Ευρωτουρκικές σχέσεις και η Ελλάδα

Η απόκρουση της επιθετικότητας του βαθέως τουρκικού κράτους απαιτεί μια τριπλή στρατηγική. Την ανάπτυξη και διεύρυνση του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Τουρκίας με αυστηρές διαδικασίες ελέγχου. Τη διαμόρφωση και συγκρότηση συμμαχιών. Τη διασφάλιση αντίβαρων στις τουρκικές προκλήσεις.
Κάθε ένα ξεχωριστό στοιχείο αυτής της στρατηγικής είναι απαραίτητο λιθαράκι μιας ολικής πολιτικής ως προς τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Καμία από τις τρεις δεν αρκεί από μόνη της. Απαιτείται μια ενεργητική πολυδιάστατη τριγωνική στρατηγική που να μην υποτιμά καμία από τις πλευρές του «τριγώνου» που προτείναμε. Στο παρόν άρθρο, θα εξετάσουμε ειδικότερα τις ευρωτουρκικές σχέσεις από τη σκοπιά της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και ορισμένα τρέχοντα ζητήματα που συνδέονται με το θέμα.
Είναι η ευρωπαϊκή πολιτική για την Τουρκία μια «ολική» πολιτική; Ανάγκη αλλαγών και προσαρμογών
Η ΝΔ, πρώτον, δεν δείχνει να έχει αντιληφθεί τη σημασία, αλλά και τα όρια, στήριξης της ευρωπαϊκής πορείας της Τουρκίας. Το κύριο πρόβλημα με την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας από τη σκοπιά της ΝΔ είναι ότι έχει γίνει κατανοητή από το συντηρητικό κατεστημένο της χώρας ως μια «ολική» πολιτική που απαλλάσσει από κάθε άλλο μέτρο, αντίβαρο και πολιτική συμμαχιών έναντι της Τουρκίας. Με αυτό τον τρόπο υποβαθμίζει σε τελική ανάλυση ακόμα και την ίδια την ευρωπαϊκή συνισταμένη της Τουρκικής πολιτικής. Με άλλα λόγια, ακόμα και αν εφαρμοζόταν η πολιτική εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας άνευ κάθε σφάλματος, κατά τον καλύτερο τρόπο, πάλι δεν θα αρκούσε. Χρειάζονται να ληφθούν ενεργητικά μέτρα στα πλαίσια της τριγωνικής στρατηγικής που προτείνω.Δεύτερον, δεν έχουν όλα τα κράτη-μέλη την ίδια αντίληψη, συμφέροντα και ιστορικά πλαίσια κατανόησης της ευρωπαϊκής προοπτικής της Τουρκίας. Η Ελλάδα υποχρεούται να έχει μια ενεργητική στρατηγική και να παρεμβαίνει πολυποίκιλα σε αυτή την πορεία. Η όποια διαπραγμάτευση της ΕΕ με την Τουρκία είναι μια διαπραγμάτευση «δεύτερου βαθμού». Προηγείται η διαπραγμάτευση εντός της ΕΕ. Διαπραγμάτευση από την οποία απέχει η Ελλάδα. Με αυτό τον τρόπο, όμως, ούτε προλαβαίνει τυχόν θεμελιακές αλλαγές στην πολιτική των γαλλογερμανών έναντι της Τουρκίας, αλλά, ούτε συμμετέχει στις εσωτερικές διεργασίες της ίδιας της Ένωσης.Τρίτο, Η ΝΔ αφού εγκατέλειψε την εξωτερική πολιτική του ΠΑΣΟΚ, δείχνει έναν πρωτοφανή φοβικό δογματισμό ακινησίας στο Ελσίνκι χωρίς το πνεύμα του, χωρίς τα εργαλεία ελέγχου της Τουρκίας, χωρίς τις προβλεπόμενες ποινές για τυχόν παραβίαση των προβλέψεων. Πρώτα απάλλαξε η ΝΔ την Τουρκία από τα κυριολεκτικά δεσμά του Ελσίνκι και κατόπιν την καλεί να επιδείξει «εξ ιδίας πρωτοβουλίας» καλή συμπεριφορά. Η ΝΔ δείχνει ως να μην έχει καταλάβει ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει και χρειάζονται δημιουργικές προσαρμογές στην πολιτική Ελσίνκι, ιδιαίτερα γιατί εκείνη την αφόπλισε χωρίς λόγο. Δείχνει ως να μην υπολογίζει το γεγονός ότι ισχυρές δυνάμεις εντός της ΕΕ τείνουν, όπως και στις αρχές της δεκαετίας του ενενήντα (γεγονός που το έχω αποδείξει σε επιστημονικές μου δημοσιεύσεις στο εξωτερικό) στη διαμόρφωση μιας ειδικής σχέσης με την Τουρκία, κάτι που επιθυμούν και ισχυροί παράγοντες στην ίδια την Τουρκία. Το γεγονός αυτό έχει τρεις επιπτώσεις για την ελληνική εξωτερική πολιτική.Η μία είναι η ανάγκη προώθησης μιας στρατηγικής στα ελληνοτουρκικά πιο εμπλουτισμένης από την γραμμή του τέλους της δεκαετίας του ενενήντα, Η άλλη είναι η ανάγκη να υπάρξει διαπραγμάτευση εντός της ΕΕ για το που θα πάνε τα πράματα. Η Ελλάδα δεν μπορεί να μετακινηθεί από τη σημερινή θέση της –που οφείλει να την εμπλουτίζει συνέχεια- αν δεν πάρει εγγυήσεις ότι η ΕΕ θα διασφαλίσει τα σύνορά και τις σχέσεις της με την Τουρκία. Εγγυήσεις από όλες τις εμπλεκόμενες δυνάμεις και όχι μόνο τον κεντρικό άξονα της ΕΕ.ΕΕ, ΗΠΑ, Τέλος, ως προς το σημείο που εξετάζουμε εδώ, η Ελλάδα οφείλει να λάβει υπόψη της ότι η Τουρκία στην περίπτωση που θελήσει να υιοθετήσει τη γραμμή της ειδικής σχέσης, θα το κάνει μόνο με δύο όρους. Ο ένας θα είναι η διασφάλιση των οικονομικών της συμφερόντων. Το δεύτερο και σημαντικότερο είναι η ένταξή της στην ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική και εκείνη της άμυνας. Η χώρα οφείλει, τρίτο, να επεξεργαστεί έγκαιρα και προληπτικά, εναλλακτικά σενάρια και να δει τι ακριβώς σημαίνει για την ίδια και κατά προέκταση για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις μια τέτοια «Ειδική Σχέση» ανάμεσα στην ΕΕ και την Τουρκία. Διαφορετικά κινδυνεύει να βρεθεί ενώπιον τετελεσμένων.
Η στάση των ΗΠΑ και της Σουηδικής προεδρίας. Ανάγκη άμεσης αντιμετώπισή τους
Τέταρτο, στην πρώτη περίοδο της προεδρικής θητείας του Ομπάμα πρέπει να επισημάνω –έστω και αν δεν με ευχαριστεί- ότι αυτή κινήθηκε πλησιέστερα προς τον ισλαμικό κόσμο, σε αντίθεση με την διακυβέρνηση Μπους. Το ζήτημα χρήζει παραπέρα μελέτης. Όμως, υπάρχουν ορισμένα ενδεικτικά στοιχεία. . Επί παραδείγματι, ως προς την σημασία της Ελλάδας για τις ΗΠΑ, κατέστη φανερό ότι ο Ομπάμα, τουλάχιστον τους πρώτους μήνες προεδρίας του, την θεωρεί υποδεέστερη εκείνης της Τουρκίας. Στο Ιράκ καταγράφεται σαφή στροφή των ΗΠΑ υπέρ των Αράβων που είναι λιγότεροι κοσμικοί, έναντι των Κούρδων. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στην φιλοαραβική-φιλοτουρκική στάση των ΗΠΑ έναντι του δημοψηφίσματος για το Κιρκούκ. Στην Ινδία διαπιστώνω αυξανόμενη ανασφάλεια των ελίτ της χώρας έναντι της Ουάσιγκτον που δείχνει να εγκαταλείπει την πολιτική αξιοποίησης της Ινδίας ως αντίβαρο στην Κίνα και να αυξάνει την στήριξή της στο Πακιστάν. Ανεξάρτητα από τους επιμέρους λόγους που καταγράφεται σε κάθε μία από αυτές τις ξεχωριστές περιπτώσεις, εγώ διαπιστώνω την γέννηση μιας τάσης «στροφής των ΗΠΑ στον ισλαμικό κόσμο». Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά να μιλήσουμε με τη γλώσσα της αλήθειας στις ΗΠΑ.Πριν λίγες εβδομάδες το Βήμα είχε την επιτυχία να δημοσιεύσει υπόμνημα του Αμερικανού πρεσβευτή που καλούσε την Ελλάδα να διαπραγματευτεί τα ελληνοτουρκικά εκτός διεθνούς δικαίου και διεθνούς δικαστηρίου (όπως ήταν οι προβλέψεις του Ελσίνκι) αλλά στη βάση άτυπης διαιτησίας και σε διμερή βάση. Αντί η κυβέρνηση να αντιδράσει σε αυτό το γεγονός έκανε «τουμπεκί ψιλοκομμένο». Δεν μίλησε. Αν, όμως οι πληροφορίες του Βήματος είναι ορθές, όφειλε να καλέσει τον αρμόδιο διπλωμάτη και να του κάνει αυστηρές συστάσεις. Διότι επρόκειτο για ευθεία παρέμβαση στην διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας καθώς και ευθεία έκκληση σε κράτος μέλος του ΟΗΕ να εγκαταλείψει το πεδίο του διεθνούς δικαίου.Πέμπτο, η πολιτική των ΗΠΑ ασκεί σημαντικές επιρροές εντός της ΕΕ, ιδιαίτερα σε κράτη-μέλη που αυτοτοποθετούνται στον αγγλοσαξονικό άξονα, έστω στον αγγλοσαξονικό τρόπο σκέψης. Ουσιαστικά τα μέλη αυτά συχνά προτάσσουν των κοινοτικών αποφάσεων τις ατλαντικές επιλογές τους. Η επίσημη Ελλάδα δείχνει να μην το καταλαβαίνει. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι τοποθετήσεις της σουηδικής προεδρίας της ΕΕ. Εδώ και μήνες ο υπουργός εξωτερικών της κάνει δηλώσεις και δρα ως προς την Τουρκία με τρόπο απαράδεκτο. Όμως, η ελληνική κυβέρνηση δεν του έκανε συστάσεις. Το χειρότερο δε, είναι ότι η κυβέρνηση δεν κινητοποίησε τον οργανωμένο ελληνισμό της Σουηδίας. Διότι μπορεί ο κ.Μπιλτ να λέει όσα λέει στη διεθνή σκηνή, αλλά τα άλλοθι που επιδιώκει να παράγει για την κατοχή της Κύπρου και τις προκλήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο δεν μπορεί να τα υπερασπιστεί στην εσωτερική πολιτική σκηνή. Εάν υπάρξει με κατάλληλο τρόπο γνωστοποίηση αυτών των θέσεών του στην κοινή γνώμη της Σουηδίας, όπως με ανακοινώσεις των ελληνικών σωματείων στις μεγάλες σουηδικές εφημερίδες, σε μια χώρα βαθιά δημοκρατική και αρκούντως φιλελληνική, θα μπει χαλινάρι στον φιλοτουρκισμό του. Οταν η κυβέρνηση δεν κάνει ούτε καν αυτό το στοιχειώδες αναρωτιέται κανείς προς τι διαθέτει η χώρα και ξοδεύει χρήματα για την οργάνωση της ελληνικής διασποράς / απόδημου ελληνισμού.Η κυβέρνηση δεν πρέπει μόνο να σκέφτεται την διαπραγμάτευση του Δεκέμβρη ως μια πράξη εκείνης της στιγμής. Οφείλει να έχει δημιουργήσει τις κατάλληλες συμμαχίες και αντίβαρα, καθώς και να έχει προωθήσει επιλογές και δράσεις που να δυσκολεύουν τους ελιγμούς εκείνων που σκέφτονται διαφορετικά και πολύ περισσότερα αντίθετα προς τα ελληνικά συμφέροντα. Ας μην ξεχνάμε ότι το τι είναι ευρωπαϊκό συμφέρον ορίζεται κάθε φορά από τους συσχετισμούς ισχύος, τα αντίβαρα, τις συμμαχίες, τις προληπτικές ενέργειες, την ικανότητα, τις δυνατότητες και τις χωρητικότητες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Οι διεκδικήσεις δεν είναι μονόδρομος
Τέλος, έκτο, η ΕΕ θα πρέπει να αντιληφθεί, όπως εξάλλου και οι ΗΠΑ και η Τουρκία, ότι οι διεκδικήσεις δεν είναι μονόδρομος. Δεν ζητά η Τουρκία από την Ελλάδα και προκειμένου να υπάρξει κάποια συμφωνία η Ελλάδα πρέπει να παραδώσει τμήμα «της οικοσυσκευής» της. Η Ελλάδα μπορεί και οφείλει να υποβάλλει αντι-αιτήματα και διεκδικήσεις. Στη δεκαετία του ’90 είχα επεξεργαστεί στο Υπουργείο Εξωτερικών μαζί με μια εξαιρετική ομάδα Ελλήνων επιστημόνων ένα σύστημα αιτημάτων απέναντι στην Τουρκία. Αυτό θα πρέπει να επικεροποιηθεί. Διότι σε τελευταία ανάλυση, όπως είπα κάποτε στον Τούρκο υπουργό εξωτερικών, για να του δείξω πόσο μακριά πάει η βαλίτσα, ακόμα και τα Πριγκηπονήσια έξω από την Κωνσταντινούπολη θα μπορούσαν να αποτελέσουν αμφισβητούμενες περιοχές και να τεθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ο νοών νοείτο και η κυβέρνηση καιρό είναι να ξυπνήσει.Επαναλαμβάνω, η Ελλάδα δεν θέλει πόλεμο. Θέλει καλές σχέσεις με μια όσο το δυνατό περισσότερο ευρωπαϊκή Τουρκία. Δεν είναι, λοιπόν, φιλοπόλεμη. Δεν είναι, όμως, ούτε μια παθητικά ειρηνική χώρα, που τις τρώει στο όνομα των καλών διαθέσεών της. Είναι μια χώρα ειρηνική, δημοκρατικά ενεργητική στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, που διαθέτει, προωθεί και υλοποιεί μια πολιτική ενεργητικής ειρήνης που στηρίζεται σε ένα τρίγωνο στρατηγικής και σε τολμηρές πρωτοβουλίες. Η πολιτική αυτή είναι, πρώτον, ανοικτή, δεύτερο, ευέλικτη, και τρίτο, όμως, διαθέτει και οφείλει να το εννοεί, κόκκινες γραμμές.
Ο Νίκος Κοτζιάς,είναι πρόεδρος του ΙΣΤΑΜΕ Ανδρέας Παπανδρέου
Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση