Ψυχρός Πόλεμος στον Γαλάζιο Νείλο

Του Amr Adly

Η αποτυχία των πρόσφατων διαπραγματεύσεων για το Φράγμα της Μεγάλης Αιθιοπικής Αναγέννησης (GERD) προμηνύει δυσάρεστες εξελίξεις για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στη βορειοανατολική Αφρική.

Ελλείψει σαφούς συμφωνίας η οποία να εγγυάται ρητά την πρόσβαση Αιγύπτου και Σουδάν σε γλυκό νερό, επιτρέποντας ταυτόχρονα στην Αιθιοπία να εκμεταλλεύεται τον ποταμό για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η λεκάνη του Γαλάζιου Νείλου θα μπορούσε να γίνει θέατρο ενός παραποτάμιου "ψυχρού πολέμου", με μια πάντα παρούσα πιθανότητα άμεσης στρατιωτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των τριών κρατών. 

Αίγυπτος και Σουδάν κατά Αιθιοπίας

Η Αίγυπτος και το Σουδάν ανησυχούν ότι η Αιθιοπία, γεμίζοντας τη γιγαντιαία δεξαμενή πίσω από το φράγμα, θα μειώσει την παροχή νερού προς εκείνες από τη φυσική ροή του ποταμού. Οι Αιθίοπες υποστηρίζουν ότι είναι μέσα στα δικαιώματά τους να εκμεταλλευτούν τον ποταμό για την ιδιαίτερα αναγκαία στους ίδιους ηλεκτρική ενέργεια και επιμένουν ότι μπορούν να γεμίζουν τη δεξαμενή χωρίς "πνίγουν" τη ροή των υδάτων προς τις υπόλοιπες χώρες.

Ως συνέπεια του αδιεξόδου, η Αίγυπτος άρχισε για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες να επαναπροσανατολίζει τη στρατιωτική της προσοχή προς τα νότια σύνορά της. Οι ένοπλες δυνάμεις της Αιγύπτου και του Σουδάν έχουν πραγματοποιήσει μια σειρά κοινών στρατιωτικών γυμνασίων. Οι Αιγύπτιοι έχουν επίσης παράσχει βοήθεια στον σουδανικό στρατό μετά από συγκρούσεις στην περιοχή al-Fashqa, διαμφισβητούμενη μεταξύ Σουδάν και Αιθιοπίας.

Ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ-Φατάχ Ελ-Σίσι την προηγούμενη εβδομάδα δήλωσε ότι το μερίδιο της Αιγύπτου στα νερά του Γαλάζιου Νείλου αποτελεί "κόκκινη γραμμή", προσθέτοντας ότι οποιαδήποτε μείωση "θα επηρεάσει τη σταθερότητα ολόκληρης της περιοχής".

Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς θα μορφοποιείτο μια τέτοια αστάθεια: βαριά επένδυση σε στρατιωτικές δαπάνες απ' όλες τις πλευρές, διπλωματικές αντιπαραθέσεις σε πολυμερή φόρουμ, υποστήριξη προς αποσχιστικές ομάδες και εξεγέρσεις. Ακόμα κι αν η αντιπαράθεση δεν εξελισσόταν ποτέ σε ανοικτή, θα ήταν σίγουρα δαπανηρή.

Αυτό είναι κάτι που καμία από τις τρεις χώρες, όλες πυκνοκατοικημένες και φτωχές, δεν μπορεί να αντέξει. Η Αιθιοπία μετρά ήδη το κόστος ενός αιματηρού εμφυλίου πολέμου στην βόρεια επαρχία Τιγκράι. Το Σουδάν αγωνίζεται να ανακάμψει από τρεις δεκαετίες απομόνωσης. Η Αίγυπτος έχει ένα σοβαρό πρόβλημα φτώχειας: το ένα τρίτο των 100 εκατομμυρίων ανθρώπων της πρέπει να τα βγάζει πέρα με λιγότερα από 2 δολ. την ημέρα. Και οι τρεις επιβαρύνονται επιπλέον από την οικονομική ζημία η οποία προκαλείται από την πανδημία του κορωναϊού. 

Αδιέξοδο

Παρ’ όλα αυτά, δεν μοιάζουν πιο κοντά σε μια συμφωνία. Η ρίζα της διαμάχης τους είναι η συμφωνία για την κατανομή των υδάτων του 1959 μεταξύ της Αιγύπτου και του Σουδάν.

Η Αιθιοπία, η οποία δεν ήταν συμβαλλόμενο μέρος στη συμφωνία, την θεωρεί ως ένα άνευ ουσίας έγγραφο της αποικιακής εποχής. Το 2015, οι τρεις χώρες συμφώνησαν ότι τα νερά του ποταμού πρέπει να χρησιμοποιούνται με τρόπο που να μην προκαλεί "σημαντική ζημιά" σε καμία από τις τρεις και ότι τυχόν διαφορές θα επιλύονταν μέσω διαπραγματεύσεων.

Το Κάιρο και το Χαρτούμ θέλουν μια νέα συμφωνία η οποία να μεταφράζει αυτή τη δέσμευση σε μια αιθιοπική δέσμευση η οποία να δίνει προτεραιότητα στην δική τους πρόσβασή σε νερό σε σχέση με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, σε περίπτωση εκτεταμένων ξηρασιών στο μέλλον.

Η Αντίς Αμπέμπα, από την πλευρά της, φοβάται ότι μια τέτοια δέσμευση θα εξαρτά στην πράξη τη λειτουργία του GERD από την έγκριση των δύο χωρών. Η Αιθιοπία δεν βλέπει κανένα όφελος στο να συμφωνήσει να αποκλειστεί από οποιουδήποτε είδους μελλοντική χρήση των υδάτων.

Πώς να "σπάσει" κανείς αυτό το αδιέξοδο; Μια προσέγγιση θα ήταν να επιδιώξει μια συμφωνία σχετικά με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες του GERD κατά τη διάρκεια περιόδων εκτεταμένης ξηρασίας, με τρόπο που να εξισορροπεί τις ανάγκες σε νερό της Αιγύπτου και του Σουδάν με τις απαιτήσεις παραγωγής ενέργειας της Αιθιοπίας. Αυτό θα άφηνε άλυτο το μεγαλύτερο θέμα της κατανομής των υδάτων, ωστόσο τα τρία μέρη θα μπορούσαν εύλογα να συμφωνήσουν ότι μια τέλεια συμφωνία δεν πρέπει να αποτελεί εχθρός μιας καλής. 

Ο ρόλος ΗΠΑ - ΕΕ

Πρώτα, όμως, θα έπρεπε να επιστρέψουν στο τραπέζι για ακόμη έναν γύρο διαπραγματεύσεων. Αυτό θα συμβεί μόνο υπό διαρκή διεθνή πίεση, ειδικά από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι οποίες έχουν μοχλούς πίεσης σε επίπεδο εμπορίου, αλλά και απευθείας παροχής βοήθειας και προς τις τρεις χώρες.

Παρ’ όλο που η Αφρικανική Ένωση έπαιξε ρόλο έντιμου μεσολαβητή στις πρόσφατες συνομιλίες, ήταν η αμερικανική διαμεσολάβηση που πλησίασε πιο πολύ την επίτευξη συμφωνίας μέσα το 2020. Όταν η Αιθιοπία έκανε πίσω, η κυβέρνηση Τραμπ ανέστειλε τη βοήθεια προς την Αντίς Αμπέμπα και έχασε το ενδιαφέρον της για την επίλυση της διαμάχης.

Από τότε που ανέλαβε καθήκοντα, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν έδειξε ελάχιστο ενδιαφέρον για την αντιμετώπιση του ζητήματος του GERD, επικεντρώνοντας αντίθετα την προσοχή του στην κατάσταση στο Tιγκράι.

Έστειλε τον γερουσιαστή Chris Coons να συναντηθεί με τον πρωθυπουργό της Αιθιοπίας Abiy Ahmed τον περασμένο μήνα, προκειμένου να του μεταφέρει τις "σοβαρές ανησυχίες" της Ουάσιγκτον για την ανθρωπιστική κρίση που προκλήθηκε από τον εμφύλιο πόλεμο - όχι όμως, προφανώς, για να πιέσει προς παραχωρήσεις σχετικά με το έργο του φράγματος.

Αυτό ωστόσο θα μπορούσε να αλλάξει σύντομα. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ανακοίνωσε την δημιουργία θέσης ειδικού απεσταλμένου για το Κέρας της Αφρικής, για την αντιμετώπιση των πολιτικών κρίσεων στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της διαφωνίας γύρω από το GERD.

Η ανανέωση του αμερικανικού ενδιαφέροντος είναι έγκαιρη σε χρόνο, αλλά και απαραίτητη.

Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση