Μπορεί η Γερμανία να κρατήσει ενωμένη την Ευρώπη;

Του Timothy Garton Ash

Τις προάλλες, είχα ένα όνειρο. Ονειρευόμουν ότι καθόμουν σε μια παραλία το καλοκαίρι του 2030 και αναπολούσα το πώς η Γερμανία είχε σώσει την Ευρώπη.

Η Γερμανίδα καγκελάριος μεσολάβησε για το ευρωπαϊκό πακέτο ανάκαμψης από την κρίση της πανδημίας του κορονοϊού το 2020, με μεγάλες επιχορηγήσεις και δάνεια για να βοηθήσει τις οικονομίες της Νότιας Ευρώπης που επλήγησαν σοβαρά, αξιοποιώντας τον κοινό ευρωπαϊκό δανεισμό. Η κεντρική δύναμη της Ευρώπης διατήρησε εποικοδομητικές σχέσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Βρετανίας μετά το Brexit, βοήθησε τους πολίτες της Πολωνίας και της Ουγγαρίας να υπερασπιστούν τη φιλελεύθερη δημοκρατία, ύψωσε το ανάστημά της στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν δεσμευμένη σοβαρά σε μια κοινή ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική, χρησιμοποίησε τη ρυθμιστική δύναμη της ΕΕ να περιορίσει το Facebook, διαμόρφωσε μια κοινή στρατηγική για την Κίνα και αποτέλεσε κορυφαίο παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Όλα αυτά η Γερμανία τα έκανε ενεργώντας ως "πρώτη μεταξύ ίσων" με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ συνεργάστηκε με τις ΗΠΑ και άλλες δημοκρατίες ανά τον κόσμο. Κατά την πραγματοποίηση αυτής της φιλόδοξης ατζέντας, διατήρησε το πολιτισμένο, συναινετικό ύφος της πολιτικής της και την υποστήριξη του λαού της. Τι επίτευγμα για τη Γερμανία και την Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας που διανύουμε και τι αντίθεση σε σχέση με τις αρχές της δεκαετίας του 1930.


Το όνειρό μου εμπνεύστηκε από την επταετή συμφωνία για τον προϋπολογισμό και το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ συνολικού ύψους 1,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ που προωθήθηκε από τη Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, μαζί με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν και τους θεσμικούς ηγέτες της ΕΕ, σε μια μακρά σύνοδο κορυφής τον περασμένο μήνα. Ο δρόμος για αυτή τη συμφωνία άνοιξε από μια σημαντική αλλαγή θέσης εκ μέρους της Γερμανίας: Την αποδοχή της ανάγκης για δημοσιονομική αλληλεγγύη. Πέρυσι, απογοητεύτηκα τόσο πολύ από τις μεγάλες αλλαγές που προέρχονταν από την κυβέρνηση του Βερολίνου που υποστήριξα ότι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί ουσιαστική μεταρρύθμιση στην Ευρώπη ήταν να φύγει αυτή η κυβέρνηση. Η ιστορία, μέσω μιας εντελώς απροσδόκητης εξέλιξης, απέδειξε ότι έκανα λάθος.

Η αλλαγή στάσης της Γερμανίας - που έπρεπε να έχει γίνει εδώ και πολύ καιρό - προκλήθηκε από έναν προηγουμένως άγνωστο ιό που εμφανίστηκε στην Ασία και από μια απόφαση του γερμανικού συνταγματικού δικαστηρίου. Ο ιός πρώτα, κατέστησε σαφές ακόμη και σε ένα σκεπτικιστή γερμανό ότι οι χώρες της Νότιας Ευρώπης υπέφεραν από μια καταστροφή που κανείς δεν μπορούσε να υποστηρίξει ότι ήταν δικό τους λάθος - και, επομένως, άξιζαν οικονομική αλληλεγγύη. Και δεύτερον, έγινε σαφές ότι δεν μπορούσαν όλα να αφεθούν στη νομισματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ήταν απαραίτητη και μια πανευρωπαϊκή δημοσιονομική απάντηση. Ακριβώς όπως τολμούσα να ελπίζω σε ένα σχόλιο νωρίτερα αυτό το έτος, η Μέρκελ εκμεταλλεύτηκε άριστα την ευκαιρία. Της αξίζουν συγχαρητήρια.

Αλλά υπάρχουν και μακροπρόθεσμες εξελίξεις που υποστηρίζουν το ελπιδοφόρο όνειρό μου. Το Βερολίνο έχει τώρα μια πληθώρα πολιτικών, αξιωματούχων, δημοσιογράφων, think-tanks και ιδρυμάτων που σκέφτονται σκληρά για το ποια πρέπει να είναι η στρατηγική της Ευρώπης - και όχι μόνο για την τρέχουσα γερμανική προεδρία της ΕΕ. Εάν προκύψει μια κυβέρνηση συνασπισμού (που θα περιλαμβάνει τη Χριστιανοδημοκρατική Ένωση, τη Χριστιανοκοινωνική Ένωση και τους Πράσινους) από τις γενικές εκλογές του επόμενου φθινοπώρου, αυτό θα ενισχύσει την ευρωπαϊκή δέσμευση της Γερμανίας. Σε πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων σε επίπεδο ΕΕ για επαγγελματίες εξωτερικής πολιτικής, το 97% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η Γερμανία είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ΕΕ και το 82% την χαρακτήρισε ως την πιο ''δικτυωμένη'' χώρα. Η Γερμανία είναι ένα απαραίτητο έθνος για την Ευρώπη.

Ωστόσο, ξυπνώντας από το όνειρό μου εξαιτίας μιας κρύας βροχής (κάτι που το βρετανικό καλοκαίρι είναι πάντα πρόθυμο να προσφέρει), βλέπω δύο μεγάλες δυσκολίες στην πορεία. Από την πρώτη ενοποίηση της Γερμανίας πριν από ενάμισι αιώνα, η χώρα παλεύει με το πρόβλημα αυτό που ο Kurt-Georg Kiesinger, ομοσπονδιακός καγκελάριος τη δεκαετία του 1960, αποκαλούσε ως το "κρίσιμο μέγεθος" της. Ο σχεδόν ομώνυμος Henry Kissinger το έθεσε πιο περιγραφικά: "πολύ μεγάλη για την Ευρώπη, πολύ μικρή για τον κόσμο". Η διατύπωση του Kissinger είναι εξαιρετική αλλά δεν είναι απόλυτα σωστή. Η Γερμανία είναι πολύ μεγάλη για να είναι απλώς μια άλλη ευρωπαϊκή χώρα, αλλά δεν είναι αρκετά μεγάλη για να γίνει ηγεμόνας ακόμη και στην Ευρώπη, πόσο μάλλον στον κόσμο.

Επομένως, όσο σοφή και αν είναι μια γερμανική στρατηγική, δεν μπορεί να υλοποιηθεί χωρίς μια ομάδα διεθνών συνεργατών. Οι τεράστιες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της αναδυόμενης αυταρχικής υπερδύναμης, της Κίνας - η οποία είναι για τον κόσμο του 21ου αιώνα ό,τι ήταν η γερμανική αυτοκρατορία για την Ευρώπη τον 20ο αιώνα - δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν, εκτός εάν επιστρέψουν οι ΗΠΑ, υπό τον Πρόεδρο Joe Biden, σε έναν εποικοδομητικό διεθνισμό και με τη στρατηγική δέσμευση δυνάμεων όπως η Αυστραλία, η Ιαπωνία και η Ινδία. Τα προβλήματα της Ευρώπης δεν μπορούν να λυθούν χωρίς την ενεργό συμμετοχή όχι μόνο της Γαλλίας και της Ισπανίας αλλά και της Ιταλίας (κατανοητά απασχολημένη με τα εσωτερικά της προβλήματα), την Πολωνία (η οποία διατηρεί επί του παρόντος μια αρχαϊκή αντι-γερμανική γραμμή), την Ολλανδία κ.ά.. Για την εξωτερική πολιτική και την ασφάλεια, η Ευρώπη χρειάζεται επίσης την επιρροή της Βρετανίας - που αποτελεί τον μεγάλο στρατηγικό στόχο για τη Μέρκελ να προσπαθήσει να μεσολαβήσει για τη συμφωνία του Brexit που θεωρώ ότι μπορεί να επιτευχθεί ακόμη αυτό το φθινόπωρο.

Ο άλλος άγνωστος παράγοντας είναι η γερμανική κοινή γνώμη. Επιφανειακά, φαίνεται να υπάρχει μια σταθερά φιλοευρωπαϊκή, διεθνιστική συναίνεση στη γερμανική κοινωνία. Ωστόσο υπάρχουν μερικές ανησυχητικές τάσεις. Ο εξωτερικός κόσμος είναι πάντοτε σε εγρήγορση για κάθε πιθανή αναβίωση της τάσης της Μεγάλης Γερμανίας, αν και ακόμα πιο διαδεδομένη είναι η τάση της Μεγάλης Ελβετίας: Απλώς αφήστε μας μόνοι μας να είμαστε εύποροι και ελεύθεροι. Το γερμανικό στερεότυπο για τους νότιους Ευρωπαίους στην ευρωζώνη, που απομακρύνθηκαν από τους ενάρετους, σκληρά εργαζόμενους Βόρειους Ευρωπαίους, δεν έχει απλά εξαφανιστεί. Το ίδιο και οι αναφορές συμπαράστασης ακροδεξιών στο στρατό και στις υπηρεσίες ασφαλείας και η σύγχρονη γερμανική κοινωνία δεν έχει περάσει από τη δοκιμασία των πολύ δύσκολων καιρών στα του οίκου τους.

Το να σε καταγγείλει ως ''παραβάτη'' ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να είναι εξοργιστικό, αλλά ο συναισθηματικός εξτρεμισμός της Γερμανικής αποξένωσης από τις ΗΠΑ υπερβαίνει κατά πολύ τον αντι-Τραμπισμό. Μια πραγματική ιδεολογική και γεωπολιτική σκοπιά αποκαλύπτεται στα ευρήματα μιας πρόσφατης δημοσκόπησης του Ιδρύματος Körber ότι μόνο το 37% των Γερμανών πιστεύουν ότι οι στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ είναι πιο σημαντικές για τη Γερμανία από ό,τι οι στενές σχέσεις με την Κίνα, ενώ ένα 36% λέει ότι είναι πιο σημαντικές οι σχέσεις με την Κίνα και περαιτέρω 13% είναι υπέρ της ισορροπίας.

Η Γερμανία δεν μπορεί απλά να δημιουργήσει τους απαραίτητους διεθνείς εταίρους, αλλά μπορεί να αναλάβει πρωτοβουλίες. Όπως ισχυρίστηκε ένας διακεκριμένος πρώην Γερμανός πρέσβης στην Κίνα, ο Volker Stanzel, η εξωτερική πολιτική δεν μπορεί πλέον να αφήνεται στις ελίτ. Πρέπει να εδραιωθεί σε μια πολύ ευρύτερη διαδικασία εκπαίδευσης και δημοκρατικού διαλόγου. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο επειδή, λόγω του κρίσιμου μεγέθους της χώρας και των σκιών του παρελθόντος της, ο διεθνής ρόλος που πρέπει να κατανοήσει και να υποστηρίξει το γερμανικό κοινό είναι ένας ρόλος ιστορικά ασυνήθιστος, δύσκολος και προσεκτικά ισορροπημένος. Η Γερμανία δεν μπορεί ποτέ να γίνει ο απόλυτος ηγέτης, μπορεί να είναι ένας εξαιρετικός ποδοσφαιριστής στον χώρο του κέντρου, ο συνδετικός κρίκος της ομάδας ο οποίος δεν χειροκροτείται καν όταν σκοράρει γκολ. Ωστόσο, μερικές φορές, αυτού του είδους οι παίκτες είναι οι πραγματικοί ήρωες σε μια ομάδα.

Guardian
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση