Πολλαπλή ηθική χρεοκοπία για το προσφυγικό

Tου Marc Pierini

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Μαρτίου, η Γερμανίδα Καγκελάριος Angela Merkel εγκατέλειψε τον στόχο της να πετύχει μια συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για τους μετανάστες. Αντιθέτως, προχώρησε περισσότερο από μια έκτακτη συνεδρίαση των ηγετών της ΕΕ και της Τουρκίας, με μια κακοσχεδιασμένη συμφωνία που δημιουργούσε τόσα ερωτήματα, όσες συνταγές για την επιτυχία πρόσφερε. Τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες θα δείξει εάν και οι δύο πλευρές αποδεχτούν το παζάρι, αλλά ένα πράγμα είναι σίγουρο: ο επακόλουθος πολιτικός τρόμος στην ΕΕ και μεταξύ Βρυξελλών και Άγκυρας, θα είναι αισθητός για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Με βάση τα πρότυπα παζαριού, η τουρκική κυβέρνηση έχει μέχρι στιγμής μανουβράρει άψογα την ΕΕ και την Γερμανία. Αφού συζήτησε μια pro forma συμφωνία με τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Donald Tusk στην Κωνσταντινούπολη στις 3 Μαρτίου, η Άγκυρα εξέπληξε δύο ημέρες μετά την Γερμανία με μια νέα πρόταση που έμοιαζε να καλύπτει τις μεγαλύτερες φιλοδοξίες της Γερμανίας: να αδειάσει την Ελλάδα από τους πρόσφυγές της (μέχρι κάποια μελλοντική ημερομηνία, η οποία θα καθοριστεί) και υποσχόμενη ότι θα οργανώσει μια ομαλή μεταφορά των προσφύγων από τη Συρία στην Ευρώπη, στη βάση ένας μέσα, ένας έξω.

Το τίμημα αυτής της πρότασης: 3 δισ. ευρώ επιπλέον ευρωπαϊκής βοήθειας για την Τουρκία, μια πιο άμεση συμφωνία για την απελευθέρωση της βίζα για τους Τούρκους πολίτες, την ταχεία επανέναρξη των διαπραγματεύσεων ένταξης της Άγκυρας στην ΕΕ και ούτε μία λέξη για το κράτος δικαίου και την ελευθερία έκφρασης στα επίσημα έγγραφα της ΕΕ. Ήταν διχαστική, πανούργα, αλλά αποτελεσματική.

Για πολλούς στις Βρυξέλλες, το δημοκρατικό μοντέλο της ΕΕ ταπεινώθηκε ξεκάθαρα. Στις 4 Μαρτίου, μόλις ο Tusk είχε απογειωθεί από την Κωνσταντινούπολη, η τουρκική αστυνομία έκανε έφοδο στα γραφεία της Zaman, μια εφημερίδα της αντιπολίτευσης. Στις 8 Μαρτίου, μόλις οι ηγέτες της ΕΕ έφυγαν από τις Βρυξέλλες, το πρακτορείο Cihan News Agency (μέλος του ίδιου ομίλου), κατασχέθηκε από τις κρατικές αρχές τα ξημερώματα.

Ερχόμενες μετά από μια απότομη ανατροπή μιας απόφασης του συνταγματικού δικαστηρίου στο υψηλότερο επίπεδο του τουρκικού κράτους, αυτές οι κινήσεις δεν θα μπορούσαν να είχαν στείλει πιο ξεκάθαρο μήνυμα: η τουρκική ηγεσία δεν ενδιαφέρεται πλέον για τα πολιτικά πρότυπα της ΕΕ και με το να είναι σε θέση ισχύος στο ζήτημα του μεταναστευτικού, παίρνει εκδίκηση για τα χρόνια της ταπείνωσης από το ντουέτο της Merkel και του Γάλλου προέδρου Nicolas Sarkozy, ο οποίος επανειλημμένως δήλωσε ότι η Τουρκία δεν θα μπει ποτέ στην ΕΕ.

Τώρα, η προσχέδια συμφωνία θα πρέπει να εμπλουτιστεί και αυτή η επίπονη διαδικασία αναμένεται να έρθει σε σύγκρουση με άλλο ένα σύνολο αρχών της ΕΕ, αυτή τη φορά για τους πρόσφυγες και το άσυλο. Όχι μόνο η συμφωνία αφορά απλώς τους Σύριους πρόσφυγες, όχι αυτούς από το Ιράκ, το Αφγανιστάν ή άλλους, αλλά επίσης περιλαμβάνει ένα βασικό ελάττωμα: οι άνθρωποι θα υποχρεώνονται να επιστρέψουν στην Τουρκία, μια χώρα που δεν δίνει προστασία ασύλου σε κανέναν άλλο από τους Ευρωπαίους πολίτες. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την οδηγία της ΕΕ το 2013 για τη διεθνή συνεργασία, ιδιαίτερα σε σχέση με τα άρθρα 38 και 39 (2) σχετικά με την έννοια της ασφαλούς τρίτης χώρας.

Επιπλέον, η Τουρκία υποτίθεται ότι θα φιλοξενήσει τις εγκαταστάσεις στις οποίες οι αξιωματούχοι της υπηρεσίας προσφύγων του ΟΗΕ και στελέχη της ΕΕ θα διεξάγουν την καλά χαρτογραφηθείσα διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος πρόσφυγα για τους μετανάστες, κάτι που η Άγκυρα προηγουμένως είχε αρνηθεί να κάνει. Η Τουρκία θα αποδεχθεί τώρα τις διαδικασίες ασύλου της υπηρεσίας προσφύγων του ΟΗΕ; Ή η διαδικασία θα διεξάγεται μόνο από την Τουρκία; Και τι θα κάνει η Τουρκία με εκείνους των οποίων το αίτημα για άσυλο απορρίπτεται; Αυτό είναι επικίνδυνο, ανεξερεύνητο έδαφος.

Σε πολιτικούς όρους, η συμφωνία ΕΕ-ΤΟυρκίας, αν εγκριθεί, θα αντιστοιχεί με την επιβολή μιας συλλογικής επαναπροώθησης των προσφύγων (το ακριβώς αντίθετο του προτύπου της πολιτικής μη επαναπροώθησης της ΕΕ) και στην παροχή της διαδικασίας προστασίας των συνόρων της ΕΕ, στην Τουρκία. Σε θεσμικό επίπεδο, αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι δίνεται στην Άγκυρα ένα είδος ενισχυτικού ρόλου στην υπηρεσία συνόρων της ΕΕ, Frontex, και ασφαλώς, εν ευθετώ χρόνω, την μελλοντική συνοριοφυλακή και ακτοφυλακή της ΕΕ.

Μια τέτοια συμφωνία θα είναι αρκετή για να σταματήσει τα δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος από το να δελεάζουν απελπισμένους ανθρώπους να φθάσουν στην Ευρώπη; Πιθανότατα όχι. Τα τελευταία 30 χρόνια παράνομης μετανάστευσης στην Μεσόγειο έχουν αποδείξει ένα σταθερό μοτίβο: οι λαθρέμποροι μπορούν να αλλάξουν διαδρομές σε λίγες ώρες ή ημέρες, ενώ οι κυβερνήσεις αντιδρούν στην καλύτερη, σε διάστημα εβδομάδων. Πιστεύοντας ότι η τουρκική συμφωνία θα μειώσει δραστικά τις μεταναστευτικές ροές, είναι μια χαμένη πρόταση.

Με μεγάλο πόνο, κάποιου είδους συμφωνία με την Τουρκία πιθανότατα επιτευχθεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Το Βερολίνο είναι σε μεγαλύτερη βιασύνη από ό,τι η Άγκυρα, αλλά πολιτικά, όσο περισσότερο συνεχίζεται το παζάρεμα, τόσο το καλύτερο για την εθνικιστική αφήγηση της τουρκικής ηγεσίας. Δεδομένου του πολιτικού πανικού στην Ευρώπη και της εντυπωσιακής σειράς γκαφών που προέρχεται από τις αλλεπάλληλες συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αυτό το σενάριο θα διαρκέσει τόσο όσο οι πολιτικοί της ΕΕ μπορούν να αντέξουν την προσωπική ταπείνωση χωρίς να πληρώνουν βαρύ τίμημα στις εκλογές. Για την ώρα, το διπλωματικό σώμα της τουρκικής κυβέρνησης ασχολείται απευθείας με εκείνους που θεωρεί καθοριστικής σημασίας για την συμφωνία, δηλαδή με την Merkel και τον Έλληνα πρωθυπουργό, Αλέξη Τσίπρα. Αλλά αυτό είναι μόνο βραχυπρόθεσμα.

Κοιτάζοντας πέρα από τον ορίζοντα, τι θα μπορούσε να επιφυλάσσει για τους πρόσφυγες, την ΕΕ και την Τουρκία;

Για το άμεσο μέλλον, οι πρόσφυγες θα υποστούν περισσότερη δυστυχία και αβεβαιότητα, γυναίκες και παιδιά θα συνεχίσουν να κακοποιούνται, οι λαθρέμποροι θα γίνονται πλουσιότεροι, και η ΕΕ θα συνεχίσει να ποδοπατά τις αρχές της. Το πρεστίζ των ηγετών της ΕΕ αναπόφευκτα θα αμαυρωθεί περισσότερο το 2016.

Με την Τουρκία, η ΕΕ ενεργεί τώρα ως ένας διαμεσολαβητής ενός πιο αυταρχικού κράτους με μια πιο εθνικιστική αφήγηση, οδηγώντας στην διάλυση οποιασδήποτε επίφασης της δημοκρατίας. Με δεδομένο το τεταμένο εγχώριο πολιτικό πλαίσιο, δεν υπάρχει λόγος για τους ηγέτες στην Άγκυρα να σταματήσουν να καταλύουν την αρχιτεκτονική του κράτους δικαίου της χώρας, να αποκαταστήσουν την ελευθερία έκφρασης, να αφήσουν χώρο για μια δημοκρατική κουρδική αντιπολίτευση ή για να επανεκκινήσουν την διαδικασία ειρήνευσης με το Κουρδιστάν.

Το HDP, το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα θα συνεχίσει να παρενοχλείται και το Εθνικιστικό Κίνημα (ΜΗΡ) θα αδειάσει από ψηφοφόρους μέχρι, ίσως, κάποιες νέες πρόωρες εκλογές δημιουργήσουν μια δικομματική Βουλή. Με άλλα λόγια, πιεσμένη με τα βραχυπρόθεσμα ζητήματα, η ΕΕ έχει εγκαταλείψει τον στρατηγικό της στόχο για υποστήριξη μιας σταθερής, δημοκρατικής Τουρκίας στο κατώφλι της. Αυτό είναι ένα τεράστιο game changer.

Οι αντιδράσεις στο εσωτερικό της ΕΕ θα γίνουν αισθητές με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, θα υπάρξει μια ισχυρή πολιτική απόρριψη της Τουρκίας, πιθανώς συνοδευόμενη από την αποτυχία μιας έγκαιρης συμφωνίας για την απελευθέρωση της βίζα, και τελικά μια απόρριψη της διαδικασίας ένταξης της Άγκυρας στην ΕΕ. Δεύτερον, θα υπάρξει μια βαθύτερη διαίρεση μεταξύ των κυβερνήσεων της ΕΕ για την μετανάστευση και το άσυλο. Και τρίτον, θα υπάρξει μια σταθερή άνοδος των λαϊκιστικών, απορριπτικών και ισλαμοφοβικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Η ηθική χρεοκοπία έρχεται με υψηλό τίμημα.

Στην πορεία, η Merkel έχει ηγηθεί μιας πλήρους αποτυχίας της αρχιτεκτονικής εξωτερικής πολιτικής της Συνθήκης της Λισσαβόνας, μετά το 2009. Η αρχική ιδέα της διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής μεταξύ των μεγάλων κρατών, ήταν αρκετά κακή. Το 2015, micromanaging κρίσεις όπως η προσφυγική, αποκλειστικά σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ήταν άλλο ένα λάθος, το οποίο οδήγησε σε βεβιασμένες αποφάσεις που ελήφθησαν χωρίς την συμβουλή ενήμερων ανθρώπων. Τέλος, η κίνηση του Βερολίνου να περιορίσει τόσο τους βασικούς της εταίρους στην ΕΕ και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, έχει αποδειχθεί μοιραίο για οποιαδήποτε ελπίδα μιας συνεπούς πολιτικής σχετικά με την προσφυγική κρίση. Η θεσμική χρεοκοπία έχει διαλύσει την ήπια δύναμη της Ευρώπης.

Το σημερινό πολιτικό κλίμα στις υψηλότερες σφαίρες της Ευρώπης, μπορεί να απεικονιστεί απλά: ένα ισχυρό Βερολίνο ήταν αποδεκτό, ένα πανικόβλητο Βερολίνο ήταν απροσδόκητο, αλλά ένα Βερολίνο που μαχαίρωσε την ΕΕ πισώπλατα ήταν σοκαριστικό. Πολλά έσπασαν στο μαγαζί της Ευρώπης, και θα πάρει κάποιον καιρό προτού ολοκληρωθεί το καθάρισμα και αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη. Το γεγονός πως μια τέτοια ηθική και πολιτική καταστροφή μεθοδεύτηκε από ένα ντουέτο Βερολίνου-Άγκυρας, δεν είναι το λιγότερο από τις αιμορραγούσες πληγές που άφησε πίσω του.

Carnegieeurope
Πηγή Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση