H νέα διακυβέρνηση του ευρώ

Τα προβλήματα δημόσιου χρέους των κρατών-μελών της Ευρωζώνης οδηγούν πια στην αναζήτηση πιο αποτελεσματικών προσεγγίσεων οικονομικής διακυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα δε στην Ευρωζώνη. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, κλιμακώνοντας σταδιακά τις προσπάθειες του, αρχικά με την παροχή χρηματοδότησης στο ελληνικό δημοσιονομικό πρόγραμμα προσαρμογής, και στη συνέχεια με τη δημιουργία ενός ‘διχτυού ασφάλειας’ για τις άλλες πιεσμένες χώρες, προχώρησε στην εγκαθίδρυση μιας Ομάδας Δράσης υπό την ηγεσία του Προέδρου Χέρμαν βαν Ρομπί, η οποία αποτελείται από τους υπουργούς Οικονομικών της ΕΕ και έχει στόχο να καταθέσει προτάσεις για μεταρρύθμιση.
Η Ομάδα Δράσης θα υποβάλει την τελική της έκθεση τον Οκτώβριο, αλλά, υπό το φως των κύριων προβλημάτων του παρόντος συστήματος, μπορούμε να προβλέψουμε ορισμένα από τα συμπεράσματά της.
Κατά τον σχεδιασμό του ευρώ, οι παρατηρητές του διακρίνονταν σε δύο στρατόπεδα. Υπήρχαν εκείνοι που πίστευαν πως η απουσία πολιτικής ένωσης – η οποία αντανακλώνταν στον ασύμμετρο σχεδιασμό του ευρώ, που περιλάμβανε μια κεντρική νομισματική αρχή αφενός, αλλά πολλές εθνικές αρχές που εφάρμοζαν τη δική τους δημοσιονομική και τις άλλες οικονομικές τους πολιτικές αφετέρου – θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια στην αποτυχία του κοινού νομίσματος. Κάποιοι άλλοι πάλι πίστευαν ότι το ευρώ από μόνο του θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολιτική ένωση της Ευρώπης. Καμιά από τις δύο αυτές ομάδες δεν προσέγγισε ωστόσο την πραγματικότητα και παραμένει ασαφές αν οι επερχόμενες προτάσεις της Ομάδας Δράσης του Ρομπί θα αφορούν τέτοια ζητήματα, ιδίως αν θα ρίξουν φως στο ερώτημα περί το ποια στοιχεία πολιτικής ένωσης είναι απαραίτητα για την επιβίωση του ευρώ.
Εκ των υστέρων έχει φανεί ότι το ευρώ υπήρξε ένα επικίνδυνο πείραμα. Αλλά η απόφαση για βήματα προς την κατεύθυνση μιας νομισματικής ένωσης αντανακλά ό,τι έδειχνε ως πιο επείγον και πολιτικά εφικτό εκείνη την εποχή: την εξάλειψη της αστάθειας των συναλλαγματικών ισοτιμιών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κυριαρχούσε στην πολιτική ατζέντα για δεκαετίες. Δεν υπήρχε στήριξη για συγκέντρωση σημαντικών στοιχείων της δημοσιονομικής πολιτικής – ούτε σήμερα υπάρχει. Και μάλιστα η μεταβίβαση δημοσιονομικών εξουσιών ή αρμοδιοτήτων από τα εθνικά κράτη προς το ευρωπαϊκό ‘κέντρο’ δεν θεωρούνταν τότε απαραίτητη για τη λειτουργία της νομισματικής ένωσης.
Αντιθέτως, οι ιδρυτές του ευρώ πίστευαν ότι η έκθεση στις ολοκληρωμένες αγορές προϊόντων και υπηρεσιών και ένα καθεστώς σκληρού ανταγωνισμού θα διατηρούσαν σε ευρθυγράμμιση τις βασικές τάσεις των εθνικών τιμών και του εθνικού κόστους καθώς και ότι οι απλοί και κοινοί δημοσιονομικοί κανόνες θα απέτρεπαν τις ισχυρές παρεκκλίσεις στα δημόσια οικονομικά των κρατών μελών. Οι δημοσιονομικοί αυτοί κανόνες, που αργότερα έγιναν αντικείμενο επεξεργασίας και αποτέλεσαν την καρδιά του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, αποτελούσαν αυτοί καθαυτοί στοιχεία μιας πολιτικής ένωσης.
Η αρχική θεώρηση ήταν ότι αυτό το σχήμα θα διασφάλιζε ένα μείγμα πολιτικής φιλικής στην ανάπτυξη, με δημοσιονομική σωφροσύνη, ικανή να κρατήσει χαμηλά τα κατά μέσο όρο επιτόκια. Η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν επελέγη μόνο από πολιτική σκοπιμότητα: ο ‘έμμεσος συντονισμός’ θεωρούνταν οικονομικά ανώτερος από την ενίσχυση του ‘άμεσου συντονισμού’ που ενέχεται στην ‘οικονομική διακυβέρνηση’.
Αυτό το μοντέλο νομισματικής ένωσης άφηνε πολύ περιορισμένο ρόλο στις χρηματοπιστωτικές αγορές για την πειθάρχηση των εθνικών προϋπολογισμών. Στην πραγματικότητα, η υιοθέτηση των δημοσιονομικών κανόνων είχε θεωρηθεί ως ένα απαραίτητο υποκατάστατο της σκληρής πειθαρχίας που ασκούσαν ως τότε οι χρηματοπιστωτικές αγορές στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και είχε αναγνωριστεί ότι από τη στιγμή που μια χώρα υιοθετεί το ευρώ, η πειθαρχία των χρηματοπιστωτικών αγορών θα πρέπει να περιορίζεται σε ό,τι αφορά τα σπρεντ των κρατικών ομολόγων – που κατέστησαν σταδιακά μικρότερα του αναμενόμενου, καθώς τα επιτόκια συνέκλιναν σε σημαντικό βαθμό ως το 2007 - 8.
Από την άλλη μεριά, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν ήθελαν να τραβήξουν την προσοχή των χρηματοπιστωτικών αγορών στην αδυναμία των δύο βασικών θεμελίων του ενιαίου νομίσματος. Οι δημοσιονομικοί κανόνες του ευρώ αγνοούνταν και οι βασικές τάσεις τιμών και κόστους ανά χώρες απέκλιναν, εξηγώντας εν μέρει και την ανάδυση διευρυνόμενων ανισορροπιών εντός της Ευρωζώνης. Επίσης τα όλο και πιο χαμηλά σπρεντ της Ευρωζώνης βασίζονταν στην άρρητη υπόθεση ότι κανένα κράτος μέλος της δεν θα αφήνονταν μόνο του αν αντιμετώπιζε μείζονες δυσκολίες, και αυτό παρά την απαγόρευση παροχής οικονομικής συνδρομής από κράτος σε κράτος μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η αρχή της δημοσιονομικής πειθαρχίας επέστρεψε πέρσι σαν εκδικητής, όταν τα δημόσια οικονομικά πολλών κρατών μελών της Ευρωζώνης επιδεινώθηκαν δραστικά εξαιτίας της ύφεσης και των πακέτων διάσωσης που προσφέρθηκαν στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Και όπως ακριβώς έγινε και παλαιότερα στις αναδυόμενες οικονομίες, η υπερβολική ανοχή της αγοράς έδωσε αιφνιδίως τη θέση της σε πάρα πολύ απαισιόδοξες εκτιμήσεις των προοπτικών των χωρών οφειλετών.
Από τη στιγμή που οι επιπτώσεις της ‘μόλυνσης’ εντός της Ευρωζώνης έγιναν δυσοίωνες, οι κυβερνήσεις αντέδρασαν προχωρώντας στην εποπτεία του ελληνικού προγράμματος προσαρμογής και στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, ενός προσωρινού διχτιού ασφαλείας για τις άλλες χώρες οφειλέτες. Και οι δύο πρωτοβουλίες έγιναν με το συντονισμό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, γεγονός που διασφάλιζε την αυστηρότητα των όρων για την παρεχόμενη χρηματοδοτική βοήθεια.
Κερδίζοντας έτσι πολύτιμο χρόνο, οι κυβερνήσεις της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στρέφουν τώρα την προσοχή τους στη βελτίωση της αυριανής διακυβέρνησης. Είναι πολύ κατανοητό ότι οι πρώτες προσπάθειες της ομάδας Ρομπί έχουν σαν στόχο τους την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της πρόληψης κρίσεων: εισάγεται ένα νέο πλαίσιο για την ενίσχυση της εποπτείας των δημόσιων προϋπολογισμών καθώς για την παρακολούθηση των κινήσεων των πραγματικών συναλλαγματικών ισοτιμιών και των εξωτερικών ανισορροπιών.
Στο πλαίσιο αυτών των δύο στόχων υπάρχουν σε εξέλιξη αρκετές χρήσιμες πρωτοβουλίες. Παρά ταύτα, σε φυσιολογικές συγκυρίες, οι συστάσεις πολιτικών που θα προκύπτουν από την εντατικοποίηση της εποπτείας – όπως επίσης και η τελική επιβολή κυρώσεων – θα εξακολουθήσουν να βασίζονται στη δύναμη πειθούς των αποφάσεων που παίρνει το Συμβούλιο Οικονομικών και Χρηματοπιστωτικών Υποθέσεων της ΕΕ – ECOFIN. Μια χώρα δηλαδή που αντιμετωπίζει προβλήματα διατηρεί την κύρια ευθύνη για να διορθώσει την πολιτική της.
Η ενίσχυση της εποπτείας – σε συνδυασμό με τη τρομακτική εμπειρία του αποκλεισμού από τις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές – δίνει ελπίδες ότι το αποκεντρωμένο μοντέλο των υπολοίπων, μη νομισματικών, πολιτικών της Ευρωζώνης θα μπορεί τώρα να δουλέψει καλύτερα από ό,τι στο παρελθόν.
Ο μελλοντικός ρόλος των χρηματοπιστωτικών αγορών για την επιβολή πειθαρχίας στα δημόσια οικονομικά στο πλαίσιο του νέου μεταρρυθμισμένου ευρωπαϊκού καθεστώτος εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από την ικανότητα της Ομάδας Δράσης να ορίσει ένα μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων προς αντικατάσταση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Ούτε αυτός ο νέος μηχανισμός όμως, ούτε και τα προγράμματα αγορών κρατικών ομολόγων των αδύναμων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας από την ΕΚΤ, θα πρέπει να υπονομεύσουν τον κρίσιμο ρόλο που μπορούν να παίξουν οι χρηματοπιστωτικές αγορές συμπληρωματικά προς την εκ την του σύνεγγυς και αμοιβαία παρακολούθηση των δημοσιονομικών πολιτικών των κρατών μελών.
Ένας μελλοντικός μηχανισμός διαχείρισης κρίσεων – αν βέβαια μπορούν να συμφωνήσουν όλες οι κυβερνήσεις σε κάτι τέτοιο – δεν θα πρέπει να ξεκαθαρίζει το πώς θα παρέχονται εγγυήσεις στα κράτη μέλη, αλλά να εστιάζει στις διαδικασίες, ιδίως σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή των πιστωτών στις ζημιές και στην αρχή της συμμετοχής του ΔΝΤ στον προσδιορισμό των όρων χρηματοδότησης. Ο χώρος που θα αφεθεί στις χρηματοπιστωτικές αγορές για να επιβάλουν πειθαρχία αποτελεί μια από τις καλύτερες εγγυήσεις για τη διατήρηση της πρωταρχικής ευθύνης του κάθε κράτους για τις μη νομισματικές πολιτικές του, στοιχείο που υπήρξε κεντρικό στο αρχικό όραμα του ευρώ.
Πηγή

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση