτό συμβαίνει μάλλον επειδή η χώρα μας είναι η μόνη στον κόσμο που εφαρμόζει την υπέρτατη αρχή της δημοκρατίας, εκείνη που διακήρυξε στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης ο λαϊκός δικαστής Φουκέ-Τενβίλ πριν στείλει στην καρμανιόλα τον μεγάλο χημικό Λαβουαζιέ. Οταν ο τελευταίος ζήτησε αναβολή της εκτέλεσής του για να ολοκληρώσει ένα σημαντικό πείραμα, η απάντηση που πήρε ήταν «Η δημοκρατία δεν έχει ανάγκη από μεγαλοφυΐες». Ορθότατο! Και, όπως είπα, μόνον εμείς το κατανοήσαμε σε όλο του το βάθος. Ετσι, την προωθημένη δημοκρατία μας τη χαρακτηρίζει η ύπαρξη τριών κατηγοριών πολιτών: των χρήσιμων άχρηστων, των άχρηστων άχρηστων και των άχρηστων χρήσιμων.

Την τελευταία κατηγορία την αναφέρουμε μόνο για λόγους πληρότητας της περιγραφής, γιατί το βάρος της στον δημόσιο βίο είναι αμελητέο. Κι αυτό επειδή οι πολιτικοί και κοινωνικοί κανόνες μας, σοφώς ποιούντες, την κρατούν σε μια ιδιότυπη μόνιμη εξορία, διαιωνίζοντας έτσι την αχρηστία της, καθώς τα μέλη της κρίνονται, δικαίως, σε επικίνδυνο βαθμό προικισμένα για μια δημοκρατία σαν τη δική μας. Πότε πότε, βέβαια, κάποια από αυτά καταφέρνουν να παρεισδύσουν στα κέντρα λήψης αποφάσεων και σε άλλες νευραλγικές θέσεις. Αλλά οι άγρυπνοι και άριστα εκπαιδευμένοι φύλακες της δημοκρατικής τάξης μας τα εντοπίζουν τάχιστα και τα στέλνουν από εκεί που ήρθαν, αν όχι πιο μακριά.

Οι άχρηστοι άχρηστοι είναι μια πολυπληθής κατηγορία, που αποτελείται κυρίως από ανθρώπους στους οποίους και μόνον η λέξη «εργασία» ενεργοποιεί φοβικά σύνδρομα ή και προκαλεί πανικό. Η δημοκρατική μας αρχή της ισότητας τους επιφυλάσσει, όπως και πρέπει, ειδική μεταχείριση. Μόνη προϋπόθεση γι' αυτό είναι μια κάποια συμπαράσταση σε μια εκλεκτή μερίδα της πρώτης κατηγορίας, των χρήσιμων άχρηστων, όχι δηλαδή τίποτα σπουδαίο, απλώς ένα ψηφαλάκι ανά τετραετία. Σε αντάλλαγμα, οι άχρηστοι άχρηστοι μπορούν να χαίρονται με την άνεσή τους την αχρηστία τους σε θέσεις του Δημοσίου, που συχνά μάλιστα δημιουργούνται ειδικά γι' αυτούς, ή ενθυλακώνοντας επιδόματα, στην επινόηση των οποίων θαυματουργεί η φαντασία μας ως λαού. Ετσι, η δημοκρατία μας είναι η μόνη όπου ακόμα και η αχρηστία - προπαντός μάλιστα η αχρηστία! - είναι προσοδοφόρα.

Τέλος, οι χρήσιμοι άχρηστοι είναι, όπως θα περιμένατε, ο κινητήριος μοχλός του συστήματος. Ως άχρηστοι δεν διαθέτουν ταλέντο, καλλιέργεια, εργατικότητα, ενδιαφέρουσες ιδέες, διάθεση για δημιουργία ή προσφορά, συνήθως μάλιστα ούτε ήθος, τέτοια πράγματα είναι άλλωστε ανεπιθύμητα στη δημοκρατία μας. Είναι όμως χρησιμότατοι, γιατί ξέρουν να διαχειρίζονται την αχρηστία των άχρηστων άχρηστων και να μας προφυλάσσουν από τη χρησιμότητα των άχρηστων χρήσιμων. Με άλλα λόγια, είναι αυτοί που εξασφαλίζουν κι εγγυώνται τη σταθερότητα των δημοκρατικών ισορροπιών στην ευλογημένη μας πατρίδα. Και δεν λείπουν, δόξα τω Θεώ, από καμιά βαθμίδα και κανέναν τομέα του κρατικού μηχανισμού ή της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Τώρα, να σας εξομολογηθώ ένα προβληματάκι μου με την κατηγοριοποίηση που έκανα. Εκείνη η αξιέπαινη, βέβαια, για την πατριωτική ευαισθησία της δασκάλα που βάρεσε εθνικό συναγερμό επειδή αγνοούσε τη διαφορά ανάμεσα στην ορθογραφία και την προφορά, ή ο κ. Βύρων Πολύδωρας, που πολλαπλασίασε με το πολιτικό κύρος του την ένταση αυτής της κραυγής αγωνίας, σε ποια κατηγορία ανήκουν άραγε; Στους χρήσιμους άχρηστους ή στους άχρηστους άχρηστους;

Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση