Ένα ισχυρό τρίγωνο βάζει φρένο στην Τουρκία

• Γράφει ο Σπύρος Λίτσας

Η Τουρκία την τελευταία δεκαετία μοιάζει με αυτοκίνητο που κινείται με σπασμένα φρένα στην εθνική οδό. Ο οδηγός –η πολιτική ηγεσία- έχει πέσει θύμα του μύθου που ο ίδιος έπλασε για τους επιβάτες, τον λαό. Πιστεύει ή οφείλει πλέον να πιστέψει ότι το αυτοκίνητο που οδηγεί έχει απεριόριστες δυνατότητες, ενώ την ίδια στιγμή ήχοι από την μηχανή προιωνίζουν αστοχία… υλικών.

Οι ηγεμονικές στοχεύσεις της Τουρκίας, όπως αυτές ιδεολογικοποιούνται στο πλαίσιο μίας νέο-οθωμανικής μορφοποίησης, οικοδομούν συνθήκες αντιπαράθεσής της με το σύνολο των κρατών της περιοχής. Από τη μία, για να συντηρεί τον μύθο που η ίδια οικοδόμησε την τελευταία δεκαετία, λειτουργεί με τον αέρα της μεγάλης περιφερειακής δύναμης στις σχέσεις της με τα άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής και της ΝΑ Ευρώπης. Από την άλλη, διαπιστώνοντας ότι οφείλει να ανταπεξέλθει στην εικόνα που η ίδια δημιούργησε για τον εαυτό της, αναγκάζεται να έρθει αντιμέτωπη με τον μεγαλύτερο φόβο της κάθε ναρκισσιστικής προσωπικότητας, το αδυσώπητο της πραγματικότητας.

Καμία δύναμη, από την αυγή της Ιστορίας έως σήμερα, δεν κατάφερε να διατηρήσει ταυτοχρόνως ανοιχτά πάνω από δύο πολεμικά. Ένα δεδομένο που η Άγκυρα ροφανώς ξεχνά.

Η Τουρκία αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μία διαρκή εμπόλεμη κατάσταση με το ΡΚΚ. Ανησυχεί δεν για την περίπτωση διαδοχής της Αραβικής Άνοιξης από μία αντίστοιχη Κουρδική. Μία τέτοια εξέλιξη θα έφερνε την Τουρκία αντιμέτωπη όχι πλέον με κινήματα αυτοδιάθεσης (ΡΚΚ – PJAK), αλλά με καταπιεσμένους κουρδικούς πόθους συνολικής εθνικής ολοκλήρωσης που, αν και είναι δύσκολο να πραγματωθούν λόγω της πιθανολογούμενης γιγάντιας μεταβολής που μία τέτοια εξέλιξη θα επέφερε στην ισορροπία ισχύος της περιοχής, εν τούτοις μπορούν να την μετατρέψουν στον επόμενο Καύκασο.

Ο νέο-οθωμανικός μαξιμαλισμός οδήγησε το δίδυμο Ερντογάν – Νταβούτογλου να εφαρμόσει μία πολιτική αυθαίρετης «εκπροσώπησης» των αραβικών πληθυσμών, στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν πεπαλαιωμένο πολιτικό πατερναλισμό, προβάλλοντας το σουνιτικό ισλάμ ως πρωτογενές σημείο επαφής. Μπορεί λοιπόν οι λαμπρές υποδοχές που οργανώνονται στο Κάιρο ή στην Τρίπολη προς τιμήν του Τούρκου πρωθυπουργού να κολακεύυν τον ψυχισμό του φτωχόπαιδου από το Kimpasa, ο Ερντογαν όμως γνωρίζει ότι χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο για να τα καταφέρει να κλείσει συμφωνίες ενεργειακού χαρακτήρα ανάλογες με αυτές που έχουν ήδη εξασφαλίσει η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Βρετανία στην περιοχή. Έως σήμερα το επιχείρημα ότι η Τουρκία θα λειτουργεί ως «προστάτης» των Αράβων έχει προσφέρει κυρίως κύματα προσφύγων από τη Συρία προς την Άγκυρα, εξωθώντας το τη δεύτερη να διακόψει τις σχέσεις της με το μοναδικό καθεστώς που διατηρούσε προνομιακές σχέσεις στην περιοχή, αυτό του Άσαντ.

Τέλος, με την πολιτική της στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία πέτυχε να θέσει η ίδια τον θεμέλιο λίθο για την δημιουργία ενός ισχυρού τριγώνου μεταξύ Αθηνών, Λευκωσίας και Τελ Αβίβ. Η Τουρκία καταφεύγει σε αυτό που γνωρίζει η ίδια να κάνει πολύ καλά: στην απειλή χρήσης βίας. Η νέο-οθωμανική αυταπάτη, όμως, σε συνδυασμό με τον έμφυτο αναθεωρητισμό που προκύπτει από το ιστορικό δεδομένος της οικοδόμησης του τουρκικού εθνικού οίκου μέσα από την στρατιωτική, πολιτική και κοινωνική κατάρρευση του imperium της Υψηλής Πύλης, δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για μία συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο μεταξύ του ενιαίου Ελληνικού χώρου και του Ισραήλ, που μπορεί να αποφέρει σημαντικά κέρδη για τις τρεις παρυφές του τριγώνου, αλλά και μία φερέγγυα πρόταση στρατηγικής προοπτικής εξαιρετικής χρησιμότητας στα χρόνια που ακολουθούν.

Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι οφείλει να συνεχίσει να τρέφει τον μύθο που δημιούργησε στη διεθνή αρένα. Σε διαφορετική περίπτωση, θα απειληθεί η πολιτική βιωσιμότητα του κόμματός του λόγω των σημαντικών ανοιχτών μετώπων που έχει δημιουργήσει στο εσωτερικό του κράτους,. Για τους δυτικούς αναλυτές μπορεί η σύγχρονη τουρκική ιστορία να αποτελεί άλλο ένα μέσο κατανόησης των ασυνείδητων τάσεων συλλογικής λειτουργίας, στο εσωτερικό όμως της Τουρκίας το «σύνδρομο Μεντερές», ο απαγχονισμός δηλαδή του πρωθυπουργού που επιδίωξε να οικοδομήσει προσωπικούς μηχανισμούς εξουσίας στον πυρήνα του βαθέως κράτους, διεγείρει, όπως είναι φυσικό τους νευρώνες αυτοσυντήρησης του Ερντογάν και του στενού κύκλου των συντρόφων του.

Η θεωρία λήψης αποφάσεων πρεσβεύει ότι, όταν ένα κράτος διαμορφώνει εξωτερική πολιτική με βάση εσωτερικές αναγκαιότητες, τότε κάνει ένα βήμα εγγύτερα στο να χάσει την επαφή με το γενικό, επιτρέποντας το ενδοκρατικό μερικό να το παρασύρει σε ψευδαισθήσεις μεγαλείου και λεονταρισμοπύς.

Στο πλαίσιο αυτό μπορούν να ενταχθούν οι δηλώσεις του Ερντογάν περί πιθανής σύγκρουσης της Τουρκίας με το Ισραήλ, οι καθημερινές παραβιάσεις του κυπριακού εναέριου χώρου από τουρκικά πολεμικά αεροσκάφη, η έξοδος του “Piri Reis” στην Ανατολική Μεσόγειο και η εμφάνιση του “Urania” στο Βόρειο Αιγαίο. Στο σημείο αυτό όμως πρέπει να επισημανθεί το ακόλουθο: η Τουρκία έχει εθιστεί στην υπερβολή. Κι αυτό καθιστά την ίδια εξόχως αναξιόπιστη ως προς την δυνατότητα να διατηρεί το επίπεδο της αντιπαράθεσης αποκλειστικά στο πλαίσιο της απειλής και όχι της χρήσης βίας αυτής καθαυτής, επομένως και επικίνδυνη για την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή.

Η περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ Αθηνών, Λευκωσίας κα Τελ Αβίβ, αποτελεί όχι μόνο μία ευοίωνη προοπτική για το επίπεδο διασφάλισης των συμφερόντων των τριών παραγόντων σε ενεργειακό επίπεδο, αλλά και μία ορθολογική εξέλιξη για την ανάπτυξη λελογισμένου στρατηγικού αντίβαρου απέναντι στον θεσμικό τουρκικό ανορθολογισμό. Η συνεργασία αυτή αποτελεί την ενεργοποίηση όρων ενεργητικής αποτροπής, απέναντι στον προβληματικό γείτονα, ενώ με όρους εφαρμοσμένης πολιτικής θα πρέπει να εκληφθεί ως ηχηρή κατάρρευση των επιχειρημάτων που για πολλές δεκαετίες ταλάνισαν την Ελληνική πολιτική σκηνή, αναφορά με τη δήθεν αναγκαιότητα κατευνασμού της Άγκυρας «γιατί δεν υπάρχει άλλη προοπτική»…

* Ο Σπύρος Λίτσας είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

Εφημ. "Δημοκρατία"

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση