Ο ψυχρός πόλεμος για την ενέργεια

Η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο του ανταγωνισμού ΗΠΑ - Ρωσίας καθώς οι δρόμοι της ενεργειακής διπλωματίας τέμνονται με τα γεωπολιτικά παιχνίδια στα Βαλκάνια, στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κεντρική Ασία

Στη δίνη του νέου ψυχρού πολέμου που είναι ο ανταγωνισμός ΗΠΑ - Ρωσίας στην ενεργειακή διπλωματία βρίσκεται η Ελλάδα. Στη μεγάλη αυτή σκακιέρα η χώρα μας έχει θέσει εδώ και περίπου 10 χρόνια ένα διπλό στόχο, που ακολούθησαν τόσο οι κυβερνήσεις Σημίτη όσο και Καραμανλή: πρώτον, να διασφαλίσει ενεργειακή επάρκεια για την εσωτερική αγορά και, δεύτερον, να μετατραπεί σε κόμβο διαμεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Ανατολή προς τη Δύση. Ο διπλός αυτός στόχος χρειάζεται υπομονή, επιμονή, συνέπεια αλλά και ισορροπία πάνω στο τεντωμένο σχοινί της ενεργειακής αντιπαράθεσης των μεγάλων, ενώ συχνά - πυκνά οι δρόμοι της ενεργειακής διπλωματίας τέμνονται από τα γεωπολιτικά παιχνίδια στα Βαλκάνια, στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Κεντρική Ασία. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρόσφατη ελληνική επιτυχία στο θέμα των Σκοπίων που συνδυάστηκε μεταξύ άλλων με το ενεργειακό παιχνίδι Ευρώπης - Ρωσίας ώστε η Ελλάδα να αποσπάσει την υποστήριξη Γαλλίας, Ιταλίας και Ισπανίας στο θέμα της ονομασίας. Αλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η γειτονική Τουρκία, η οποία όταν αντιμετωπίζει προβλήματα (αντιπαράθεση στρατηγών - Ερντογάν, αδυναμία ένταξης στην ΕΕ, κινήσεις των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ) «ξεχνάει» ότι είναι κόμβος φυσικού αερίου και διακόπτει τη ροή προς τη Δύση με διάφορες προφάσεις. Πάντως, με την έναρξη κατασκευής του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης το πετρελαϊκό φαίνεται να κλείνει προς το παρόν για την Ελλάδα, αλλά απομένει ανοιχτό το μέγα θέμα του φυσικού αερίου. Εδώ η χώρα μας εκ των πραγμάτων βρίσκεται στο σταυροδρόμι αντιπαράθεσης και συμφερόντων. Το πιο ανάγλυφο παράδειγμα των αλλαγών που παρατηρούνται από μέρα σε μέρα στο παιχνίδι αυτό είναι ο South Stream, δηλαδή ο αγωγός φυσικού αερίου που θα ξεκινάει από τη Ρωσία και υποθαλασσίως θα καταλήγει στη Βουλγαρία και από εκεί στην Κεντρική Ευρώπη μέσω Ρουμανίας και Ουγγαρίας. Η Ελλάδα συμφώνησε να περάσει και ένας δεύτερος κλάδος από τη χώρα μας που θα καταλήγει, επίσης υποθαλασσίως, στην Ιταλία. Σύμφωνα όμως με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος» η Μόσχα προσφάτως υπαναχώρησε και προσέφερε στην Αθήνα μια απλή διακλάδωση του αγωγού από τη Βουλγαρία ως τη Θεσσαλονίκη χωρίς προορισμό την Ιταλία. Αυτό πρακτικά σημαίνει ακόμη μεγαλύτερη εξάρτηση της Ελλάδας από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Στις αρχές δεκαετίας του '90, με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, οι Δυτικοί βρίσκοντας την ηγεσία της Μόσχας υπό τον Μπορίς Γέλτσιν σε θέση αδυναμίας συνέλαβαν ένα μεγαλοφυές σχέδιο: να μεταφέρουν τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου που είχαν οι πρώην σοβιετικές, μουσουλμανικές - ανεξάρτητες πλέον - χώρες (Καζαχστάν, Τουρκμενιστάν, Αζερμπαϊτζάν) προς τη Δύση, αλλά από έναν νότιο δρόμο, παρακάμπτοντας τα εδάφη της Ρωσίας. Αρχικά τα κατάφεραν και ο πετρελαιαγωγός Μπακού - Τσεϊχάν είναι ένα τυπικό παράδειγμα αυτής της πολιτικής.

Στην αυγή όμως του 20ού αιώνα η κατάσταση στη Ρωσία άλλαξε άρδην, όταν εγκαταστάθηκε στο Κρεμλίνο η «σκληρή» ομάδα των τότε σαραντάρηδων του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο τελευταίος προχώρησε σε συνδυασμένες όσο και αποφασιστικές κινήσεις που θορύβησαν τις ΗΠΑ: φόβισε τους μουσουλμάνους γείτονές του, όπως τους Τουρκμένιους, από τους οποίους αγόρασε τα αποθέματα φυσικού αερίου, αναμείχθηκε ενεργά στη μεταφορά φυσικών πόρων και κυρίως βρήκε τρόπους να γίνει ο βασικότερος προμηθευτής της Δυτικής Ευρώπης σε φυσικό αέριο.

Οταν μάλιστα η «ενδιάμεση» Ουκρανία τού προκάλεσε προβλήματα τροφοδοσίας, ενεργοποίησε άλλους δρόμους προς τη Δυτική Ευρώπη, κυρίως τον λεγόμενο νότιο άξονα.

* Πού αναμειγνύεται η Ελλάδα

Η χώρα μας είναι διαμετακομιστικός σταθμός στο... άλλο σύστημα αγωγών, Κασπίας - Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας, το οποίο σχεδίασαν οι Δυτικοί για να μεταφέρει κυρίως αζερικό αέριο και πάντως όχι ρωσικό.

Οι Αμερικανοί σχεδιάζουν να διοχετεύσουν στην Ευρώπη αργότερα και ιρακινό αέριο, αφού το Ιράκ διαθέτει στο υπέδαφός του πολύ μεγάλα αποθέματα. Ωστόσο, προτού γίνει αυτό θα πρέπει να ομαλοποιηθεί η κατάσταση στην ταραγμένη αυτή χώρα, αλλά και να λύσει ο πρόεδρος Μπους ένα εξαιρετικό δύσκολο σταυρόλεξο λίγο πριν τελειώσει η θητεία του: να επιλέξει αν θα στηρίξει την ίδρυση ενός αυτόνομου κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ όπου βρίσκονται και τα μεγάλα αποθέματα της Μοσούλης και του Κιρκούκ, κάτι το οποίο θα διευκολύνει την εξόρυξη και εξαγωγή φυσικού αερίου αλλά θα δυσαρεστήσει την Τουρκία, που όχι μόνο είναι νευραλγικός σύμμαχος των ΗΠΑ στην περιοχή αλλά επιπλέον είναι ο κόμβος διανομής φυσικού αερίου σε όλη την περιοχή.

Εν τω μεταξύ ο πρόεδρος Πούτιν ζήτησε από την Ελλάδα να συγκατανεύσει στην είσοδο και φυσικού αερίου από το σύστημα αυτό και όταν δεν τα κατάφερε λόγω αντίδρασης της Ουάσιγκτον σχεδίασε τον South Stream, δηλαδή τον αγωγό Ρωσίας - Ευξείνου Πόντου - Βουλγαρίας - Αυστρίας.

Ο βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ κ. Μάθιου Μπράιζα κατέστησε σαφή την αμερικανική ανησυχία (την οποία συμμερίζονται και Ευρωπαίοι στις Βρυξέλλες) για τη διαρκώς αυξανόμενη ενεργειακή ρωσική επιρροή στην Ευρώπη.

Πρόσφατα ο υπουργός Ανάπτυξης κ. Χρήστος Φώλιας επισκέφθηκε το Αζερμπαϊτζάν και ζήτησε από τον πρόεδρο της χώρας κ. Ιλχάν Αλίεφ ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα φυσικού αερίου τον χρόνο για την Ελλάδα.

Οι αζέροι επίσημοι τόνισαν ότι μπορούν να ικανοποιήσουν το ελληνικό αίτημα ακόμη και εφέτος. Βασική προϋπόθεση είναι να δεχθεί η Τουρκία τον ρόλο της χώρας διέλευσης (transit), κάτι που οι Τούρκοι απορρίπτουν επιθυμώντας να αγοράσουν τις ποσότητες και να τις διαθέσουν όπως θέλουν οι ίδιοι. Ο κ. Αλίεφ δεν θέλει ούτε να ακούσει τέτοιες κουβέντες και επιμένει στο να πουλάει απευθείας στους πελάτες του, Ελληνες και Ιταλούς.

Ποιος μπορεί να πείσει την Αγκυρα να υποχωρήσει; Φυσικά μόνον οι Αμερικανοί, και ο κ. Μπράιζα δεσμεύθηκε ότι θα το πράξει, αφού οι Αμερικανοί επείγονται να υλοποιήσουν τον νότιο άξονα για να μειώσουν τον ρόλο της Μόσχας. Τι ανταλλάγματα θα ζητήσουν όμως οι Τούρκοι γι' αυτό; Μήπως υποβάθμιση των Κούρδων στο Βόρειο Ιράκ; Μα τότε αναβάλλεται το άλλο μεγαλεπήβολο αμερικανικό σχέδιο για εξαγωγή του ιρακινού αερίου στην Ευρώπη και μάλιστα από αμερικανικές εταιρείες.

Είπαμε, σταυρόλεξο για δυνατούς λύτες!

* Οι Ρώσοι κάνουν πίσω για τον South Stream

Ενα βασικό στήριγμα της ελληνικής ενεργειακής πολιτικής βρίσκεται σε κίνδυνο: η Αθήνα υπολόγιζε μέχρι προσφάτως ότι ο αγωγός South Stream θα περιελάμβανε και δεύτερο βασικό κλάδο από τη Βουλγαρία στην Ελλάδα και από εκεί υποθαλασσίως στην Ιταλία. Με τον τρόπο αυτό η χώρα μας θα γινόταν ενδιάμεσος σταθμός-«κλειδί» για τη μεταφορά ρωσικού αερίου προς τη Δυτική Ευρώπη. Ηδη η Ελλάδα εξελίσσεται σε κόμβο μεταφοράς αζερικού αερίου μέσω Τουρκίας, άρα διπλό το κέρδος.

Η κατάσταση όμως περιπλέκεται αφού, σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», μόλις την περασμένη εβδομάδα οι Ρώσοι ειδοποίησαν ότι σκοπεύουν να δημιουργήσουν μια απλή διακλάδωση του South Stream από Βουλγαρία προς Ελλάδα, με τη χώρα μας να είναι μόνο τόπος προορισμού. Ετσι η Ελλάδα δεν θα παίξει τον διακρατικό ρόλο που επιθυμεί, ενώ παράλληλα θα εξαρτηθεί ακόμη περισσότερο από το ρωσικό αέριο.

Επιπλέον οι Ρώσοι ασκούν πίεση στην Αθήνα ώστε από τον ελληνο-ιταλικό αγωγό που θα κατασκευάσει η ΔΕΠΑ με την Edison να περάσει κυρίως ρωσικό φυσικό αέριο προερχόμενο από τον South Stream.

Η Ελλάδα πρέπει να κρατήσει λεπτές ισορροπίες διότι με την εξέλιξη αυτή δικαιώνονται και οι Αμερικανοί, οι οποίοι προβλέπουν ότι αργά ή γρήγορα οι Ρώσοι θα επιχειρήσουν απόλυτη εξάρτηση της Ευρώπης από το αέριό τους.

Ο ταλαντούχος κ. Μπράιζα

Πίσω από τον αθώο τίτλο του κ. Μάθιου Μπράιζα, που είναι βοηθός υφυπουργός Εξωτερικών (Deputy Assistant Secretary), κρύβεται ένας από τους πιο καταρτισμένους διπλωμάτες του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών σε θέματα που έχουν σχέση με την Ελλάδα, την Τουρκία την Κύπρο, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία και τα ενεργειακά της Κασπίας.

Αλλωστε τον Απρίλιο του 2001 διορίστηκε μέλος του πανίσχυρου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ. Οσοι τον γνωρίζουν λένε ότι πρόκειται για «χαρισματικό Αμερικανάκι με πολωνικές ρίζες», ο οποίος έχει τον τρόπο να εκφράζει ακόμη και τις πιο σκληρές απόψεις με γλυκά λόγια.

Ο Μάθιου Μπράιζα αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ με πτυχίο στις Διεθνείς Σχέσεις, ενώ έκανε το Διδακτορικό του στο διάσημο Πανεπιστήμιο Νομικής και Διπλωματίας Φλέτσερ. Μιλάει ρωσικά, πολωνικά, γερμανικά και ισπανικά, αλλά το κυριότερο προσόν του είναι ότι ξέρει να σιωπά όταν πρέπει και στις τέσσερις αυτές γλώσσες. Είναι παντρεμένος με την Τουρκάλα κ. Ζεϊνό Μπαράν.

Μπήκε στην αμερικανική διπλωματία το 1988 και πολύ γρήγορα διορίστηκε στην Πολωνία, την εποχή που ήταν σε έξαρση το κίνημα της Αλληλεγγύης του Λεχ Βαλέσα.

Αργότερα, το 1995-97, τον βρίσκουμε στη Μόσχα, δίπλα στον αμερικανό πρέσβη Τόμας Πίκεριν, να παρακολουθεί το Κομμουνιστικό Κόμμα, τη ρωσική Βουλή αλλά και τα αποσχιστικά κινήματα στον Βόρειο Καύκασο. Οταν στα τέλη της δεκαετίας του '90 επέστρεψε στην Ουάσιγκτον ασχολήθηκε με την ενεργειακή διπλωματία στην Κεντρική Ασία.

Από τη θέση αυτή ήταν ειδικός διαπραγματευτής για την περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ που διεκδικούσαν Αζέροι και Αρμένιοι μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Διαβλέποντας την ενεργειακή σημασία του Αζερμπαϊτζάν για τη Δύση, ο κ. Μπράιζα φαίνεται πως στήριξε τις προσπάθειες του Μπακού προκαλώντας την αντιπαλότητα τόσο τον Αρμενίων όσο και της Μόσχας.

Ο κ. Μπράιζα πάντως ήταν απόλυτος στις απόψεις του για τα ενεργειακά δρώμενα της περιοχής στην πρόσφατη επίσκεψή του στην Ελλάδα: «Η χώρα σας πρέπει να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας φυσικού αερίου, με βασική προτίμηση το Αζερμπαϊτζάν» είπε, προσθέτοντας ότι «η περαιτέρω ενεργειακή εξάρτηση από το ρωσικό αέριο δεν ευνοεί τον ανταγωνισμό μιας χώρας».

Σημείωσε τις αμφιβολίες του για την υλοποίηση του South Stream, ενώ απέκλεισε τη χρήση ιρανικού φυσικού αερίου για σχέδια όπως ο αγωγός Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας (TGI) και ο Nabucco, που μέσω Τουρκίας και Βουλγαρίας θα φθάνει στην Αυστρία.

Ως παράδειγμα της ρωσικής μονοπωλιακής βιασύνης που κρατά υψηλά τις τιμές φυσικού αερίου, ο κ. Μπράιζα έφερε τον αγωγό Blue Stream μεταξύ Ρωσίας - Τουρκίας που «παραμένει σχεδόν άδειος και ασύμφορος οικονομικά», ενώ στον αντίποδα, όπως ανέφερε, ο αγωγός πετρελαίου Μπακού - Τσεϊχάν, που είναι αμερικανικής έμπνευσης και υλοποίησης, έχει «γεμίσει» και είναι κερδοφόρος.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση