Αντίο Ισλαμικό Κράτος, στα τσακίδια!

Του Noah Feldman

Η πτώση της Ράκα δεν θα είναι η τελευταία φορά που θα ακούσει κανείς τις λέξεις "Ισλαμικό Κράτος" (IS). Το όνομα αυτό παραμένει ικανό να εμπνεύσει τρομοκρατικές πράξεις, ενώ διάφορες οργανώσεις που αγωνίζονται για να κυριαρχήσουν σε διαλυμένα κράτη σε όλο τον κόσμο μπορούν να συνεχίσουν να δανείζονται αυτό το "σήμα κατατεθέν".

Αλλά η κατάρρευση της πρωτεύουσας του χαλιφάτου -το τελευταίο σύμβολο της προσπάθειας του Ισλαμικού Κράτους να κερδίσει μια εδαφική επικράτεια- σηματοδοτεί το τέλος της ιδιότητας που έκανε αυτή την οντότητα μοναδική. Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα μελετήσουν το πώς η διατήρηση μία περιοχής επέτρεψε σε αυτούς που άλλοτε ήταν μια ομάδα ανοργάνωτων Ιρακινών και κάποιων Σύρων τζιχαντιστών να κεντρίσουν την προσοχή και τη φαντασία οπαδών και αντιπάλων σε όλο τον κόσμο.

Στην προσπάθειά του να είναι κράτος και χαλιφάτο, το IS έγινε μια επαναστατική ουτοπία για κάποιους συμπονετικούς μουσουλμάνους. Έγινε μια αντίστοιχη δυστοπία στα μάτια αυτών των ανθρώπων, μουσουλμάνων και μη μουσουλμάνων, οι οποίοι καταδίκασαν τους αποκεφαλισμούς, τους λιθοβολισμούς και τους βιασμούς στο όνομα της θρησκείας.

Χωρίς έδαφος, το IS μπορεί να είναι ακόμη επικίνδυνο, αλλά δεν θα είναι πλέον μοναδικό ή έστω αρκετά ενδιαφέρον. Στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να γίνει ξανά Αλ Κάιντα νούμερο 2, ένα πολύ χαλαρά οργανωμένο τρομοκρατικό δίκτυο που σκοτώνει αθώους πολίτες αλλά δεν αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τους τόπους τους οποίους στοχεύει.

Το μυστικό της τριετούς δράσης του IS ως φαινόμενο ιστορικής σημασίας είναι το έδαφος - και η σημασία του όχι μόνο για την ισλαμική πολιτική σκέψη αλλά και για το παγκόσμιο ιδανικό του επαναστατικού κυβερνητικού πειραματισμού.

Από την ισλαμική προοπτική, αυτό που έκανε το IS διαφορετικό, ήταν η αξίωσή του να ανασυσταθεί το χαλιφάτο. Ένας χαλίφης δεν είναι χαλίφης, αν δεν έχει κράτος να κυβερνά. Σύμφωνα με την κλασική σουνιτική ορθολογική σκέψη, ο χαλίφης θα μπορούσε να μεταβιβάσει την πραγματική κυριαρχική εξουσία σε έναν σουλτάνο, αλλά ακόμη χρειάζεται κάτι που πρέπει να κυβερνάται.

Έτσι, όπως έδειξε ο μελετητής Cole Bunzel, ο προκάτοχος του IS, το Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ (2006-2013), έγινε αντικείμενο κοροϊδίας και υποτιμήθηκε ως ένα "κράτος στα χαρτιά" από άλλους τζιχαντιστές-σαλαφιστές, κυρίως επειδή δεν ασκούσε πραγματική κυριαρχία.

Αυτό που άλλαξε τα πράγματα ήταν η κατάληψη της Μοσούλης και η επέκταση του IS στη Συρία. Έχοντας τακτική, το IS εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία του ελέγχου της κυβέρνησης της Βαγδάτης στο Σουνιτικό Ιράκ και την αποτυχία του κράτους που ήταν συνέπεια του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Σε επίπεδο θρησκευτικής νομιμότητας, η διεκδίκηση αυτή για τον έλεγχο της περιοχής άφησε χώρο για τη γένεση της ιδέας μιας κυβερνητικής οντότητας, που θα οργανωνόταν εξ ολοκλήρου σύμφωνα με τις αρχές του ισλαμικού νόμου.

Ο ισχυρισμός ότι είναι ένα αυθεντικό Ισλαμικό Κράτος που εφαρμόζει τους κυβερνητικούς κανόνες που βρέθηκαν στα κλασικά βιβλία δικαίου, ήταν το κλειδί της διεθνούς απήχησης του IS. Ομάδες τζιχαντιστών όπως η Αλ Κάιντα, είχαν από καιρό τη δυνατότητα να βασίζονται σε εθελοντές από όλο τον κόσμο που επιδίωκαν να πολεμήσουν τους άπιστους εισβολείς που ζουν στα μουσουλμανικά εδάφη. Το IS σκόπευε επίσης να βασιστεί σε εθελοντές, με μία διαφορετική δημογραφική πλευρά: νέους μουσουλμάνους πρόθυμους να βιώσουν την εξιδανικευμένη εκδήλωση αυτού που προηγουμένως ήταν αφηρημένη φαντασία.

Παραδόξως, λειτούργησε. Όλες οι σοκαριστικές πράξεις πρωτοφανούς βίας και σκληρότητας στις οποίες προχώρησε το IS ήρθαν με λεπτομερείς αιτιολογίες που προέκυψαν από μια άκαμπτη ερμηνεία από ισλαμικές νομικές πηγές- και δημοσιεύθηκαν ηλεκτρονικά. Από τη σκοπιά των εμπνευσμένων πιστών, αυτές οι τρομακτικές πράξεις ήταν αξιώσεις για αυθεντικότητα. Η καταδίκη του κόσμου προσέφερε δωρεάν δημοσιότητα και μια αίσθηση ότι οι πραγματικές διδασκαλίες του Προφήτη Μωάμεθ τέθηκαν σε εφαρμογή.

Έτσι, οι οπαδοί του IS έβλεπαν τους εαυτούς τους ως κάποιους που ενώνονται σε μια ουτοπική κοινότητα που οργανώνεται σύμφωνα με τους νόμους του Θεού και εκτελεί τις επιταγές του.

Η ουτοπία κάποιου, ωστόσο, είναι η δυστοπία κάποιου άλλου. Όποιος ανησυχούσε για την άνοδο των τζιχαντιστών-σαλαφιστών - που θα μπορούσε να είναι σχεδόν οποιοσδήποτε, ανεξάρτητα από τη θρησκεία - θα μπορούσε να δει στο IS το παράδειγμα προς αποφυγή, της κόλασης επί γης που θα μπορούσε να επιβάλει ο ισλαμικός νόμος.

Ας αντιπαρέλθουμε του γεγονότος ότι είναι αρκετά βέβαιο ότι καμία ιστορικά υπάρχουσα ισλαμική πολιτεία δεν προέβη ποτέ σε συστηματικους φόνους και βιασμούς, όπως έκανε το IS. Ήταν αρκετό το γεγονός ότι το IS παρουσίαζε τις φρικαλεότητές του ως "αυθεντικό Ισλάμ". Η ζημιά που προκάλεσε το IS στο πώς αντιλαμβάνεται ο κόσμος το Ισλάμ είναι πιθανό να παραμείνει για πολλά χρόνια.

Για να καταλάβουμε γιατί κάποιοι νεαροί μουσουλμάνοι συσπειρώθηκαν για να συμμετάσχουν στο IS, είναι χρήσιμο να το συγκρίνουμε με άλλα επαναστατικά ουτοπικά κινήματα. Η κουβανική επανάσταση του Fidel Castro είναι ένα καλό παράδειγμα. Μετά από αυτή, η Κούβα έγινε μια εξιδανικευμένη ουτοπία/δυστοπία. Νέοι σοσιαλιστές από όλο τον κόσμο προσήλθαν για να συμμετάσχουν στο πείραμα. Υπήρχαν και μαζικές εκτελέσεις - αλλά οι περισσότεροι ουτοπιστές φαίνεται να πιστεύουν ότι δεν μπορούν να "φτιάξουν μια ομελέτα χωρίς να σπάσουν κάποια αυγά".

Οι άνθρωποι, ειδικά οι νέοι, που πηγαίνουν να ενταχθούν σε μια επαναστατική ουτοπία, εκφράζουν μια ξεχωριστή ανθρώπινη φιλοδοξία: να διαμορφώσουν το μέλλον και τον κόσμο μέσω των δικών τους προσπαθειών. Αυτή μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να κάνουν συγκλονιστικά, τρομερά πράγματα, ειδικά όταν βρίσκονται υπό την επίδραση του ουτοπικού ιδεαλισμού.

Αυτό που ίσχυε πάντα ήταν το γεγονός ότι η παγκόσμια επιρροή του IS μπορεί να κλονιστεί, με το να τερματιστεί η διεκδίκησή του στην κυριαρχία. Είναι ντροπιαστικό που χρειάστηκαν τρία χρόνια. Αλλά τώρα που συνέβη, το IS δεν μπορεί να διατηρήσει το ξεχωριστό του "σήμα κατατεθέν".

Έχοντας συρρικνωθεί σε ένα σκιώδες τρομοκρατικό δίκτυο, το IS δεν θα είναι τίποτα περισσότερο από μια Αλ Κάιντα χωρίς τον Osama bin Laden. Θα ασκήσει βία για να ασκήσει βία, όχι για τη δυνατότητα αποκατάστασης του χαλιφάτου.

Θα χρειαστεί μια γενιά ή ίσως και περισσότερο για να κατανοήσουμε τι ήθελε το IS για το Ισλάμ στον 21ο αιώνα. Τίποτα καλό, αυτό είναι σίγουρο. Αλλά ίσως η αποτυχία του, βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι τα μελλοντικά ουτοπικά όνειρα δεν θα γίνουν δυστοπικά τόσο γρήγορα.

BloombergView
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση