Το γεωπολιτικό χαρτί της χώρας

Του δρ. Κωνσταντίνου Γρίβα

Όπως δείχνουν τα πράγματα, το ενδεχόμενο της ολοκληρωτικής ρήξης με τους «εταίρους» - δανειστές της Ελλάδας είναι εξαιρετικά πιθανό αυτή τη στιγμή. Δεν έχει κανένα νόημα να αντιτάξει κανείς επιχειρήματα του τύπου «αυτό δεν συμφέρει σε κανέναν» ή ότι «σε περίπτωση Grexit μπορεί να προκύψουν πολύ μεγάλες επιπτώσεις για την Ευρώπη και τη Δύση συνολικότερα, άρα δεν θα μας ωθήσουν προς τα εκεί».
Όλα αυτά θα είχαν ίσως νόημα σε έναν ορθολογικό κόσμο. Όμως ο κόσμος μας δεν είναι ορθολογικός, ιδίως δε η σημερινή Ευρώπη. Πολλάκις ο γράφων έχει αναφερθεί στο έλλειμμα ηγεσιών που μαστίζει τη Γηραιά Ήπερο και στις εμμονές περί «του τέλους της ιστορίας», οπότε δεν έχει νόημα να μιλάμε για συμφέροντα τη στιγμή που οι λήπτες των αποφάσεων είναι εγκλωβισμένοι σε φαντασιακούς κόσμους.

Όμως, εις βάρος των ιδεολογημάτων των Ευρωπαίων, η γεωπολιτική πραγματικότητα όντως υπάρχει και θα πρέπει να τη λάβουμε υπόψη μας για να σχεδιάσουμε την πολιτική της «επόμενης ημέρας». Δηλαδή της περιόδου που θα ακολουθήσει αφού «πέσουμε στα βράχια».
Θα πρέπει, φυσικά, να έχουμε υπόψη ότι θα είναι μία πολύ δύσκολη περίοδος. Υπό μία έννοια, η χώρα μας θα υποστεί τις συνέπειες ενός μακροχρόνιου πολέμου μέσα σε μερικές ημέρες. Αλλά θα παραμείνει ζωντανή και θα πρέπει να αρχίσει να διαμορφώνει εκ νέου το παρόν και το μέλλον της. Σε αυτό τον μεταευρωπαϊκό, λοιπόν, κόσμο, η Ελλάδα θα πρέπει να δει ποια είναι τα ισχυρά χαρτιά της, και υπάρχουν αρκετά.

Μεταξύ των άλλων, όσο κι αν ακούγεται ρομαντικό σε πολλούς, σημαντικό γεωπολιτικό ατού της χώρας μας είναι το πολιτισμικό της δυναμικό και το ιστορικό της βάθος, που της επιτρέπουν να συνομιλεί επί ίσοις όροις με χώρες όπως είναι η Κίνα και η Ινδία ή ακόμη και οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Ωστόσο, δεν θα ασχοληθούμε με το θέμα αυτό σήμερα. Εν συνεχεία, ορισμένοι φυσικοί πόροι καθιστούν την Ελλάδα εξαιρετικά σημαντική, εν δυνάμει, για τα ευρωπαϊκά γεωοικονομικά δρώμενα, ιδιαίτερα σε περίπτωση που εμβαθυνθεί ο ανταγωνισμός Δύσης – Ρωσίας και περάσουμε εκ νέου σε κάποιας μορφής διχοτόμηση της Ευρασίας, όπως συνέβαινε στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά κι αυτό είναι μία άλλη ιστορία. Επί του παρόντος, θα ασχοληθούμε πρωτίστως με τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα.

Ο ρόλος της Ανατολικής Μεσογείου

Όπως ο γράφων έχει υποστηρίξει και σε παλαιότερα άρθρα του, η τήξη του στρώματος των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό διασπά το βόρειο φράγμα που χώριζε τη Δυτική με την Ανατολική Ευρασία και έτσι επιτρέπει την ενοποίηση του δυτικού και του ανατολικού άκρου της μεγάλης «ηπείρου» του κόσμου. Έτσι, σε σημαντικό βαθμό, το γεωσύστημα Ευρασίας – Αφρικής διαχωρίζεται από αυτό το σημείο της Αμερικανικής ηπείρου. Επιπροσθέτως, μειώνεται δραστικά η σημασία των ανοιχτών ωκεάνιων εκτάσεων, μια και δημιουργείται μία νέα «περιφερειακή λεωφόρος» γύρω από την Ευρασία και την Αφρική, η οποία επιτρέπει τη γρήγορη επικοινωνία μεταξύ των ευρασιατικών χωρών χωρίς να χρειάζονται τους ωκεάνιους διαύλους. Κατά κάποιο τρόπο, δηλαδή, το γεωσύστημα Ευρασίας – Αφρικής αυτονομείται από τον υπόλοιπο πλανήτη. Στο κέντρο, λοιπόν, αυτού του υπό διαμόρφωση αυτονομημένου ευρασιατικού – αφρικανικού κόσμου βρίσκεται μία εσωτερική θάλασσα, η αξία της οποίας υπό τις νέες συνθήκες είναι πολύ μεγαλύτερη από οποιαδήποτε ωκεάνιας έκτασης. Η θάλασσα αυτή είναι, φυσικά, η Μεσόγειος. Και το σημαντικότερο κομμάτι της Μεσογείου είναι αυτό στα ανατολικά της.

Η Ανατολική Μεσόγειος δεσπόζει στο κέντρο ενός σπονδυλωτού θαλάσσιου συστήματος, το οποίο περιλαμβάνει τη Μαύρη Θάλασσα, τα Στενά του Βοσπόρου, τα Θάλασσα του Μαρμαρά, τα Δαρδανέλια, το Αιγαίο Πέλαγος, τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, τη Διώρυγα του Σουέζ, την Ερυθρά Θάλασσα και τα Στενά του Άντεν. Το υπερσύστημα αυτό αλληλεπιδρά και με τον Περσικό Κόλπο και αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, το εσωτερικό αίθριο του πλέγματος Ευρασίας – Αφρικής, επιτρέποντας τη γρήγορη εσωτερική επικοινωνία πολλών σημαντικών χωρών. Ταυτοχρόνως, μπορεί να λειτουργήσει και ως το φράγμα που θα αποκόψει το ανατολικό κομμάτι της Ευρασίας από το δυτικό. Άρα, εν πολλοίς, αυτός που θα ελέγξει το εν λόγω σύστημα μπορεί να ελέγξει και τον κόσμο. Και οι χώρες που δεσπόζουν στο κέντρο αυτού του συστήματος είναι δύο: Η Ελλάδα και η Τουρκία.

Μεταξύ των άλλων, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ελέγχοντας το σύστημα αυτό, αδρανοποιούν το πλεονέκτημα που προσέφερε η τήξη των πάγων του Αρκτικού στη Ρωσία, ξανακόβουν την Ευρασία στα δύο και επαναφέρουν την κυρίαρχη γεωπολιτική θέση των ανοιχτών ωκεάνιων εκτάσεων, στις οποίες έχουν αναντίρρητη κυριαρχία.

Από πλευράς της, η Ρωσία, έχοντας ήδη σχεδόν τον πλήρη έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας και διατηρώντας σημαντικές προσβάσεις στη Συρία, εάν αποκτούσε προνομιακή πρόσβαση στο Αιγαίο και στις γύρω από αυτό θάλασσες, θα μπορούσε να δημιουργήσει έναν ενιαίο δίαυλο εμπορίου και προβολής ισχύος, ο οποίος θα της επέτρεπε να κόψει τον κόσμο στα δύο, αν χρειαζόταν. Αθροίζοντας αυτή της την ικανότητα με τον ουσιαστικό έλεγχο που ασκεί στον Αρκτικό Ωκεανό, θα αναβάθμιζε αποφασιστικά τη θέση της στο διεθνές σύστημα. Έχοντας δε αναπτύξει μία σημαντική τακτική σχέση με την Τουρκία, χωρίς όμως να έχει υπερβεί –κάτι, που έτσι κι αλλιώς είναι περίπου αδύνατον- την ανταγωνιστική σχέση των δύο χωρών, η Μόσχα χρειάζεται και η Ελλάδα ώστε να διαμορφώσει ένα πλέγμα ισορροπίας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Τη συνεργασία της Ελλάδας χρειάζονται όμως και οι ΗΠΑ. Εις βάρος των ανόητων έως ύποπτα ηττοπαθών αντιλήψεων, ότι σε περίπτωση οποιασδήποτε «απειθαρχίας» της Ελλάδας έναντι της Δύσης, η Ουάσιγκτον θα ωθούσε την Άγκυρα να ασκήσει επιθετική πολιτική και να κυριαρχήσει στο Αιγαίο, το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν οι Αμερικανοί σήμερα στην περιοχή θα ήταν μία ακόμη πιο ισχυρή Τουρκία. Δεν θα το ήθελαν ακόμη και αν η Τουρκία ήταν (που δεν είναι, δεν ήταν και ούτε μπορεί να είναι) ένας απόλυτα πιστός και ελεγχόμενος σύμμαχος, και σίγουρα δεν το θέλουν με τη σημερινή απρόβλεπτη Τουρκία των αυτοκρατορικών βλέψεων.

Εν παραλλήλω και η Κίνα θα ήταν πιθανώς ευτυχής αν ήταν σε θέση να ασκεί επιρροή στο κομβικό σύστημα της Ανατολικής Μεσογείου, αντισταθμίζοντας έτσι εν μέρει την περιφερειακή της θέση στην Ευρασία και τη συνεπακόλουθη αδυναμία της να ελέγχει τους διεθνείς διαύλους που επιτρέπουν την τροφοδοσία της με κρίσιμους φυσικούς πόρους.

Για τις περιφερειακές δυνάμεις, με σημαντικότερη το Ιράν, θα ήθελαν πιθανώς να διατηρούν έστω και μικρή επιρροή στην Ελλάδα. Το Ιράν ασκεί ήδη αποφασιστικό έλεγχο στα Στενά του Ορμούζ, όντας έτσι σε θέση να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στις παγκόσμιες πετρελαϊκές ροές, οι οποίες σε πολύ μεγάλο ποσοστό διέρχονται από εκεί. Στο δε κοντινό μέλλον, δια των φιλοϊρανών Χούτι, ενδέχεται να είναι σε θέση να κάνει κάτι παρόμοιο και στα Στενά του Άντεν στην Υεμένη, μπλοκάροντας την έξοδο της Ερυθράς Θάλασσας στον Ινδικό Ωκεανό.

Έχοντας πρόσβαση και στην Ανατολική Μεσόγειο, χάρη στις στενές της σχέσεις με τη Συρία του Άσαντ, η Τεχεράνη πιθανώς θα καλοδεχόταν μία «ήπια συνεργασία» με την Ελλάδα. Μία τέτοια συνεργασία θα της επέτρεπε να αποκτήσει κυρίαρχη θέση στο τρίγωνο που διαμορφώνεται από τα Στενά του Ορμούζ, τα Στενά του Άντεν και την Ανατολική Μεσόγειο. Το πλέγμα αυτό δημιουργεί ένα είδος κλουβιού που μέσα του εγκλωβίζει ολόκληρη την Αραβική Χερσόνησο, στην οποία βρίσκονται οι μεγάλοι εχθροί του Ιράν, δηλαδή οι σουνιτικές μοναρχίες των κρατών του Κόλπου, και οι μεγαλύτερες ποσότητες πετρελαίου στον πλανήτη. Και, φυσικά, υπάρχουν πολλές ακόμη χώρες οι οποίες μπορεί να φαίνεται ότι βρίσκονται μακριά από την Ελλάδα, αλλά, στον ιδιόμορφο σημερινό «επίπεδο» κόσμο, δεν είναι. Κοντολογίς, η χώρα μας έχει μία σειρά από επιλογές στα χέρια της για να καταστήσει τον εαυτό της είτε πολύτιμο είτε επικίνδυνο για μία σειρά από ισχυρά κράτη του πλανήτη.

Μακριά από «ανήκειν»!

Έτσι, λοιπόν, εάν πράγματι «πέσουμε στα βράχια» εξαιτίας και της ευρωπαϊκής αδιαλλαξίας και τυφλότητας (για να μην μιλήσουμε για παθολογικές ανθελληνικές εμμονές), τότε η Ελλάδα δεν θα θεωρείται πλέον δεδομένη για τη Δύση. Αντιθέτως, θα πρέπει να επαναπροσδιορίσει εκ βαθέων την γεωπολιτική της λειτουργία με κριτήρια τα ζωτικά της συμφέροντα σε μία περίοδο οξύτατων οικονομικών προβλημάτων, όπου δεν θα έχει, φυσικά, την πολυτέλεια να απορρίψει εκ των προτέρων οποιαδήποτε πρόταση.

Έτσι, ακολουθώντας μια κατά κάποιο τρόπο πολιτική «διαίρει και βασίλευε του αδυνάμου», η χώρα μας θα μπορέσει να διαπραγματευθεί ένα καλύτερο μέλλον για τον εαυτό της, συζητώντας με τους πάντες και για τα πάντα, διατηρώντας όλες τις επιλογές κι όλες τις πόρτες ανοιχτές και απειλώντας τον έναν ισχυρό διεθνή παίκτη με τον άλλο. Πάνω δε απ’ όλα, για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία του το ελλαδικό κράτος θα πρέπει να αναπτύξει μία γεωπολιτική ταυτότητα που θα βασίζεται στην απροβλεπτότητα, την αυτόνομη υπόσταση και τον πλουραλισμό και να απορρίψει «μετά βδελυγμίας» τα πάσης φύσεως «ανήκειν».

Φυσικά, αυτό είναι μία ιδεατή κατάσταση. Μεταξύ των άλλων, η ανωτέρω υπόθεση προϋποθέτει ότι η Ελλάδα της «επόμενης ημέρας» θα είναι μία βαθιά πληγωμένη, αλλά ανεξάρτητη χώρα. Είναι όμως δεδομένο ότι οι μηχανισμοί των «προστάτιδων δυνάμεων» θα επιχειρήσουν να διατηρήσουν τον έλεγχό τους και να διαιωνίσουν το «ανήκειν στην Δύσιν» της χώρας μας.

Κι επειδή το δέλεαρ του «κοινού ευρωπαϊκού μέλλοντος» θα έχει πάψει να υπάρχει, όπως και η πλασματική ευημερία που έφερε το ευρωπαϊκό χρήμα, οι μηχανισμοί αυτοί θα καταφύγουν αναγκαστικά στην ωμή βία, φανερή και συγκαλυμμένη. Μία βία, ωστόσο, που θα μπορεί να αντιμετωπιστεί. Με την προϋπόθεση, ασφαλώς, ότι ο ελληνικός λαός θα είναι αποφασισμένος να αγωνιστεί για την επιβίωσή του και για το μέλλον των παιδιών του.

*Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 287


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου
 

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση