Μια νέα ελληνοτουρκική κρίση σε ένα νέο στρατηγικό περιβάλλον: Mind the Big Picture

Του Σπύρου Λίτσα

Δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία φορά που η Τουρκία δημιουργεί ζήτημα στα Ίμια. Το αποτέλεσμα της κρίσης του 1996 που δημιούργησε, ας πούμε επιτέλους αλήθειες, ένα de facto non-go area για Ελλάδα και Τουρκία πλέον η Άγκυρα δείχνει αποφασισμένη αλλά και περισσότερη έτοιμη από την αφυδατωμένη και αποδυναμωμένη Ελλάδα ώστε να το καλύψει. Το πρόσφατο σοβαρό επεισόδιο με το σκάφος του Λιμενικού που εμβολίστηκε από τουρκική ακταιωρό δείχνει ότι η Τουρκία έχει αποφασίσει να χειρίζεται το Αιγαίο και την προέκταση αυτού μέχρι την Κύπρο ως πεδίο προβολής ισχύος [power projection area]. H διαπίστωση ασφαλώς αυτή δεν προσφέρει το παραμικρό στην όλη ανάλυση γύρω από την Τουρκική Υψηλής Στρατηγική αν δεν ακολουθηθεί από το "γιατί".

Η Τουρκία από το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 είναι ένα κράτος σε μετάβαση. Η μετάβαση αυτή αναφέρεται στις δομικές μεταβολές που συντελούνται στο εσωτερικό του κράτους και αφορούν:
Α) την ανάδειξη του πολιτικού ισλάμ ως κραταιά πολιτική νόρμα που συναντιούνται και αναμειγνύονται, εν είδει melting pot ala Turca, ο ύστερος οθωμανικός εθνικισμός του κινήματος των Νεότουρκων με τις νέο-ισλαμιστικές τάσεις στο τουρκικό γίγνεσθαι του 21ου αιώνα.
Β) Την οριστική αποδόμηση όλων των κραταιών κεμαλικών συμβολισμών και δογμάτων και την αντικατάστασή τους με νέα δεδομένα της ερντογανικής πραγματικότητας που πλέον διανύει τη δεύτερη της δεκαετία και έχει επιτύχει τον πλήρη έλεγχο των ζωτικών δομών του κράτους (δικαστικό σώμα, στρατός και σώματα ασφαλείας, διπλωματικό σώμα, δημόσια πανεπιστήμια).
Γ) Την προετοιμασία της Τουρκίας σε επίπεδο μάκρο-οικονομίας και νέων τεχνολογιών για το επόμενο μισό του 21ου αιώνα.

Οι στόχοι αυτοί, όπως είναι απολύτως αναμενόμενο, μεταβάλουν και την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Η Άγκυρα έχει σιωπηλά αποδεχθεί ότι δεν μπορεί πλέον να επηρεάσει τις εξελίξεις στο Β. Ιράκ και στο μέλλον του κουρδικού θύλακα εκεί, έχοντας πλέον εναποθέσει όλες της τις ελπίδες στο Ιράν και στον έλεγχο που η Τεχεράνη επιδιώκει να ασκήσει στις σιιτικές πολιτικές ελίτ του Ιράκ. Δεν ισχύει όμως το ίδιο για τη Συρία και το ρόλο του Κουρδικού παράγοντα εκεί που δημιουργεί μεγάλη ανησυχία στην Άγκυρα κυρίως εξαιτίας των στενών σχέσεων που έχει και διατηρεί με το PKK. Η επιχείρηση ‘Olive Branch’ εναντίον Κουρδικών στόχων δεν εξελίσσεται όπως θα ήθελε η Άγκυρα. Κι αυτό γιατί οι Κούρδοι υιοθετούν επιτυχώς τη μοναδική πρακτική που μπορεί να τους επιτρέψει να συνεχίσουν να αντιστέκονται στις καλύτερα εξοπλισμένες τουρκικές δυνάμεις. Εφαρμόζουν στρατηγική ανταρτοπόλεμου, έχοντας προφανώς διαπιστώσει ορθώς ότι κάθε φορά που η Τουρκία εμπλέκεται σε δομές ασύμμετρου πολέμου η σκληρή ισχύς της αδυνατίζει σημαντικά. Ο τουρκικός στρατός έχει εγκλωβισθεί αυτή τη στιγμή έξω από το Αφρίν, οι απώλειες είναι μεγάλες και η "οσιοποίηση" των νεκρών Τούρκων στρατιωτών που επιχειρεί η Άγκυρα με στόχο την οικοδόμηση συνθηκών rally round flag δεν είναι σίγουρο ότι θα μπορέσει να συνεχισθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Η Τουρκία αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε αδιέξοδο ως προς τη διαχείριση των πολιτικών της σχεδιασμών στο Κουρδικό. Οπότε επιλέγει να κάνει προβολή ισχύος στο Αιγαίο και την αύξηση της έντασης εκεί με στόχο: Α) Να στείλει το μήνυμα στις ΗΠΑ ότι είναι εξαιρετικά δυσαρεστημένη με το ρόλο της στη Συρία και τις στενές σχέσεις που η Ουάσιγκτον διατηρεί με τον κουρδικό παράγοντα. Β) Να δείξει στο εσωτερικό αλλά και στο εξωτερικό της ότι έχει την ισχύ να οδηγήσει σε μερική ή ακόμη και ολική αποσταθεροποίηση το Αιγαίο, είτε μέσω μεθόδων απειλής χρήσης βίας είτε χρήσης βίας αυτής καθ’ αυτής με διαφορετικές διαβαθμίσεις έντασης.

Χρειάζεται να ανησυχεί η Ελλάδα; Όχι! Κι αυτό γιατί η Ελλάδα δεν πρέπει ποτέ να σταματήσει να αισθάνεται ότι ο γείτονας της εξ Ανατολών επενδύει στη δημιουργία προβλημάτων όχι μόνο σήμερα αλλά διαρκώς. Επομένως οφείλει να προετοιμάζεται διαρκώς για στιγμές υψηλής έντασης όπως η προχθεσινή. Η προετοιμασία αυτή βέβαια οφείλει να λαμβάνει σοβαρά υπ’ όψη της τις ιδιάζουσες οικονομικές συνθήκες που αντιμετωπίζει η Ελλάδα γιατί σε καμία των περιπτώσεων δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι τα κράτη καταρρέουν είτε στο πεδίο της σύγκρουσης, είτε μέσω της υψηλής τριβής - κυρίως στο οικονομικό σκέλος. Για τη νέα ελληνική υψηλή στρατηγική όμως μέσα από την εφαρμογή όρων retrenchment θα επανέλθω σε μέλλοντα χρόνο.

Ολοκληρώνοντας αυτή τη σύντομη ανάλυση θα ήθελα να σταθώ σε ένα σημείο που έχει ενδιαφέρον για τους μελετητές της "μεγάλης κλίμακας". Η κρίση στα ελληνοτουρκικά είναι προφανές ότι θα επιδιωχθεί να γίνει υποκείμενο εκμετάλλευσης από τη Ρωσία που πλέον βλέπει το ρόλο της εξαιρετικά αναβαθμισμένο στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ πλέον ο έλεγχος που η Μόσχα ασκεί στο εσωτερικό της Τουρκίας, σε ενεργειακό και οικονομικό επίπεδο είναι σημαντικός με ανοδικές τάσεις. Η Μόσχα θα επιδιώξει να λειτουργήσει ως παράλληλος φορέας αποκλιμάκωσης της κρίσης, με σκοπό ασφαλώς να δημιουργήσει μέσω της Τουρκίας άλλη μια ρωγμή – όχι βαθιά μεν αλλά οι ρωγμές αφήνουν σημάδια – στη λειτουργία και την ενότητα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Το ευρύτερο παίγνιο πολυπλοκοποιείται και πρέπει να γίνει κατανοητό τόσο στο εσωτερικό της Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό αυτό ότι όσο η χώρα σέρνεται σε οικονομικό-κοινωνικό επίπεδο τόσο ο ρόλος της ως σταθεροποιητής στην περιοχή [regional stabilizer] μέσω των Βορειοατλαντικών και ευρωπαϊκών δομών θα συνεχίσει να φθίνει με αρνητικές συνέπειες για την ισορροπία ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο ευρύτερα.

* Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας και Επισκέπτης Καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικής Επιστήμης [Sciences Po] του Πανεπιστημίου Grenoble
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση