Το να ανήκει στη Δύση δεν ταιριάζει με το όραμα του Ερντογάν για την Τουρκία πλέον

Του Marc Pierini

Η τουρκική στρατιωτική εισβολή στην ΒΑ Συρία προκάλεσε σοκ στο ΝΑΤΟ. Για τα ευρωπαϊκά μέλη του, αυτό ήρθε στην κορυφή της μονομερούς απόφασης του Donald Trump να αποσύρει τις αμερικανικές ειδικές δυνάμεις από αυτή την στρατηγική περιοχή στον αγώνα εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Επιπλέον, η Τουρκία άρχισε να στέλνει πίσω στις χώρες καταγωγής τους Ευρωπαίους τζιχαντιστές που κρατά στο έδαφός της ή στη Συρία. Στο μεταξύ ο πρόεδρος Trump δήλωσε πως οι τζιχαντιστές δεν είναι πρόβλημα των ΗΠΑ.

Η αντίδραση του δυτικού κόσμου στην επιχείρηση της Τουρκίας ήταν ομόφωνα αρνητική, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΕ –κάτι που είναι σπάνιο. Επιπλέον, επτά ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επέβαλαν εμπάργκο στις πωλήσεις όπλων στην Τουρκία. Ωστόσο, το θεμελιώδες ζήτημα είναι διαφορετικό: μπορούν τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ να υπολογίζουν ακόμη στην Τουρκία σε καταστάσεις όπου η περιφερειακή ασφάλεια της Ευρώπης θα διακυβεύεται;

Στην ομιλία του στο Βερολίνο στις 7 Νοεμβρίου, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ έδωσε την κλασική απάντηση: η Τουρκία στο Νότο, όπως η Νορβηγία στο Βορρά ή ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ στη Δύση, είναι απαραίτητη για την εγγύηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Στην πραγματικότητα, Τούρκοι αξιωματούχοι και διπλωμάτες βρίσκονται σε όργανα της Συμμαχίας, ενώ οι στρατιώτες της συμμετέχουν σε επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν και στη Μεσόγειο.

Ωστόσο η ατμόσφαιρα έχει γίνει πιο βαριά μετά από την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016, και από την εσπευσμένη αντικατάσταση των Τούρκων αξιωματούχων από τα όργανα του ΝΑΤΟ, μετά από την εισβολή της Τουρκίας στα βορειοδυτικά της Συρίας και –πιο σημαντικό- από την παράδοση των ρωσικών S-400 σε μια αεροπορική βάση κοντά στην Άγκυρα το περασμένο καλοκαίρι.


Το βασικό ζήτημα βρίσκεται στην δηλωμένη φιλοδοξία της Άγκυρας να γίνει μια δύναμη-στο-κέντρο, πολιτικά ισότιμη με τις μεγάλες δυνάμεις. Η Τουρκία ως μέλος του δυτικού στρατοπέδου –όπως δικαιολογείται από τη συμμετοχή της στο Συμβούλιο της Ευρώπης από το 1950 και στο ΝΑΤΟ από το 1952, και από τις πολύπλευρες σχέσεις της με την ΕΕ- δεν ικανοποιεί το όραμα του Recep Tayyip Erdogan για τη θέση της χώρας στον κόσμο πλέον. Οι συχνές αναφορές του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έχουν ίσως επηρεάσει τον Τούρκο πρόεδρο, αλλά πιο πρακτικά, το ίδιο έχει κάνει και η συμμαχία του με το υπέρ-συντηρητικό κόμμα Εθνικιστικό Κϊνημα (ΜΗΡ), που είναι απαραίτητο για να εξισορροπήσει την πτώση του δικού του κόμματος Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (ΑΚΡ). Επιπλέον, σε μια χώρα όπου γενιές μαθητών από το 1926 μέχρι το 2012 διδάσκονται να είναι δύσπιστη με τους ξένους σε ένα μάθημα "εθνικής ασφάλειας", μια εθνικιστική άνοδος και ένα αντί-δυτικό αφήγημα είναι κυρίαρχα εργαλεία για να κρυφτούν οι πολιτικές δυσκολίες.

Πέρα από τα λαϊκιστικά κόλπα, οι εθνικιστικές ελίτ της Τουρκίας θεωρούν εύκολα ότι η τάξη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, δεν είναι κατάλληλη για μια αναδυόμενη δύναμη όπως η Τουρκία. Σε αυτό το πλαίσιο, όταν ο αρχηγός του Κρεμλίνου κολακεύει τον επικεφαλής του κράτους της Τουρκίας, μια σύγκλιση –μισή αληθινή, μισή φτιαχτή- αναδύεται μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας. Αυτή η πολιτική αλλαγή θα ήταν νόμιμη και κολακευτική εάν δεν βασιζόταν σε δύο θεμελιώδεις αμφισημίες.

Η μία είναι ότι το ΝΑΤΟ είναι ένα συλλογικό και αμοιβαίο αμυντικό σύμφωνο, όπως υπενθύμισε ο Jens Stoltenberg στις 7 Νοεμβρίου στο Βερολίνο με τους συνήθεις όρους: "ένας για όλους και όλοι για έναν". Με άλλα λόγια, μπορεί η Τουρκία να παραμείνει ένας αξιόπιστος σύμμαχος του ΝΑΤΟ εάν αρκετές εκατοντάδες Ρώσοι στρατιώτες επανδρώνουν ένα αντιπυραυλικό σύστημα (και τα εξελιγμένα ραντάρ του) σε αεροπορικές βάσεις κοντά σε αυτές που βρίσκεται ο εξοπλισμός του ΝΑΤΟ;

Η άλλη ασάφεια είναι ότι το Κρεμλίνο –εκτός από την μακρόχρονη και μόνιμη παρενόχληση των αμυντικών συστημάτων του ΝΑΤο από τη θάλασσα, κάτω από το νερό, από τον αέρα και στον κυβερνοχώρο- τώρα χρησιμοποιεί ανοιχτά την Τουρκία για να υπονομεύσει την Συμμαχία εκ των έσω. Τι θα έκανε η Τουρκία στην περίπτωση μιας ανοιχτής σύγκρουσης στην Μαύρη Θάλασσα, στο Ντονμπάς ή στη Βαλτική;

Ένα πόδι σε κάθε πλευρά

Πέρα από την φιλοδοξία να έχει ένα πόδι σε κάθε στρατόπεδο, αυτό που εξοργίσει τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ είναι το προσωπικό αφήγημα του αρχηγού κράτους της Τουρκίας, που ταλαντεύεται μεταξύ σκληρών γεωπολιτικών διδαγμάτων και δύσκολων διαπραγματεύσεων. Η επακόλουθη απώλεια εμπιστοσύνης είναι τέτοια που, σε κάποιες από τις πρωτεύουσες του ΝΑΤΟ, υπάρχει συζήτηση για να πετάξουν την Τουρκία έξω από τη Συμμαχία (κάτι που δεν επιτρέπεται από τη Συμμαχία) ή τουλάχιστον να περιορίσουν τη συμμετοχή της σε συγκεκριμένες ευαίσθητες επιχειρήσεις. Μια ακραία εικασία είναι ότι ο πρόεδρος Erdogan, σε μια εθνικιστική κίνηση, θα μπορούσε να μιμηθεί την απόφαση του De Gaulle το 1966 και να αποσύρει τα στρατεύματά του από την κοινή διοίκηση του ΝΑΤΟ παραμένοντας στους πολιτικούς μηχανισμούς.

Εκτός από την ιστορική πορεία της Τουρκίας υπό τον πρόεδρο Erdogan, η αμφιλεγόμενη θέση του Trump ενισχύει τις αμφιβολίες των ευρωπαϊκών μελών του ΝΑΤΟ, παρόλο που διαδοχικοί υπουργοί Άμυνας έχουν προσπαθήσει να τους διαβεβαιώσουν (τους Ευρωπαίους) για τη δέσμευση των ΗΠΑ προς την ασφάλεια της Ευρώπης.

Η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 3-4 Δεκεμβρίου στο Λονδίνο, αναμένεται έντονη. Η συζήτηση μεταξύ της υπαρξιακής κρίσης του ΝΑΤΟ και του "εγκεφαλικού θανάτου" του, πιθανώς να μην καταλήξει κάπου. Οι δηλώσεις του Donald Trump θα συνεχίσουν να περιπλέκουν τους συνομιλητές του. αλλά η δέσμευση της Τουρκίας στο δυτικό στρατόπεδο ή αντίθετα, η στροφή της προς ένα καθεστώς αυτόνομης εξουσίας –η οποία θα έχει τη βάση της στη Ρωσία, εκτός και αν συμβεί κάτι νέο- θα είναι ένα από τα πιο δύσκολα ζητήματα που έχει αντιμετωπίσει ποτέ η Συμμαχία.

Le Monde
Capital


Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση