Γιατί ο Ερντογάν ισλαμοποιεί το κράτος

Του Κώστα Ράπτη

Από τη μια οι εξαγγελίες του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν περί επικείμενων θεσμικών μεταρρυθμίσεων που θα ενδυναμώσουν τις ελευθερίες των πολιτών, με επιστέγασμα την εκπόνηση νέου Συντάγματος, σε αντικατάσταση αυτού που κληροδοτήθηκε από την χούντα του Εβρέν και έχει έκτοτε επανειλημμένα αναθεωρηθεί.

Και από την άλλη, η πραγματικότητα της ξέφρενης διολίσθησης της γειτονικής χώρας στον κρατικό αυταρχισμό. Οι πρόσφατες μαζικές συλλήψεις στελεχών του φιλοκουρδικού κοινοβουλευτικού κόμματος HDP του οποίου ζητείται ανοικτά η απαγόρευση από τους συμπολιτευόμενους εθνικιστές. Οι αλλεπάλληλες καθαιρέσεις δημάρχων στα νοτιοανατολικά. Οι εκκαθαρίσεις στελεχών του κρατικού μηχανισμού, ορισμένα εκ των οποίων μάλιστα αγνοούνται μετά την κράτησή τους. Η επικείμενη άρση ασυλίας 25 αντιπολιτευόμενων βουλευτών. Οι 41 φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου που τελούν σε κατ' οίκον περιορισμό με "βραχιολάκι" επειδή διαδήλωσαν κατά του διορισμού με προεδρικό διάταγμα ενός στελέχους του κυβερνώντος κόμματος στην πρυτανεία του κορυφαίου τουρκικού ακαδημαϊκού ιδρύματος. Ο λόγος μίσους των κυβερνώντων κατά των μειονοτήτων, συμπεριλαμβανομένων και των σεξουαλικών. Οι καταδίκες καλλιτεχνών για σατιρικά τραγούδια. Ο ασφυκτικός έλεγχος των μέσων ενημέρωσης και ο αποκλεισμός ιστοσελίδων όπως η Wikipedia από το τουρκικό Διαδίκτυο. Οι εμβληματικές περιπτώσεις του μαικήνα των κοινωνικών κινημάτων, Οσμάν Καβάλα, ο οποίος βρίσκεται ακόμη στη φυλακή, παρά τις αποφάσεις του Δικαστηρίου του Στρασβούργου ή του 71χρονου Μεχμέτ Αλτάν, συγγραφέα 23 βιβλίων και πρώην διευθυντή της εφημερίδας Ταράφ, ο οποίος καταδικάσθηκε σε ισόβια και είδε να... τον προσπερνά ακόμη και το πρόγραμμα εμβολιασμού των φυλακών. Η επαπειλούμενη φυλάκιση της επικεφαλής του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην Κωνσταντινούπολη, Τζανάν Καφταντζίογλου, πρωτεργάτιδας της ήττας των κυβερνώντων στις δημοτικές εκλογές του 2019.

"Φυγή προς τα εμπρός"

Παρ' όλα αυτά, ο Ταγίπ Ερντογάν ακάθεκτος εξαγγέλλει σε περιφερειακά συνέδρια του κόμματός του που πραγματοποιούνται την εποχή αυτή την παρουσίαση δέσμης θεσμικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων την επόμενη εβδομάδα, παράλληλα με τη δρομολόγηση του φαραωνικού και οικολογικά καταστροφικού πρότζεκτ του νέου "Καναλιού του Βοσπόρου" απέναντι στο οποίο ο αντιπολιτευόμενος δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, δίνει μάχη οπισθοφυλακής.

Την ιδιόμορφη αυτή "φυγή προς τα εμπρός" του Ερντογάν, σε μια συγκυρία κατά την οποία πολλαπλασιάζονται τα προβλήματα εντός και εκτός Τουρκίας, εικονογραφεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο η συζήτηση για την εκπόνηση νέου Συντάγματος.

Κατά τον ισχυρό άνδρα της Άγκυρας η ρίζα των προβλημάτων της Τουρκίας βρίσκεται στο ότι ο θεμελιώδης νόμος της χώρας αποτέλεσε "κληροδότημα πραξικοπηματιών": τέθηκε σε ισχύ το 1982, μετά από δημοψήφισμα, από τη χούντα του Εβρέν, όπως άλλωστε είχε συμβεί και με το προηγούμενο Σύνταγμα του 1961, το οποίο υιοθετήθηκε μετά την ανατροπή και τον απαγχονισμό του Αντνάν Μεντερές.

"Ερντογανικό κράτος"

Η πρόταση για εξαρχής εκπόνηση νέου Συντάγματος, η οποία συνάντησε αμέσως τη θερμή αποδοχή του συμπολιτευόμενου Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, εμφανίστηκε ως κλιμάκωση των θεσμικών μεταρρυθμίσεων τις οποίες είχε προαναγγείλει ο Ερντογάν από τον Νοέμβριο, με το βλέμμα στραμμένο στο 2023, οπότε συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας (και προβλέπεται να διεξαχθούν οι επόμενες εκλογές).

Είναι αληθές ότι η παρούσα συνταγματική τάξη της Τουρκίας είναι, μετά τις αλλεπάλληλες αναθεωρήσεις, εμβαλωματική, ιδίως αφότου το πολίτευμα μετατράπηκε σε προεδρικό, εν μέσω τεράστιας σύγχυσης και επικάλυψης αρμοδιοτήτων ανάμεσα στην κυβέρνηση και την προεδρία, υποβάθμισης του ελεγκτικού ρόλου του κοινοβουλίου και συνολικά μιας "κατεδάφισης" και αναμόρφωσης του κρατικού μηχανισμού.

Εξού και εντείνονται οι φόβοι ότι και η πορεία προς ένα εξολοκλήρου νέου Σύνταγμα δεν θα αποτελέσει παρά την επισφράγιση της ανάδυσης ενός καθαρά "ερντογανικού κράτους".

"Επανίδρυση της Τουρκίας"

Δεν είναι μόνο λόγοι άμεσης πολιτικής χρησιμότητας (η μετάθεση της δημόσιας συζήτησης σε θέματα θεσμών και αξιών, αντί λ.χ. για τη σοβούσα οικονομική κρίση) ή διεθνών "δημοσίων σχέσεων", με δεδομένη την πρόσφατη "φιλοδυτική" στροφή της ρητορικής του Ερντογάν, που υπαγορεύουν την αξιοποίηση του συνταγματικού "χαρτιού".

Αν πιστέψουμε τον φιλοκυβερνητικό Τύπο, ο στόχος είναι πολύ πιο φιλόδοξος: η "επανίδρυση" της Τουρκικής Δημοκρατίας στα εκατό χρόνια από τη γέννησή της. Μάλιστα το στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος, Αϊχάν Ογάν, δήλωσε χαρακτηριστικά στο CNN Türk: "Δημιουργούμε τώρα ένα νέο κράτος, είτε σας αρέσει είτε όχι, και ο θεμελιωτής του είναι ο Ταγίπ Ερντογάν". Πρόσθεσε μάλιστα, αφού τοποθέτησε τον νυν πρόεδρο ως "δεύτερο ιδρυτή" της χώρας πλάι στον Κεμάλ Ατατούρκ: "Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης είναι το κόμμα της δεύτερης ανεξαρτησίας της Τουρκίας".

Ανεξαρτησίας από ποιον ή τι; Προφανώς από τα "δεσμά" που επέβαλλε ο διεθνής συσχετισμός του 1923 (εξού και η θερμή συνηγορία των εθνικιστών), αλλά και η κοσμική κληρονομιά του ίδιου του Ατατούρκ, με την οποία ποτέ δεν συμφιλιώθηκαν οι ισλαμιστές.

"Ας είναι το Κοράνι το Σύνταγμά μας"

Διόλου τυχαία, ο νεοδιορισθείς ιμάμης στην επαναμετατραπείσα σε τέμενος Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, Μεχμέτ Μποϊνουκαλίν, παρεμβλήθηκε στη συζήτηση ζητώντας την αφαίρεση του δεύτερου άρθρου του ισχύοντος συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει την "κοσμικότητα" (laïcité) του κράτους, κατά τα γαλλικά πρότυπα. Yπενθυμίζοντας ότι τα πρόδρομα συντάγματα του 1921 και 1924 (πριν από το μεγάλο κύμα των κεμαλικών μεταρρυθμίσεων) όριζαν το Ισλάμ ως κρατική θρησκεία, ο Μποϊνουκαλίν ζήτησε την επιστροφή της Τουρκικής Δημοκρατίας στις "ιδρυτικές αρχές" της.

Στο ίδιο πνεύμα, περισσότερα από 70.000 άτομα υπέγραψαν μέσα σε λίγες μέρες κείμενο καμπάνιας υπό τον τίτλο "Ας είναι το Κοράνι το Σύνταγμά μας".

Την ίδια στιγμή, οι "συμπεριληπτικές" αρχικές εξαγγελίες του Ερντογάν περί εκπόνησης του Συντάγματος μέσω ενός ευρύτατου εθνικού διαλόγου δίνουν τη θέση τους σε μια σαφή προσπάθεια μονοπώλησης της διαδικασίας από το κυβερνών κόμμα και τους εθνικιστές συμμάχους του. Οι γέφυρες με την αντιπολίτευση, της οποίας συνταγματικός στόχος είναι η επάνοδος στο κοινοβουλευτικό σύστημα, κόβονται, εν μέσω μιας ρητορικής που την εμφανίζει ως "συνεργό της τρομοκρατίας" (εννοείται της κουρδικής) και "εσωτερικό εχθρό της πατρίδας".

Capital

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση