Η πολιτική της ΕΕ για τη σταθεροποίηση των Δυτικών Βαλκανίων

Της Majda Ruge

Η φετινή Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια (MSC) συνέπεσε με διάφορες μεγάλες επετείους. Ο Γερμανός πρόεδρος Frank-Walter Steinmeier ανέφερε δύο από αυτές κατά την εναρκτήρια ομιλία του: η 75η επέτειος από την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών και η 30 επέτειος από την επανένωση της Γερμανίας. Με τον δικό τους τρόπο, και οι δύο επέτειοι συμβολίζουν την μεταπολεμική περίοδο της πολυμέρειας και της δυτικής συνοχής, μια εποχή που πολλοί φοβούνται ότι ίσως τελειώνει.

Άλλη μια επέτειος –που κουβαλάει τα δικά της διδάγματα αναφορικά με τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ των δυτικών χωρών- θα λάβει χώρα τον Νοέμβριο φέτος. Η 25η επέτειος από την υπογραφή της Ειρηνευτικής Συμφωνίας του Ντέιτον, σηματοδοτεί ένα τέταρτο του αιώνα πρακτικής εμπειρίας στην αμερικανό-ευρωπαϊκής συνεργασίας για την μετά τη σύγκρουση σταθεροποίηση και την οικοδόμηση θεσμών στα Δυτικά Βαλκάνια.

Στη διάρκεια της MSC άκουσα επανειλημμένως ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρέπει να χάσει την ευκαιρία να ανοίξει τις συνομιλίες ένταξης με τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάρτιο. Είναι αλήθεια ότι οι παρεμβάσεις στα Δυτικά Βαλκάνια ήταν πιο επιτυχημένες από εκείνες στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, όπου οι προκλήσεις και η μόχλευση των περιφερειακών ηγεμόνων έναντι της Ευρώπης και των ΗΠΑ, είναι σημαντικά μεγαλύτερες.


Ωστόσο η συνολική πορεία των Δυτικών δυνάμεων στα Δυτικά Βαλκάνια τις τελευταίες δύο δεκαετίες, δείχνει ότι ήταν σπάνιες οι στιγμές επίτευξης πολιτικής σταθεροποίησης και μεταρρυθμίσεων, και βραχύβιες, και γενικώς έλαβαν χώρα στη διάρκεια περιόδων κρίσης. Πραγματικά, οι κρίσεις είχαν διαδραματίσει έναν σημαντικό ρόλο στην διευκόλυνση επιτυχών παρεμβάσεων, στο να βοηθήσουν ώστε να εστιαστεί εκ νέου η προσοχή των ΗΠΑ και της ΕΕ στην περιοχή, και να δικαιολογήσουν μια πιο ισχυρή ώθηση για μεταρρυθμίσεις. Είναι σημαντικό ότι αυτές οι προσπάθειες έφεραν επιτυχία μόνο όταν βασικά κράτη-μέλη της ΕΕ και οι ΗΠΑ ενήργησαν στρατηγικά και προχώρησαν στην ίδια κατεύθυνση.

Γιατί η επιτυχία ήταν σποραδική σε μια περιοχή με τόσα φρούτα που ήταν ώριμα; Με λίγα λόγια, διότι –με εξαίρεση λίγους μεταρρυθμιστές ηγέτες που ανέλαβαν προσφάτως- οι καθιερωμένες πολιτικές ελίτ στην περιοχή έχουν συμφέρον να διατηρήσουν τη δέσμευση του κράτους και πιο διαρκείς στόχους πολιτικής από τους εξωτερικούς παράγοντες, των οποίων η συνολική δέσμευση και εστίαση είναι σημαντικά χαμηλότερη. Και αυτό επειδή το πλαίσιο της ΕΕ από μόνο του δεν ήταν ποτέ αρκετό για να δώσει κίνητρα στις τοπικές πολιτικές ελίτ να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις των μεταρρυθμίσεων. Αντιθέτως, αυτό πάντα απαιτούσε μια συμπληρωματική πολιτική ώθηση από τις ΗΠΑ ή από κορυφαία κράτη-μέλη της ΕΕ, ακόμη και όταν οι μεταρρυθμίσεις καθορίστηκαν επισήμως και τέθηκαν ως προϋπόθεση για την ένταξη στην ΕΕ. Η επιτυχία ήταν μεγαλύτερη όταν όλοι εργάστηκαν από κοινού μέσω της άτυπης ομάδας Quint, η οποία περιλαμβάνει τη Γερμανία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, τις ΗΠΑ και έναν εκπρόσωπο της ΕΕ.

Σε ένα πάνελ της MSC με θέμα "A Europe that Projects”, ο Josep Barrell, ο ύπατος εκπρόσωπος της ΕΕ για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, κάλεσε την Ένωση να αρχίσει να μιλάει "τη γλώσσα της δύναμης” και τους συνασπισμούς των πρόθυμων κρατών-μελών να κινητοποιηθούν χωρίς να περιμένουν να υπάρξει συναίνεση στις Βρυξέλλες. Στο ακροατήριο βρισκόταν ο Javier Solana, ο οποίος είναι ο πρώτος που κατείχε την θέση και του οποίου η θητεία το 1999-2009 σηματοδοτήθηκε από πολλές επιτυχίες στην εξωτερική πολιτική, και που αφορούσαν στα Δυτικά Βαλκάνια, χρησιμοποιώντας ακριβώς την φόρμουλα για την οποία μίλησε ο Borrell. Στην πραγματικότητα, το ιστορικό με τα επιτεύγματα της ΕΕ στην περιοχή είναι τέτοιο με σποραδικές ανακαλύψεις που συνήθως ακολουθούν το ίδιο μοτίβο: στον απόηχο μιας κρίσης, τα μέλη της Quint ενεργούν με ενότητα.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα σε αυτό: η ομάδα Quint πίεσε την πολιτική ηγεσία της Republika Srpska να υιοθετήσει μεταρρυθμίσεις στον τομέα της ασφάλειας και των πληροφοριών στον απόηχο των σκανδάλων που την ενέπλεκαν στην υπόθαλψη εγκληματιών που κατηγορήθηκαν από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία, και για την παραβίαση του εμπάργκο του ΟΗΕ στις εξαγωγές όπλων στο Ιράκ. Οι γερμανικές και ευρωπαϊκές πιέσεις στη σερβική κυβέρνηση μετά τις επιθέσεις που τραυμάτισαν 30 Αυστριακούς και Γερμανούς στρατιώτες στο Βόρειο Κοσσυφοπέδιο, οδήγησαν σε πολιτικό διάλογο και εν τέλει, στη συμφωνία των Βρυξελλών. Οι παρεμβάσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ μετά από το σκάνδαλο με τις υποκλοπές συνομιλιών το 2015 στη Βόρεια Μακεδονία οδήγησαν στις συνομιλίες Przino και στις επακόλουθες μεταρρυθμίσεις στα ΜΜΕ και στον εκλογικό νόμο. Και το 2017 οι ΗΠΑ πίεσαν τον τότε πρόεδρο της Βόρειας Μακεδονίας, Gjorge Ivanov να διευκολύνει μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας στον απόηχο των βίαιων επιθέσεων σε βουλευτές της αντιπολίτευσης στη βουλή των Σκοπίων.

Όταν προκύπτουν ευκαιρίες, μια συντονισμένη προσέγγιση στην εφαρμογή της μόχλευσης ήταν πάντα κρίσιμη για την επιτυχία στα Δυτικά Βαλκάνια. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τώρα η ΕΕ και οι ΗΠΑ είναι ότι η ενότητα των βασικών μελών της Quint έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση από τις δημόσιες διαφωνίες τους για ενδεχόμενες αλλαγές στα σύνορα Κοσσυφοπεδίου-Σερβίας. Η τάση του απεσταλμένου του Αμερικάνου προέδρου, Richard Grenell, να "κάνει συμφωνίες” χωρίς να συμβουλεύεται τους Ευρωπαίους, δεν βοηθά από αυτή την άποψη. Καθώς η κόντρα μεταξύ των βασικών αυτών παραγόντων μεγαλώνει, είναι κρίσιμο να θυμηθούμε ότι οι Βρυξέλλες, τα κράτη-μέλη της ΕΕ και οι ΗΠΑ εξαρτώνται ο ένας από τον άλλο για να ενισχύσουν τους στόχους της ενιαίας πολιτικής στα Δυτικά Βαλκάνια.

Στην MSC, ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron ανακοίνωσε ότι εάν υπήρχε πρόοδος στις μεταρρυθμίσεις στη Βόρεια Μακεδονία και στην Αλβανία, θα υποστήριζε την έναρξη των συνομιλιών ένταξης στην ΕΕ με τις χώρες στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου τον Μάρτιο. Το επόμενο βήμα είναι να συμπέσουν οι θέσεις των κρατών-μελών της ΕΕ: η Ολλανδία επιμένει στην αποσύνδεση της Αλβανίας από τη Βόρεια Μακεδονία, ενώ άλλοι είναι κατηγορηματικοί ότι πρέπει να προχωρήσουν μαζί.

Θα πρέπει κανείς να έχει στο μυαλό του ότι ακόμη και αν η ΕΕ δεν πρόκειται να ξεκινήσει συνομιλίες με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, καμιά νέα μεθοδολογία διεύρυνσης δεν θα είναι αρκετή για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ή την αδυναμία του κράτους δικαίου, εκτός και αν η Quint αποκαταστήσει την ενότητα μεταξύ των μελών της. Στα Δυτικά Βαλκάνια, η "Westlessness” -μια λέξη που χρησιμοποιήθηκε από τους οργανωτές της Διάσκεψης για να επισημάνουν, όπως το θέτει ο Mark Leonard, "το καθεστώς ανομίας που έχει πλήξει την γεωπολιτική συζήτηση για αρκετά χρόνια”- υπονοούσε πάντα ένα πολιτικό κενό. Τόσο ο Barrell όσο και οι Αμερικανοί, θα πρέπει να το θυμούνται αυτό.

Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση