Τρία μαθήματα γεωπολιτικής που μας δίδαξε το 2020

Του Nigel Gould-Davies

Ο Covid-19 είναι το story του 2020. Έχει δοκιμάσει τις εθνικές ικανότητες, την κοινωνική συνοχή και τις διεθνείς σχέσεις. Αλλά η πανδημία δεν έχει αντικαταστήσει την γεωπολιτική, απλώς την έχει αλλάξει. Η γεωπολιτική έχει διαμορφώσει τονν αντίκτυπο του ιού και συνεχίζει να το κάνει. Και πολλές σημαντικές εξελίξεις δεν έχουν καμία ή έχουν ελάχιστη σχέση με την πανδημία. Ο τελευταίος χρόνος μας προσέφερε τρία γεωπολιτικά μαθήματα.

Πρώτον, ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με το μεγαλύτερη έλλειμμα διακυβέρνησης μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κοινή παγκόσμια πρόκληση της κλιματικής αλλαγής και η πανδημία απειλούν όλες τις χώρες και απαιτούν παγκόσμια συνεργασία. Αντιθέτως, οι διεθνείς διχασμοί, η δυσπιστία και η αντιπαλότητα έχουν γίνει πιο βαθιά. Οι Ρώσο-δυτικές σχέσεις βρίσκονται τώρα στο χειρότερο επίπεδο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ο έλεγχος των πυρηνικών όπλων από ΗΠΑ-Ρωσία, έχει τυπικά τελειώσει. Οι αμερικανό-κινεζικές σχέσεις βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο τους από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Οι σχέσεις Κίνας-Ινδίας έχουν υποστεί την χειρότερη βία από το 1975. Οι διατλαντικές σχέσεις είναι στην πιο αβέβαια φάση τους από τα τέλη της δεκαετίας του 1940.

Μια ευρύτερη επίθεση στην ιδέα και στην πρακτική της πολυμέρειας έχει επιδείνωση αυτή τη διάβρωση των μεγάλων σχέσεων. Ασυνήθιστα, οι διεθνείς οργανισμοί που υποστηρίζουν τη συνεργασία, έχουν δεχθεί επίθεση όχι μόνο από αναδυόμενους αμφισβητίες αλλά από την κυρίαρχη δύναμη, τις ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα, οι οργανισμοί που αντιμετωπίζουν συλλογικά προβλήματα συλλέγοντας πληροφορίες και εξειδίκευση, συμφωνώντας κοινές πολιτικές και συντονίζοντας την εφαρμογή τους, έχουν χάσει την υποστήριξη, τους πόρους και ακόμη και την συμμετοχή κάποιων.

Ένα τεράστιο κενό μεταξύ της ανάγκης για συνεργασία και της αποτυχίας να την παράσχουν, υποδηλώνει μια κρίση της διεθνούς τάξης. Επιπλέον, έχουν δημιουργηθεί νομικά κενά διεθνώς καθώς οι πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις ξεπερνούν τους καθιερωμένους κανόνες και νόμους σε εμείς όπως οι συγκρούσεις που αφορούν σε μη κρατικούς φορείς, στην κυβερνο-ασφάλεια, στις δραστηριότητες στο διάστημα και στη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Η δημιουργική νομική διπλωματία ε΄είναι απαραίτητη για να αντιμετωπιστούν αυτά τα κενά.

Ακόμη και σε μια χρονιά δύσκολων γεωπολιτικών ωστόσο, υπάρχουν καλές ειδήσεις. Οι ΗΠΑ ήλθαν σε συμφωνία με έναν θανατηφόρο εχθρό, τους Ταλιμπάν, για να δοθεί τέλος στον μακροβιότερο πόλεμο της Αμερικής. Και αν και η ΕΕ έχασε ένα μεγάλο κράτος-μέλος της από το Brexit, κέρδισε -μετά από τα αρχικά λάθη- νέα συνοχή και σκοπό στην καταπολέμηση του κορονοϊού, συμφωνώντας σε άνευ προηγουμένου χρηματοοικονομικές δεσμεύσεις που έσπασαν τα ταμπού. Κανένα από αυτά τα επιτεύγματα δεν ήταν αναπόφευκτο. Η δεύτερη φάση της διαδικασίας ειρήνης στο Αφγανιστάν -συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης της Καμπούλ και των Ταλιμπάν για τη λήξη του εμφυλίου πολέμου- βρίσκεται στον αέρα. Σε ό,τι αφορά στην ΕΕ, υπάρχουν ακόμη μεγάλοι περιορισμοί στις φιλοδοξίες για "στρατηγική αυτονομία”, παρά τη συζήτηση που διεξάγεται για αυτό.

Το δεύτερο γεωπολιτικό μάθημα του 2020 είναι ότι οι επιλογές, καθώς και οι δυνάμεις, έχουν σημασία -ιδιαίτερα, οι προτεραιότητες των εθνικών ηγετών. Ο Vladimir Putin μετράει 20 χρόνια στην εξουσία πιέζοντας για σημαντικές συνταγματικές αλλαγές που θα του επιτρέψουν να παραμείνει πρόεδρος μέχρι το 2036, εάν το επιθυμεί. Αυτή η χρονιά ήταν επίσης σημαντική για τους μακροβιότερους δημοκρατικούς ηγέτες στην Ασία και στην Ευρώπη. Ο Ιάπωνας πρωθυπουργός SHinzo Abe παραιτήθηκε, ενώ η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel ξεκίνησε αυτό που αναμένεται να είναι η τελευταία της χρονιά στην Καγκελαρία. Μια από τις πιο σημαντικές κληρονομιές του Abe είναι η πρωτοβουλία για Ελεύθερη και Ανοιχτή περιοχή Ινδίας-Ειρηνικού, την οποία πρότεινε το 2016 και έχει έκτοτε υιοθετηθεί από μεγάλους εταίρους. Μένει να δούμε πόσο μακριά αυτή η πρωτοβουλία, στενά συνδεδεμένη με τον Abe, θα αναπτυχθεί υπό τον διάδοχο΄του, Suga Yoshihide. Σε ό,τι αφορά στη Γερμανία, το μεγαλύτερο κράτος-μέλος της ΕΕ αντιμετωπίζει το πιο σύνθετο διεθνές περιβάλλον μετά την επανένωση. Πρέπει να βρει τον δρόμο της μέσα στην συνεχώς αυξανόμενη αντιπαλότητα ΗΠΑ-Κίνας, να διαχειριστεί την άνοδο της Ρωσίας -μεταξύ άλλων να αυξήσει και τον αμυντικό της προϋπολογισμό- και να βοηθήσει την ΕΕ στην απάντηση της για το τέλος της μεταβατικής περιόδου του Brexit.

Στο μεταξύ, οι φιλόδοξοι μεταρρυθμιστές ηγέτες σε τρεις ηπείρους αντιμετωπίζουν αυξανόμενες ανησυχίες στο να προωθήσουν τις ατζέντες τους. Ο Cyril Ramaphosa της Νότιας Αφρικής αντιμετώπισε τις αντιδράσεις στο εσωτερικό των φατριών και των συμφερόντων. Η δυσπιστία απέναντι στους οργανισμούς και η απροθυμία να δημιουργηθούν νέοι, δυσκόλεψε πολύ τον Andres Manuel Lopez Obrador στην προσπάθειά του να πετύχει τον "Τέταρτο Μετασχηματισμό” του Μεξικό. Παρά την ισχυρή προσωπική δημοτικότητα, ο Volodomyr Zelensky στην Ουκρανία δυσκολεύεται με ένα τεράστιο φάσμα προκλήσεων, που περιλάμβανε την εσωτερική διαφθορά, τις πιέσεις από Putin και Trump, και από τη δική του πολιτική και διοικητική απειρία.

Το τρίτο γεωπολιτικό μάθημα είναι ότι οι περισσότερες περιοχές αντιμετωπίζουν κλιμακούμενες αλλαγές στο status quo. Τον Αύγουστο του 2019, η Ινδία ανακάλεσε το ειδικό καθεστώς του Jammu και Κασμίρ, αυξάνοντας τις ενστάσεις με το Πακιστάν. Η Αιθιοπία ολοκλήρωσε την κατασκευή του Φράγματος Renaissance, της μεγαλύτερης κατασκευής στο Νείλο από το Φράγμα του Ασουάν, χωρίς να επιλύσει τις εντάσεις με την εξαρτώμενη από το Νείλο Αίγυπτο και με το Σουδάν. Η προβολή της στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας και της επιρροής της, έφεραν την κλιμάκωση των δραστηριοτήτων σε Λιβύη και Σύρια, και την ανατροπή των εξελίξεων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ υπέρ του Αζερμπαϊτζάν. Τον Ιούνιο του 2020, η Κίνα πέρασε έναν νόμο εθνικής ασφάλειας για το Χονγκ Κονγκ που ουσιαστικά αναθεώρησε αποτελεσματικά το καθεστώς της επαρχίας και υπονόμευσε την αυτονομία της και τις ελευθερίες της. Οι μη κρατικοί παράγοντες μπορούν να συμπεριληφθούν στις προκλήσεις επίσης. Η Strategic Survey για το 2020 επισημαίνει την εξάπλωση του οργανωμένου εγκλήματος της Βραζιλίας σε όλη τη Λατινική Αμερική και εκτός αυτής.

Το 2020 ξεκίνησε με την εξάπλωση ενός θανατηφόρου νέου ιού και τελειώνει με την διανομή εμβολίων για την αντιμετώπισή του. Ο κορονοϊός θα περάσει, και θα αφήσει το σημάδι του στην ιστορία. Αλλά η γεωπολιτική παραμένει: τα μαθήματα της για το έτος της πανδημίας δεν θα πρέπει να αγνοηθούν.

Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση