Παίρνει φωτιά η Μαύρη Θάλασσα

Ανατροπή της ισορροπίας των ναυτικών δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα

Του Νίκου Μελέτη

Σε ένα νέο ψυχροπολεμικό ανταγωνισμό για την εξασφάλιση ισχυρής ναυτικής και στρατιωτικής παρουσίας στη Μαύρη Θάλασσα οδηγούν οι εξελίξεις στην Κριμαία και στην Ανατολική Ουκρανία, καθώς η Ρωσία αμφισβητεί την ικανότητα και την πρόθεση της Τουρκίας να εφαρμόσει την Συνθήκη του Μοντρέ, με την οποία έχει επιφορτιστεί τα τελευταία εβδομήντα οκτώ χρόνια.

Η αποστολή όλο και περισσότερων πλοίων από νατοϊκές χώρες, αλλά κυρίως η παρουσία υπερσύγχρονων αμερικανικών σκαφών στη Μαύρη Θάλασσα, εκτιμάται από τους Ρώσους ως προσπάθεια υπονόμευσης της Συνθήκης του Μοντρέ και ανατροπής με τον τρόπο αυτό της ισορροπίας ναυτικών δυνάμεων στη Μαύρη Θάλασσα, ισορροπία που διατηρήθηκε ακόμη και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Η Τουρκία, που επί εβδομήντα οκτώ χρόνια είχε αναλάβει το σημαντικό ρόλο του «ρυθμιστή» ναυτικής παρουσίας και ισορροπίας στη Μαύρη Θάλασσα, τώρα βρίσκεται εν μέσω «διασταυρούμενων πυρών», με τους αμερικανικούς και νατοϊκούς συμμάχους να πιέζουν για χαλάρωση στην εφαρμογή των ρυθμίσεων της Συνθήκης (ώστε να διασφαλιστεί η αύξηση της νατοϊκής ναυτικής παρουσίας στη Μαύρη Θάλασσα). Από την άλλη, η Ρωσία πιέζει και προειδοποιεί για την υποχρέωση της Τουρκίας να τηρεί με ευλάβεια τους όρους της Συνθήκης

Η κρίση στην Κριμαία και η προσάρτηση της ναυτικής βάσης της Σεβαστούπολης από τη Ρωσία, ανατρέπει ισορροπίες δεκαετιών στη ναυτική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα, όπου παραδοσιακά κυριαρχούσε η Τουρκία, ενώ η πίεση για ανατροπή των περιοριστικών ρυθμίσεων που προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ προέρχεται κυρίως από τις ΗΠΑ, αν και δεν ήταν καν συμβαλλόμενο μέρος της Συνθήκης.

Η αύξηση της ναυτικής παρουσίας του 6ου Αμερικανικού Στόλου στην περιοχή, συνδέεται από τη Μόσχα ευθέως με τα γεγονότα στην Κριμαία και έτσι εξηγείται η ένταση και το οξύτατο ύφος των ρωσικών διακοινώσεων και των επίσημων δηλώσεων που στρέφονται εναντίον του ΝΑΤΟ αλλά και της Τουρκίας. Η Ρωσία, χωρίς να είναι ακόμη γνωστό τι προτίθεται να πράξει σε στρατιωτικό αλλά και σε διπλωματικό επίπεδο, επιρρίπτει ευθύνες στο ΝΑΤΟ και στην Άγκυρα για την υπονόμευση της Συνθήκης του Μοντρέ.

Η αφορμή για τη ρωσική αντίδραση δόθηκε με την παρουσία του αμερικανικού πολεμικού USS Taylor στη Μαύρη Θάλασσα για διάστημα που υπερέβη το προβλεπόμενο από τη Συνθήκη του Μοντρέ. Βεβαίως η αμερικανική φρεγάτα είχε φτάσει εκεί πριν από τα γεγονότα στην Κριμαία και ουσιαστικά είχε συμβάλει στην ασφάλεια των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Σότσι. Όμως, η φρεγάτα προσάραξε στα ρηχά και αφού μεταφέρθηκε και παρέμεινε στο τουρκικό λιμάνι της Σαμψούντας, οδηγήθηκε στη Σούδα, όπου έγινε η πλήρης αποκατάσταση των ζημιών, παραμένοντας στη Μαύρη Θάλασσα συνολικά επί τριάντα τρεις ημέρες (το ανώτατο όριο σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μοντρέ είναι οι είκοσι μία ημέρες).

Ενώ όμως είχε ήδη ξεσπάσει η κρίση στην Κριμαία, τη φρεγάτα USS Taylor διαδέχτηκε το αντιτορπιλικό USS Truxtun, το οποίο έφτασε για να συμμετάσχει σε… ασκήσεις, με το ρουμανικό και το βουλγαρικό στόλο.
Στη Μαύρη Θάλασσα υπήρχε ήδη γαλλική ναυτική παρουσία με το πλοίο Dupuy De Lome, ενώ και το αντιτορπιλικό Dupleix επρόκειτο να περάσει τα Στενά την περασμένη Δευτέρα.

Ο 6ος Αμερικανικός Στόλος έσπευσε να ανακοινώσει ότι αποστέλλει στη Μαύρη Θάλασσα το υπερσύγχρονο αντιτορπιλικό USS Donald Cook και, όπως ανέφερε η ανακοίνωση, το σκάφος μεταβαίνει στη Μαύρη Θάλασσα «για να προωθήσει την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή και να διαβεβαιώσει για τη δέσμευση των ΗΠΑ για ενίσχυση της ασφάλειας, της επαγρύπνησης και των δυνατοτήτων, στο πλαίσιο της επιδίωξης των αμοιβαίων στόχων στην περιοχή».

Το συγκεκριμένο αντιτορπιλικό δεν είναι ένα τυχαίο αμερικανικό σκάφος. Το USS Donald Cook, που από το Φεβρουάριο σταθμεύει στη βάση Ρότα της Ισπανίας, είναι ένα από τα τέσσερα πυραυλοφόρα αντιτορπιλικά κλάσης “Arleigh Burke”, εξοπλισμένο με το περίφημο αντιπυραυλικό σύστημα AEGIS που αποτελεί σημαντικό τμήμα του αμερικανικού σχεδίου για την αντιπυραυλική ασπίδα στην Ευρώπη, η οποία εδώ και έξι χρόνια βρίσκεται το επίκεντρο της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.

Η Μόσχα θεωρεί πλέον ότι επιδιώκεται η σταδιακή αδρανοποίηση της Συνθήκης του Μοντρέ ώστε να επιτραπεί η ισχυρότερη νατοϊκή ναυτική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα όχι μόνο ως συμβολικό μήνυμα στήριξης σε Ουκρανία, Γεωργία, Βουλγαρία και Ρουμανία, αλλά και για ουσιαστικούς στρατιωτικούς λόγους, με την κάλυψη της περιοχής από την αντιπυραυλική ομπρέλα (μέσω του AEGIS), αλλά και για τη συλλογή πληροφοριών και την παρακολούθηση ηλεκτρονικών επικοινωνιακών συστημάτων του ρωσικού επιτελείου στην περιοχή της Κριμαίας.

Το ιστορικό της Συνθήκης
Η Συνθήκη του Μοντρέ, που υπογράφηκε στην πόλη της Ελβετίας στις 20 Ιουλίου 1936, ρύθμιζε για πρώτη φορά την ελευθερία της ναυσιπλοΐας στα Στενά και έθετε τους όρους με τους οποίους εξασφαλίζονταν η ελεύθερη διέλευση και πολεμικών πλοίων χωρών εκτός εκείνων του Εύξεινου Πόντου.

Η Συνθήκη είναι μείζονος σημασίας ακόμη και σήμερα, καθώς προσφέρει στην Τουρκία τη δυνατότητα ελέγχου της διέλευσης πλοίων τα οποία πλέον είναι κατά πολύ μεγαλύτερα σε εκτόπισμα από τα αντίστοιχα πλοία του 1936, έχοντας έτσι την ευθύνη και για την ασφάλεια της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής πόλης, της Κωνσταντινούπολης.
Συγχρόνως όμως η Συνθήκη του Μοντρέ ρυθμίζει αναθέτοντας τη σχετική ευθύνη στην Τουρκία, την παρουσία ξένων πολεμικών σκαφών στη Μαύρη Θάλασσα και κατά περίπτωση σε ορισμένες κατηγορίες πολεμικών σκαφών των παράκτιων κρατών.

Στη Συνθήκη περιγράφονται αναλυτικά οι όροι και οι προϋποθέσεις για τη διέλευση από τα Στενά, ενώ προσδιορίζονται ως ανώτατο χρονικό διάστημα για την παραμονή ενός ξένου πολεμικού πλοίου στον Εύξεινο Πόντο οι είκοσι μία ημέρες.

Συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης ήταν η Βουλγαρία, η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Ινδία, η Ελλάδα, η Τουρκία, η Ρουμανία, η Ιαπωνία, η Σοβιετική Ένωση και η Γιουγκοσλαβία.

Με συνημμένο Πρωτόκολλο στη Συνθήκη επιτράπηκε στην Τουρκία να «παροπλίσει αμέσως την ζώνη των Στενών οία καθορίζεται εν των προοιμίω της ρηθείσης Συμβάσεως. Από της 151 Αυγούστου 1936 η Τουρκική Κυβέρνησις θα εφαρμόσει προσωρινώς το καθεστώς όπερ καθορίζει ειδικώς η ρηθείσα σύμβασις».

Καθώς στο Προοίμιο της Συνθήκης αναφέρονταν ρητά ότι υποκαθιστά τη Συνθήκη της Λοζάνης, αναγνωριζόταν έτσι το δικαίωμα της Ελλάδας για κατάργηση της υποχρέωσης αποστρατικοποίησης της Λήμνου και της Σαμοθράκης που είχε συνδεθεί με την αποστρατικοποίηση των Στενών,

Τι προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ για τη διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά:
- Απαγορεύεται η διέλευση αεροπλανοφόρων
- Επιτρέπεται η διέλευση υποβρυχίων των παράκτιων κρατών εφόσον κατευθύνονται από τον τόπο καθέλκυσής τους για να ενταχθούν στη βάση τους στη Μαύρη Θάλασσα για επισκευές
- Το μάξιμουμ του εκτοπίσματος των ξένων πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα είναι 30.000 τόνοι
- Ξένα πολεμικά πλοία δεν μπορούν να παραμείνουν στη Μαύρη Θάλασσα για περισσότερο από είκοσι μία ημέρες
- Για τη διέλευση από τα Στενά ξένων πολεμικών πλοίων απαιτείται η κοινοποίηση στην Τουρκία δεκαπέντε ημέρες πριν από τη διέλευση.

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα»


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση