Tο όφελος της Γερμανίας από την ελληνική κρίση εξυπηρέτησης χρέους

Των Αριστείδη Μπιτζένη και Βασιλείου Βλάχου 

Ο σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι η συζήτηση της συμβολής της Γερμανίας στη χρηματοδότηση και στο σχεδιασμό του ελληνικού προγράμματος οικονομικής προσαρμογής (εξάλλου αυτό δεν είναι εφικτό να προσδιοριστεί στη μικρή έκταση του άρθρου). Ο στόχος έγκειται στον προσδιορισμό συγκεκριμένων σημείων που αποτελούν κριτήριο για το όφελος που είχε και έχει η Γερμανία από τη μια μεριά λόγω της συνέχισης της κρίσης εξυπηρέτησης του Ελληνικού δημόσιου χρέους και από την άλλη λόγω της συμβολής της στα τρία προγράμματα οικονομικής προσαρμογής της Ελλάδας.

Καταρχήν πρέπει να επισημανθεί η διττή συμβολή της Γερμανίας, αφενός σχετικά με το ύψος της χρηματοδότησης και αφετέρου με τους κανόνες που θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του προγράμματος και των δημοσίων οικονομικών της Ελλάδας. Η διττή συμβολή επικεντρώνεται στο πρόβλημα της δημοσιονομικής διαχείρισης και μπορούμε να ισχυριστούμε ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών είναι εξασφαλισμένη όταν κυμαίνεται στα πλαίσια των κανόνων του ελληνικού προγράμματος οικονομικής προσαρμογής. Βεβαίως, αυτό δεν συμβαίνει και στην περίπτωση της πορείας της ελληνικής οικονομίας εν γένει, καθώς η επταετής εμπειρία των ελληνικών προγραμμάτων (από το Μάιο του 2010 – την ημέρα της ανακοίνωσης Γ. Παπανδρέου στο Καστελόριζο) καταδεικνύει μία σύνθλιψη του ελληνικού ΑΕΠ της τάξης του 18,4% κατά το διάστημα 2010-2016. Η σύνθλιψη είναι μεγαλύτερη για το διάστημα 2008-2016 (το 2007 είναι το τελευταίο έτος που η ελληνική οικονομία μεγεθύνθηκε) και καταδεικνύει ότι το 29,3% του ελληνικού ΑΕΠ εξανεμίστηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Επίσης, το διάστημα 2008-2016, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ μειώθηκε στην Ελλάδα κατά 27,5% και η τελική καταναλωτική δαπάνη των ελληνικών νοικοκυριών κατά 22,2% (όλα τα δεδομένα είναι σε πραγματικές τιμές).

Ένα πολύ πρόχειρο συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι η Γερμανία απέφυγε το απευκταίο (δηλαδή τη μη εξυπηρέτηση του ελληνικού χρέους) με τη συμβολή της σε προγράμματα που εξασφαλίζουν πρωτίστως τη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών της Ελλάδας και αφήνουν την επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας εν γένει, στην αποτελεσματικότητα των μεταρρυθμιστικών παρεμβάσεων.

Εφαλτήριο της συζήτησης για το συγκεκριμένο θέμα (όσον αφορά πρόσφατα δημοσιεύματα) σε επιστημονικό επίπεδο αποτελούν τα συμπεράσματα εργασίας που εκπόνησε το γερμανικό "Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών Halle" σχετικά με τα οικονομικά οφέλη της Γερμανίας από την ελληνική κρίση. Η εργασία καταδεικνύει ότι η δραστική μείωση των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων που επήλθε λόγω της μαζικής αναζήτησης ασφαλών επιλογών τοποθέτησης, ωφέλησε κατά 100 δισ. ευρώ τη χρηματοδότηση των αναγκών του γερμανικού δημοσίου την περίοδο 2010-2015. Μάλιστα, εκτιμώντας ότι η συμβολή της Γερμανίας στα ελληνικά προγράμματα ήταν περί τα 90 δισ. ευρώ, η εν λόγω εργασία διατείνεται ότι και στην περίπτωση του απευκταίου της μη εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους, η Γερμανία θα είναι πάλι ωφελημένη.

Χωρίς να θέλουμε να θίξουμε τη συμβολή της εργασίας, η οποία είναι σημαντική καθώς είναι από τα πρώτα εγχειρήματα που καταλήγουν με επιστημονικά αποδεκτή μέθοδο σε ένα ποσό αναφορικά με το όφελος της Γερμανίας από την ελληνική κρίση, η αρχική της υπόθεση είναι πάρα πολύ γενικευμένη. Συγκεκριμένα, η ζήτηση των επενδυτών για ασφαλή καταφύγια δεν οφειλόταν μόνο στην ελληνική δημοσιονομική (και σε αρκετές περιπτώσεις και στη τραπεζική) κρίση κατά την περίοδο 2010-2015, καθώς η κρίση χρέους (και όχι μόνο) συντάραξε τη σταθερότητα αρκετών ευρωπαϊκών κρατών, με αποτέλεσμα συνολικά οχτώ μέλη της ΕΕ να έχουν λάβει χρηματοδότηση έως και σήμερα (Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρος, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πορτογαλία και Ρουμανία). Επίσης, η "αποκλειστική" προτίμηση για τα γερμανικά ομόλογα (σε σχέση με άλλα μέλη του πυρήνα της ευρωζώνης) καταδεικνύει ότι το πρόβλημα (τουλάχιστον ως προς την έκτασή του) δεν ήταν μόνο ελληνικό. Μπορεί λοιπόν κάποιος να ισχυριστεί ότι το όφελος των 100 δισ. ευρώ ήταν απόρροια ενός γενικότερου προβλήματος της ευρωζώνης.

Σε συμφωνία με τα παραπάνω, αναλόγως λανθασμένος είναι και ο προσδιορισμός του οφέλους της Γερμανίας από την ελληνική κρίση που προκύπτει από την πληρωμή των τόκων για ομόλογα που αγοράστηκαν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Securities Markets Programme – Outright Monetary Transactions). Πρώτον, η αγορά κυβερνητικών ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στα πλαίσια των εν λόγω προγραμμάτων δεν αφορούσε μόνο τα ελληνικά ομόλογα και δεύτερον, ωφελήθηκαν όλα τα μέλη της Ευρωζώνης από την αποπληρωμή τους. Πάλι λοιπόν, το όφελος είναι απόρροια ενός γενικότερου προβλήματος που αφορά την αγορά κυβερνητικών ομολόγων πέντε μελών της ευρωζώνης (Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας).

Κατά τη γνώμη μας, για να προσδιοριστεί το όφελος της Γερμανίας από την ελληνική κρίση, πρέπει να διερευνηθούν τα αίτια για τη συμβολή της στη χρηματοδότηση και στο σχεδιασμό του ελληνικού προγράμματος (και στα αντίστοιχα άλλων χωρών). Από την τεράστια σε έκταση συζήτηση που συνεχίζεται από την αρχή της κρίσης χρέους που ακολούθησε τη χρηματοπιστωτική κρίση στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, είναι έκδηλη μία μεγάλη ομοφωνία που οδηγεί στην παραδοχή ότι η αντιμετώπιση (κατά τη γνώμη μας η διαχείριση, λόγω της χρονικής έκτασης του φαινομένου) της δημοσιονομικής και τραπεζικής κρίσης στην ΕΕ αποσκοπεί στη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών και όχι στην αποκατάσταση των οικονομιών εν γένει.

Αυτό εξάλλου είναι προφανές και από την πάρα πολύ αργή ανάκαμψη σημαντικών μακροοικονομικών δεικτών όπως η απασχόληση, το ΑΕΠ και οι επενδύσεις σε πάγια (gross fixed capital formation):στο τέλος του 2015, δέκα από τα δεκαεννέα μέλη της ευρωζώνης (Γαλλία και Μάλτα από τις μεσογειακές χώρες) είχαν ανακάμψει σε προ κρίσης επίπεδα όσον αφορά το ΑΕΠ, τέσσερα μόλις μέλη όσον αφορά τις επενδύσεις σε πάγια (Βέλγιο, Γερμανία, Μάλτα και Φιλανδία) και μόνο η Γερμανία και η Μάλτα όσον αφορά την απασχόληση. Βεβαίως, το αντίθετο συμβαίνει στην περίπτωση της διαχείρισης των δημοσίων οικονομικών, όπου τα ισοζύγια Γενικής Κυβέρνησης έχουν βελτιωθεί αισθητά σε σχέση με το τέλος της προηγούμενης δεκαετίας και μόνο τέσσερα μέλη παρουσίαζαν ελλείμματα πλέον του 3% το 2015 (μόνο η Γαλλία και η Ισπανία το 2016). Η βελτίωση δεν ήταν ανάλογη ωστόσο, όσον αφορά τη μείωση του δημόσιου χρέους, καθώς μόνο η Γερμανία και η Ιρλανδία κατέδειξαν εντυπωσιακά αποτελέσματα και μόνο η Ολλανδία και η Μάλτα ουσιαστική μεταβολή.

Να σημειώσουμε εδώ ότι οι θεαματικές επιδόσεις της Γερμανίας όσον αφορά τη μείωση του δημοσίου της χρέους από 81% του ΑΕΠ το 2010 σε 68,3% του ΑΕΠ το 2016, συγκαταλέγονται από διάφορα δημοσιεύματα στα οφέλη που προέκυψαν στη Γερμανία από τη διαχείριση της ευρωπαϊκής κρίσης. Το γερμανικό δημόσιο χρέος από τα 1,59 τρισ. ευρώ το 2007 (η απόδοση 10ετούς ομολόγου στο τέλος του έτους ήταν στο 4,33%) ανήλθε στα 2,2 τρισ. ευρώ το 2012 (με απόδοση 1,3%), μειώνεται στα 2,18 τρισ. ευρώ το 2013 (με απόδοση 1,94%) όπου καταγράφεται μείωση για πρώτη φορά σε απόλυτα μεγέθη και συνεχίζει καθοδικά στα 2,14 τρισ. ευρώ το 2016 (με απόδοση 0,21%). Η μείωση επήλθε μέσα από α) την επίτευξη ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, β) την αύξηση των δημοσίων εσόδων από τη φορολογία και γ) τη θετική διαφορά ανάμεσα στο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ και τον αντίστοιχο του δημοσίου χρέους. Όλα τα προηγούμενα δύναται να χαρακτηριστούν ως απόρροια της ευρωπαϊκής κρίσης μόνο στα πλαίσια που η αυξημένη εισροή κεφαλαίων στη Γερμανία συνέβαλε στην αύξηση των επενδύσεων και κατ’ επέκταση του ΑΕΠ και των φορολογικών εσόδων. Ήταν όμως αυτός ο κύριος λόγος για τη συμβολή της Γερμανίας στη διαχείριση της ευρωπαϊκής κρίσης;

Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε με γνώμονα όλα τα παραπάνω μεγέθη, ότι η Γερμανία ηγήθηκε στη διαμόρφωση του χαμηλότερου δυνατού κόστους χρηματοδότησης για τη διαχείριση των (τραπεζικών και δημοσιονομικών) κρίσεων στην ευρωζώνη, το οποίο θα εξασφάλιζε μία σταθερότητα στα πλαίσια των δημοσιονομικών ισοζυγίων. Ο συγκεκριμένος τρόπος διαχείρισης της κρίσης αφενός είχε τις μικρότερες συνέπειες στα μακροοικονομικά της μεγέθη σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη της ευρωζώνης και αφετέρου ανέδειξε με τον ποιο ξεκάθαρο τρόπο τον ηγετικό της ρόλο στην πορεία της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Το πρώτο κίνητρο αφορά το οικονομικό σκέλος της υπόθεσης της κρίσης στην ευρωζώνη και στηρίζεται στο μότο της επαναφοράς της σταθερότητας με το κατά το δυνατόν χαμηλότερο κόστος και μικρότερες επιπτώσεις στα μακροοικονομικά της μεγέθη. Βεβαίως θα έπαιξε κάποιο ρόλο και το ενδεχόμενο της συμπίεσης των επιτοκίων των γερμανικών ομολόγων αλλά όχι πρωτεύον ωστόσο, τις στιγμές που η κρίση βρισκόταν σε έξαρση. Εδώ να προσθέσουμε ότι το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (Public Sector Purchase Programme – quantitative easing) που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από τις αρχές του 2015 έως και σήμερα, είναι ο κυριότερος παράγοντας συμπίεσης των επιτοκίων των κυβερνητικών ομολόγων των μελών της ευρωζώνηςκαι συμβάλλει σημαντικά στην αρνητική απόδοση των γερμανικών ομολόγων.

Το δεύτερο κίνητρο είναι περισσότερο πολιτικό. Ο ηγετικός ρόλος που ανέλαβε η Γερμανία για τη διαχείριση των κρίσεων στην ευρωζώνη οφείλεται μεν και στο οικονομικό της μέγεθος, αλλά η εξέλιξη των γεγονότων καταδεικνύει ότι ο πρωταγωνιστικός της ρόλος θα πρέπει να ερμηνευθεί και από συναδέλφους των πολιτικών επιστημών.

Ποιο λοιπόν το όφελος της Γερμανίας από την ευρωπαϊκή κρίση που βάσει των οικονομικών μεγεθών ξεκίνησε χρονικά από την Ελλάδα; Η Γερμανία διατήρησε την οικονομική της κυριαρχία εξασφαλίζοντας μία δημοσιονομική σταθερότητα στην ευρωζώνη με το χαμηλότερο δυνατό κόστος για την ίδια. Η οικονομική της κυριαρχία σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα έγινε μάλιστα πιο έκδηλη αφενός μέσα από την προτίμηση των επενδυτών σε γερμανικά ομόλογα και αφετέρου από τον ηγετικό της ρόλο στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η οπτική αυτή εξηγεί και τον λόγο για τον οποίο μία έκδοση ευρωομολόγου δεν αποτέλεσε προτεραιότητα για τη διαχείριση της κρίσης: αφενός θα ανέβαζε το κόστος διαχείρισης και αφετέρου η Γερμανία θα μείωνετον ηγετικό της ρόλο και θα αύξανε το οικονομικό κόστος διαχείρισης της κρίσης για την ίδια. 

Κατά τη γνώμη μας μέσα σε αυτά τα πλαίσια κυμαίνεται και η έννοια της αλληλεγγύης στην ευρωζώνη. Τα μέλη που πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει η δημοσιονομική προσαρμογή, θα ανταποκρίνονται (αργά ή γρήγορα) και στα ποιοτικά κριτήρια που θέτει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ώστε μέσω του προγράμματος της ποσοτικής χαλάρωσης να απολαμβάνουν μία άτυπη ελάφρυνση χρέους (οι ετήσιες αποπληρωμές των τόκων από κάθε μέλος στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα επιστρέφουν ως κέρδη στα δημόσια ταμεία μέσα από την κεντρική του τράπεζα). Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η εν λόγω ελάφρυνση ανέρχεται έως και το 10% του ΑΕΠ για κάποια μέλη της ευρωζώνης.

* Σημείωση: όλα τα δεδομένα που παραθέτουμε είναι από την Eurostat εκτός από την απόδοση των 10ετών γερμανικών ομολόγων.

** Ο κ. Αριστείδης Μπιτζένης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και συντονιστής του εργαστηρίου για τη μέτρηση της παραοικονομίας στην Ελλάδα (www.paraoikonomia.gr). 

Ο κ. Βασίλειος Βλάχος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και είναι ερευνητής του εν λόγω εργαστηρίου. Οι απόψεις τους παρουσιάζονται στο τελευταίο συγγραφικό τους έργο Reflections on the Greek Sovereign Debt Crisis, εκδόσεις Cambridge publishers.

Πηγή Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση