Τουρκία: Συμβιβασμός με θύμα την δημοκρατία

Μαντίλα, ο φερετζές

του νέου συντάγματος

Του ειδικού απεσταλμένου
της Monde Diplomatique Niels Kadritzke*
*Δημοσιογράφος

Στην Τουρκία, η κυβέρνηση του Κόμματος της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης (ΑΚΡ), η οποία επεδίωκε να αλλάξει το σύνταγμα ώστε να επιτρέπεται στις φοιτήτριες να φορούν την παραδοσιακή μαντίλα στα δημόσια πανεπιστήμια, φαίνεται ότι τώρα υπαναχωρεί, προκειμένου να μην προκαλέσει την μήνιν του κεμαλικού στρατοπέδου, και ιδιαίτερα των στρατιωτικών της χώρας.
Παραμένει, όμως, πιστή στην αρχική της πρόθεση να καταργήσει την ισχύουσα διάταξη, και είναι πλέον αποφασισμένη να άρει την απαγόρευση χωριστά, με τη συναίνεση, μάλιστα, και των εθνικιστών του ΜΗΡ. Πάντως, οι μαζικές διαδηλώσεις κατά της μαντίλας στην Άγκυρα έδειξαν ότι το στρατόπεδο των κεμαλιστών δεν θα αποδεχθεί εύκολα τις εξελίξεις αυτές.
Ο ιστορικός Αϊχάν Ακτάρ, οπαδός του μπάσκετ, εκτιμά ότι "το Γενικό Επιτελείο υποχρεώθηκε να αρκεστεί σε μια άμυνα ζώνης", μια τακτική επιλογή με την οποία υποτίθεται θα ωθήσει τον αντίπαλο στο λάθος, σε μια ανοιχτή επίθεση ενάντια στον κοσμικό χαρακτήρα. Και, παρότι ο Ερντογάν και ο Γκιουλ διακηρύσσουν καθημερινά την προσήλωσή τους στο κοσμικό κράτος, οι στρατιωτικοί δηλώνουν ότι και μόνον η άρση της απαγόρευσης της μαντίλας αποτελεί ανοιχτή επίθεση ενάντια στις ιδρυτικές αξίες του κεμαλικού κράτους.

Η αρχή της "λαϊκότητας"

Όμως, στην Τουρκία, η απαγόρευση της μαντίλας στα πανεπιστήμια δεν είναι ούτε νόμιμη ούτε συνταγματική. Η καθοριστική καμπή χρονολογείται από ένα απλό διάταγμα του 1989 του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το οποίο καθιστούσε τη "λαϊκότητα" ως "την υπέρτατη αρχή της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής". Αφού, λοιπόν, η αρχή αυτή είναι από τότε ανώτερη από όλες τις άλλες, κανείς δεν μπορεί "να επικαλείται οποιαδήποτε ελευθερία εάν αυτή δεν είναι συμβατή με την αρχή της λαϊκότητας".

Ένα δεύτερο στοιχείο είναι εξίσου σημαντικό: αυτό που οι κεμαλιστές εννοούν ως λαϊκότητα δεν έχει καμία σχέση με αυτό που εννοούμε στη Γαλλία, τη Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο. Η έννοια "λαϊκλίκ" δεν ισοδυναμεί με το διαχωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος, αλλά με τον έλεγχο της θρησκείας από το κράτος. Είναι ο λόγος ύπαρξης της προεδρίας των θρησκευτικών υποθέσεων (DIB) - της διεύθυνσης που οργανώνει και επιβλέπει το χαναφιτικό σουνιτικό ισλάμ. Η προεδρία υποτίθεται ότι προασπίζεται το ιδανικό ενός ομοιογενούς έθνους, με την έννοια της "τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης" που έγινε κρατική ιδεολογία μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1980, και διαδίδεται μέχρι σήμερα σε όλα τα σχολικά εγχειρίδια στην Τουρκία. Με αυτό το πνεύμα η DIB ορίζει τους ιμάμηδες και παρέχει στα δημόσια σχολεία τα υποχρεωτικά θρησκευτικά μαθήματα.

Ο πολιτειολόγος Σαχίν Αλπάι περιγράφει την DIB ως το κρατικό εργαλείο για την πολιτική που αναφέρεται στη σουνιτική ταυτότητα. Καθώς η συγκεκριμένη διεύθυνση χρηματοδοτείται από τους φόρους, όλοι οι μη σουνίτες Τούρκοι, περιλαμβανομένων των εβραίων ή χριστιανών πολιτών, πληρώνουν για να υφίστανται διακρίσεις: θεωρούνται ένα είδος "ξένων" και αποκλείονται από τη δημόσια διοίκηση. Ακόμα και οι αλεβίδες, η κυριότερη μουσουλμανική μειονότητα, δεν αναγνωρίζονται ως αυτόνομη θρησκευτική ομάδα στη χώρα τους.

Ο χωρισμός της Εκκλησίας από το κράτος είναι, λοιπόν, μια αρχή τόσο ξένη στο κεμαλικό κράτος όσο και η ισότητα του δικαίου ανάμεσα στις θρησκείες. Η "λαϊκότητα" δεν είναι παρά μία απάτη και δεν χρησιμεύει παρά για να προστατεύει μια άλλη πίστη: σχεδόν σε όλες τις αίθουσες των ίδιων πανεπιστημίων είναι κρεμασμένα ευλαβικά τα πορτρέτα του Ατατούρκ.
Στη λαϊκή Τουρκία, η "κεμαλική θρησκεία" είναι πανταχού παρούσα. Μια προτομή του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας βρίσκεται σε κάθε χωριό, η φυσιογνωμία του κοσμεί κάθε χαρτονόμισμα. Στο σχολείο, η ζωή του Ατατούρκ διδάσκεται όπως η ζωή ενός αγίου.
Όποιος αμφισβητήσει το θρύλο, κινδυνεύει με την παραπομπή του για βλασφημία, με βάση το άρθρο 301 του τουρκικού ποινικού κώδικα(1). Και, βέβαια, ο "άγιος του κράτους" έχει το δικό του τόπο προσκυνήματος: το μαυσωλείο του Ατατούρκ στην πρωτεύουσα, την Άγκυρα.

Στο σύνταγμα, η πρώτη φράση του προοιμίου αναφέρεται στον "αθάνατο αρχηγό και ασύγκριτο ήρωα" Ατατούρκ, του οποίου οι ιδέες είναι εξίσου ουσιαστικές για το κράτος και το έθνος όσο και οι "μεταρρυθμίσεις και οι αρχές του". Αυτός είναι ένας τρόπος για να παγώνει η ιστορία και να καθίσταται συνταγματική αρχή ο κεμαλισμός.

Κανένας ιστορικός δεν θα αρνηθεί τα χαρίσματα του Ατατούρκ, όταν, στα ερείπια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και κατά τη διάρκεια του αγώνα ενάντια στην ελληνική εισβολή, δημιούργησε, μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, καταρχήν τον απελευθερωτικό στρατό, στη συνέχεια το κράτος, και, στο τέλος, τις βάσεις ενός νέου έθνους.
Αλλά οι μέθοδοί του φέρουν τα χαρακτηριστικά μιας εποχής κατά την οποία αναπτύσσονταν στην Ευρώπη οι εθνικιστικές και αυταρχικές ιδέες. Γι' αυτό, όπως έχει γράψει ο Μουσταφά Ακιόλ, ο νέος τουρκικός εθνικισμός περιλάμβανε επίσης "φασιστικά χαρακτηριστικά", όπως, για παράδειγμα, "μυθοπλασίες για την ανωτερότητα της τουρκικής φυλής(2)".

Στρατός - Θεματοφύλακας

Από την αρχή, ο θεσμικός πυλώνας της αυταρχικής παράδοσης υπήρξε ο στρατός. Οι στρατιωτικοί δεν θεωρούν τον εαυτό τους μόνο ιστορικό σωτήρα της χώρας, αλλά επίσης και αρχιτέκτονα μιας κοινωνικής μετάλλαξης, η οποία, σύμφωνα με τα λόγια του πρώην αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων Οζκιόκ, "υπήρξε τόσο σημαντική για την Τουρκία όσο και η Αναγέννηση για τη Δύση(3)". Οι στρατιωτικοί πιστεύουν ότι μόνο ο στρατός μπορεί να εξασφαλίσει τη συνοχή μιας κοινωνίας βαθιά διχασμένης. Γι' αυτό, το σώμα των αξιωματικών υποτίθεται ότι έχει υποστεί ανοσία -από την ίδια την εκπαίδευσή του στις στρατιωτικές ακαδημίες- απέναντι στις "εξωτερικές ιδεολογίες" που μπορούν να αποτελέσουν απειλή για την ομοιογένεια του στρατού. Έτσι, αυτό το τόσο αυταρχικό μοντέλο μπορεί να διαιωνίζεται επ' άπειρον.
Το κόλπο των κεμαλιστών είναι απλό. Συνίσταται στο να καταγγέλλουν κάθε αμφισβήτηση ως αντιδραστική, λες και θα ξανάριχνε την Τουρκία στο Μεσαίωνα.

Η συνέχεια εδώ

Geopolitics-GR

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση