Εκτίμηση απειλής για το Ισλαμικό Κράτος

Του Ανδρέα Ματζάκου

Το Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ) εμφανίστηκε στην Μέση Ανατολή το 2014, προερχόμενο από την οργάνωση Αλ Καίντα του Ιράκ, υπό την ηγεσία του Αλ Μπαγκτάτι ο οποίος και αυτοανακηρύχθηκε χαλίφης όλων των Μουσουλμάνων.  Η εξάπλωση του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ) σε εδάφη του Ιράκ και της Συρίας, η πρόσκτηση πόρων από παράνομες δραστηριότητες και, η γοητεία που ασκεί σε αριθμό ανθρώπων προερχομένων από πολλά κράτη, προσελκύοντας τους να καταταγούν στις τάξεις του ΙΚ, το έφεραν αντιμέτωπο με την διεθνή κοινότητα.
Οι επιθέσεις στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες ανάγκασαν δυτικές χώρες να το δουν ως απειλή.[1]
Όμως ποια στοιχεία πρέπει να έχει ένα κράτος ή μια παρακρατική οργάνωση για να αποτελεί απειλή για κάποιο άλλο κράτος;
Το ΙΚ αποτελεί απειλή; Αν ναι, για ποιόν;
Η θέση του άρθρου είναι ότι το ΙΚ έχει τα στοιχεία μια απειλής και αποτελεί απειλή για την ειρήνη και την ασφάλεια των κρατών κατ’ αρχάς της Μέσης Ανατολής.
Στις Διεθνείς Σχέσεις ένα κράτος για να θεωρηθεί ως απειλή για κάποιο άλλο, θα πρέπει να έχει δυο στοιχεία: την πρόθεση η οποία και είναι η κινητήρια δύναμη για την ανάληψη ενεργείας και τις δυνατότητες, δηλαδή να διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για την εκπλήρωση της απειλής.[2]
Στην αρχή του άρθρου θα αναλυθούν τα στοιχεία μιας απειλής, δηλαδή οι δυνατότητες και οι προθέσεις της, θα αναλυθούν τα στοιχεία που βοηθούν στην κατανόηση της απειλής, θα εξεταστεί ποιον απειλεί το ΙΚ, ενώ η εκτίμηση της απειλής θα κλείσει με μια πρόβλεψη για το τι πιθανόν να συμβεί στο μέλλον και για το πώς θα μπορούσε να εξαλειφθεί το ΙΚ.

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Ο αριθμός των μαχητών του ΙΚ υπολογίστηκε από τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών στις αρχές του τρέχοντος έτους, μεταξύ 20.000 και 25.000. [3] Η δύναμη αυτή είναι μικρότερη αυτής που είχε εκτιμηθεί για το 2015 που ήταν μεταξύ 19.000 και 35.000.[4] Η μείωση οφείλεται τόσο σε απώλειες, όσο και σε λιποταξίες μελών του. Με αυτή την δύναμη, το ΙΚ έχει τη δυνατότητα διεξαγωγής επιθετικών, αμυντικών και πληροφοριακών επιχειρήσεων για την εξάπλωση του, αφού διαθέτει ικανό αριθμό προσωπικού και υλικού.
Η εκμετάλλευση των πόρων των περιοχών που κατέχει, αλλά και η συγκέντρωση φόρων, εκτιμάται ότι του αποδίδουν από 4 έως 8 δις δολάρια ετησίως.[5] Από εκτιμήσεις που έκαναν μηχανικοί και έμποροι που δραστηριοποιούνται στις περιοχές που έχει καταλάβει το ΙΚ, υπολογίστηκε ότι παράγονται 34 με 40.000 βαρέλια πετρελαίου ημερησίως. Αυτά πωλούνται σε τιμή μεταξύ 20 και 45 δολάρια το βαρέλι, πράγμα που σημαίνει ότι το ΙΚ, μόνο από το λαθρεμπόριο πετρελαίου, εισπράττει 1,5 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα.[6] Από την φορολογία που έχει επιβάλει στους κατοίκους των περιοχών που κατέχει, εκτιμάται ότι εισπράττει 30 εκατομμύρια δολάρια μηνιαίως.[7]
Ο οπλισμός και τα μέσα που χρησιμοποιεί το ΙΚ, προέρχονται από το ιρακινό οπλοστάσιο που περιήλθαν στην κατοχή του μετά την κατάληψη στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην περιοχή της Μοσούλης, αλλά και από αποθήκες οπλισμού του Καντάφι.[8] Ο οπλισμός που έπεσε στα χέρια του ΙΚ με την κατάληψη της Μοσούλης, υπολογίστηκε ότι επαρκούσε για τον εξοπλισμό 3 μεραρχιών.[9]

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η πρόθεση του ΙΚ ήταν η κατάληψη εδαφών για την ανακήρυξη χαλιφάτου. Δεν ήθελε να συνεχίσει την τακτική της διεξαγωγής τρομοκρατικών χτυπημάτων και μόνον της Αλ Κάιντα από την οποία και αποσχίστηκε. Η ύπαρξη του χαλιφάτου έχει μεγάλη σημασία για το ΙΚ, για τρεις κυρίως λόγους:
- Νομιμοποιεί την ύπαρξη του στα μάτια του μέσου Μουσουλμάνου, όπου και αν αυτός ζη. Σε κήρυγμα του στην Μοσούλη, στις 6 Ιουλίου 2014, ο Μπαγκτάτι είπε ότι, ‘’η δημιουργία του Χαλιφάτου, ήταν υποχρέωση. Η θρησκεία δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη, εάν πρώτα δεν θα εγκαθιδρυθεί η σαρία’’.[10]
- Καθίσταται ελκυστικό για την στρατολόγηση νέων ανταρτών, ιδίως νέων διαμενόντων σε δυτικές χώρες, οι οποίοι αισθάνονται ανετότερα συναντώντας εκεί που πηγαίνουν μια, έστω σε μικρότερο βαθμό, οργανωμένη μορφή κράτους.
- Του δίνει την δυνατότητα να συλλέγει φόρους από πολίτες που ζουν στην επικράτεια του και να ελέγχει και εκμεταλλεύεται φυσικούς πόρους, όπως τις πετρελαιοπηγές της Μοσούλης και της δυτικής Συρίας.

Τα τρομοκρατικά χτυπήματα τόσο σε χώρες της Μέσης Ανατολής, όσο και της Ευρώπης, παρότι είναι θέματα που προβάλλονται στους κύριους τίτλους των εφημερίδων και των ΜΜΕ, εξυπηρετούν κυρίως την στρατολόγηση ξένων υπηκόων και την εξασφάλιση κύρους εντός του Μουσουλμανικού κόσμου.[11] Συνεπώς πρώτος στόχος του ΙΚ θα παραμείνει η διατήρηση και η εξάπλωση του Χαλιφάτου, γεγονός που θα το υποχρεώσει να αναλάβει επιθετικές επιχειρήσεις για την κατάληψη νέων εδαφών. Σ’ αυτήν την λογική είναι και η αποστολή μαχητών του στην Λιβύη.[12]

ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ

Η εξέταση των στοιχείων που συγκροτούν την απειλή, βοηθά στο να κατανοήσουμε την απειλή. Η δε κατανόηση, είναι η βάση για να αντιληφθούμε και να μάθουμε τα κίνητρα μιας απειλής για ενέργεια.[13] Το ΙΚ συνδυάζει με μοναδικό τρόπο τρία στοιχεία αφού:
- Σε επίπεδο ιδεολογίας, ο πόλεμος έχει θεϊκή προέλευση και είναι υποχρέωση των πιστών.[14]
- Σε επίπεδο κράτους αναφέρεται στην ύπαρξη Ισλαμικών πολιτικών οντοτήτων όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα και η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, οι οποίες στην πράξη διοίκησαν ή και διοικούν κράτη. Άρα η ισλαμική ιδεολογία συμβιβάζεται με την λειτουργία του κράτους.[15]
- Σε υλικό επίπεδο, διαθέτει κεφάλαια που προέρχονται από παράνομες δραστηριότητες όπως το λαθρεμπόριο πετρελαίου, η συγκέντρωση φόρων από τα 10 περίπου εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν στα εδάφη που κατέχει, το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων, την συγκέντρωση λύτρων για την απελευθέρωση απαχθέντων προσώπων κλπ.[16]

ΠΟΙΟΝ ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΟ ΙΣΛΑΜΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Το ΙΚ δεν απειλεί ζωτικά συμφέροντα ούτε των ΗΠΑ, ούτε της Ρωσίας στην Μέση Ανατολή. Αν απειλούνταν τέτοιου είδους συμφέροντα των δυο αυτών μεγάλων δυνάμεων, θα είχαν και οι δυο αναπτύξει εγκαίρως χερσαίες δυνάμεις για την αντιμετώπιση του.[17] Το ΙΚ απειλεί μέσω στρατιωτικών επιχειρήσεων, την ειρήνη και την ασφάλεια των χωρών της Μέσης Ανατολής, ιδίως αυτών που κατοικούνται από μη Σουνιτικούς πληθυσμούς, ή Σουνίτες των οποίων η ιδεολογία αποκλίνει από αυτήν του ΙΚ. Άλλωστε οι δυνατότητες μιας απειλής εξασθενούν όσο αυξάνεται η  απόσταση από την έδρα της. Αυτό δεν σημαίνει ότι τρομοκρατικές επιθέσεις όπως αυτές που σημειώθηκαν στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες, από ολιγομελείς ομάδες ανθρώπων που δηλώνουν υποταγή στο ΙΚ, δεν μπορούν να συμβούν στο έδαφος οποιασδήποτε δυτικής χώρας.

ΤΙ ΘΑ ΣΥΜΒΕΙ ΣΤΟ ΕΓΓΥΣ ΜΕΛΛΟΝ

Το πιο πιθανό σενάριο είναι, εντός του τρέχοντος έτους, το ΙΚ να αντισταθεί με κάθε τρόπο στην προσπάθεια των χερσαίων δυνάμεων[18] που ενεργούν εντός της Συρίας και του Ιράκ, για την ανακατάληψη των εδαφών που κατέχει. Εάν χάσει τα εδάφη που κατέχει, τότε χάνει την οικονομική του ισχύ και την αξιοπιστία του.[19] Η κατοχή εδάφους αποτελεί σημείο δυνάμεως αλλά και αδυναμίας της απειλής. Πρέπει να το υπερασπιστεί.
Εφ’ όσον ευοδωθεί η αμυντική του προσπάθεια, είναι πολύ πιθανό, τα επόμενα 2-3 χρόνια, να επιχειρήσει την περαιτέρω εξάπλωση του, κυρίως σε γειτονικές προς την Συρία και το Ιράκ χώρες. Οι πλέον επικρατέστερες περιοχές στις οποίες θα μπορούσε να επεκταθεί το ΙΚ, είναι το υπόλοιπο έδαφος της Συρίας, η Ιορδανία, το υπόλοιπο του Ιράκ και η Σαουδική Αραβία. Μέσα σ’ αυτό το χρονικό διάστημα, εκτιμάται ότι θα προσπαθήσει να υποστηρίξει άλλα μουσουλμανικά επαναστατικά στοιχεία που δρουν στις χώρες τους και επιθυμούν σύνδεση μαζί του, όπως η Μπόκο Χαράμ στην Νιγηρία.[20]
Η εξάπλωση είναι το οξυγόνο του αφού σε τοπικό επίπεδο αυξάνει το έμψυχο και άψυχο δυναμικό του, ενώ σε παγκόσμιο, το κάνει να φαίνεται παγκόσμια δύναμη αυξάνοντας το κύρος του.
Θεωρείται απίθανο το σενάριο, το ΙΚ να επιχειρήσει εξάπλωση σε ευρωπαϊκά κράτη.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο πόλεμος στην Συρία και το Ιράκ δεν είναι δυνατόν, υπό τις παρούσες συνθήκες, να λυθεί μέσω διαπραγματεύσεων.[21] Πιστοί και άπιστοι δεν μπορούν να καθίσουν στο τραπέζι του διαλόγου και συνεπώς η διεθνής κοινότητα δεν πρέπει να υπολογίζει σε συνομιλίες με το ΙΚ.
Μια πιθανή αντιμετώπιση της απειλής θα μπορούσε να γίνει με ενέργειες σε δυο επίπεδα:
- Στο πολιτικό επίπεδο και μέσω της διπλωματίας, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι αφορμές που προκαλούν αγανάκτηση και σπρώχνουν Σουνιτικούς πληθυσμούς στις τάξεις του ΙΚ. [22]
- Σε στρατιωτικό επίπεδο, χρήση χερσαίων δυνάμεων σε συνδυασμό με αεροπορικές προσβολές, ώστε σε πρώτη φάση να περιοριστούν οι δυνατότητες του ΙΚ να ενισχύεται τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό, όσο και σε υλικούς πόρους και σε δεύτερη φάση να ανακαταληφθούν όλα τα εδάφη που κατέχει.
Μια τέτοια αλληλουχία ενεργειών θα αναγκάσει το ΙΚ να μεταπέσει και πάλι σε επίπεδο τρομοκρατικής οργανώσεως και να διαβιεί παρανόμως στο παρασκήνιο. Παράλληλα, η συρρίκνωση του εκτιμάται ότι θα επιφέρει και διαμάχες στο εσωτερικό του που θα επιταχύνουν την πλήρη διάλυση του.

* Ο Ανδρέας Ματζάκος είναι Απόστρατος Αξκος του ΣΞ και κατέχει MSc στις Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγικές Σπουδές. Είναι δόκιμος ερευνητής στον τομέα αμυντικών θεμάτων του ΙΔΙΣ.
Το άρθρο επιμελήθηκε η Σοφία Τζαμαρέλου Υποψήφια Διδάκτωρ Επικεφαλής της ομάδος Intelligence.
Πηγή  ΙΔΙΣ

---

[1] Το ΙΚ ανέλαβε την ευθύνη για τις επιθέσεις στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 2015 και στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών στις 22 Μαρτίου του 2016. Στις δυο αυτές επιθέσεις έχασαν την ζωή τους 165 άνθρωποι, ενώ τραυματίστηκαν πάνω από 685.

[2] Janice Gross Stein, ‘’Threat Perception in International Relations’’, Forthcoming in The Oxford Handbook of Political Psychology, 2nd Εdition, Oxford University Press, 2013, σελ 2.

[3] http://www.usatoday.com/story/news/world/2016/02/03/isil-fighters-new-estimate-25000-iraq-syria/79775676/, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

[4] Ibid

[5] Stephen Walt, ‘’ISIS Revolutionary State’’, Nov/Dec 2015 Issue, Διαθέσιμο στο https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/isis-revolutionary-state, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

[6] https://next.ft.com/content/b8234932-719b-11e5-ad6d-f4ed76f0900a, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

[7] Jean Brisand and Damien Martinez, ‘’Islamic State: The Economy Based Terrorist Funding’’, Thomson  Reuters, October 2014, σελ 5. Διαθέσιμο στο https://risk.thomsonreuters.com/sites/default/files/GRC01815.pdf, Πρόσβαση 25 Μαΐου 2016.

[8] Οι μαχητές του ΙΚ διαθέτουν τυφέκια κυρίως ΑΚ-47, πολυβόλα, νάρκες κατά τεθωρακισμένων οχημάτων, χειροβομβίδες, τεθωρακισμένα οχήματα Humvees, όλμους και φορητούς αντιαεροπορικούς πυραύλους.

[9] Η Μοσούλη κατελήφθη από το ΙΚ, τον Ιούνιο του 2014. http://www.wsj.com/articles/insurgents-in-iraq-seizing-advanced-weaponry-1404684313, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

[10] Η βάση του ΙΚ αποτελείται από τους Σουνιτικούς πληθυσμούς του Ιράκ και της Συρίας. Το δε Χαλιφάτο δεν ανακηρύχθηκε πριν τη κατάληψη της Μοσούλης. http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/07/islamic-state-caliph-lauds-iraq-rebellion-20147512574517772.html, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

[11] Από την μελέτη στοιχείων για το προσωπικό που βρέθηκαν στο ΙΚ, για 4.600 άτομα που κατετάγησαν στις τάξεις του μεταξύ του 2013 και του 2014, προκύπτει ότι στο ΙΚ έχουν καταταγεί άτομα από 70 χώρες, μεταξύ των οποίων και 150 Αμερικανοί. Από τις ευρωπαϊκές χώρες, μεγαλύτερος αριθμός σε σχέση με τον πληθυσμό κάθε χώρας, έχει καταταγεί από το Αζερμπαϊτζάν, το Κόσοβο και το Κυργιστάν. The Caliphate’s Global Workforce, Combating Terrorism Center, West Point, USA, April 2016, Διαθέσιμο στο https://www.ctc.usma.edu/posts/the-caliphates-global-workforce-an-inside-look-at-the-islamic-states-foreign-fighter-paper-trail, Πρόσβαση 30 Μαΐου 2016.

[12] Αμερικανικές υπηρεσίες υπολόγισαν ότι στην Λιβύη δρουν 3.000 έως 6.500 μαχητές του ΙΚ, όπου το ΙΚ εκμεταλλεύτηκε την διαμάχη μεταξύ των δυο παρατάξεων που αναδύθηκαν στην μετά Καντάφι εποχή, για να διεισδύσει. https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2016-02-07/next-front-against-isis, Πρόσβαση 30 Μαρτίου 2016.

[13] Janice Gross Stein, ‘’Threat Perception in International Relations’’, Forthcoming in The Oxford Handbook of Political Psychology, 2nd Εdition, Oxford University Press, 2013, σελ 2.

[14] Ο πόλεμος για τους Μουσουλμάνους είναι ιερή υποχρέωση προκειμένου να γίνει το θέλημα του Θεού. Σκοπός δε ενός τέτοιου πολέμου, είναι να σταματήσει η αναταραχή και η καταπίεση μουσουλμανικών πληθυσμών από απίστους και να επικρατήσει δικαιοσύνη και η πίστη στον Αλλάχ. Brigadier S. K. Malik, ‘’Quranic Concept of War’’, Lahore, Pakistan: Associated Printers, 1979, σελ 20-28.

[15] Τον Ιούλιο του 2014, ο Αλ Μπαγκτάτι, ανεκοίνωσε ότι το ΙΚ μια μέρα, θα ενώσει όλους του Μουσουλμάνους, είτε βρίσκονται στον Καύκασο, είτε στην Ινδία, είτε στην Υεμένη, είτε στην Αμερική, είτε στην Γαλλία κλπ.
http://www.moneyandmarkets.com/four-shocking-truths-isis-74387, Πρόσβαση 31 Μαΐου 2016.

[16] Στο τέλος του 2014, το ΙΚ κατείχε το 1/3 του Ιράκ και το 1/3 της Συρίας, δηλαδή έκταση ίση με την έκταση της Μεγάλης Βρετανίας. Ο αριθμός των κάτοικων σ’ αυτές τις περιοχές ανέρχεται στα 10 εκατομμύρια περίπου.

[17] Ο πρόεδρος Ομπάμα εξουσιοδότησε τις αμερικανικές δυνάμεις να εξαπολύσουν αεροπορικές προσβολές εναντίον του ΙΚ στη Συρία, μόλις τον Φεβρουάριο του 2015 στο πλαίσιο της Στρατηγικής για ‘’εξασθένιση της δυνάμεως του ΙΚ και την ήττα του εν συνεχεία’’. Στο έδαφος έχουν αναπτυχθεί μόνο 250 άνδρες των Ειδικών Δυνάμεων σε συμβουλευτικούς ρόλους και για την υποβοήθηση της στοχοποιήσεως. http://www.worldtribune.com/both-u-s-russia-strengthening-engagement-with-kurdish-forces-in-syria, Πρόσβαση 30 Απριλίου 2016.

[18] Στη Συρία ευρίσκεται σε εξέλιξη η επιχείρηση για την περίσφιξη της Ράκκα, ενώ στο Ιράκ δυνάμεις ενεργούν για την ανακατάληψη της Φαλούτζα. Τι χερσαίες δυνάμεις υποστηρίζουν από αέρος αεροσκάφη δυτικών χωρών και της Ρωσίας.

[19] Από την έναρξη των αμερικανικών βομβαρδισμών κατά του ΙΚ στο Ιράκ και την Συρία και με τις αεροπορικές προσβολές και άλλων κρατών, εκτιμάται ότι το ΙΚ έχει απολέσει το 22% του εδάφους που κατείχε το 2014. Ένεκα αυτών των απωλειών, το ΙΚ προέβη στην μείωση των μισθών που πληρώνει στους μαχητές του, κατά 50%. http://foreignpolicy.com/2016/03/16/mapped-the-islamic-state-is-losing-its-territory-and-fast, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

[20] Ο ηγέτης της Μπόκο Χαράμ, Shekau, ήταν από τους πρώτους που εξέφρασαν την υποστήριξη του στον Αλ Μπαγκτάντι τον Ιούλιο του 2014. Πάντως ο Μπαγκτάτι αποκαλεί όλες αυτές τις επαναστατικές ομάδες που δρουν σε διάφορα κράτη ως ‘’wilayat’’, δηλαδή Επαρχίες.  http://www.iiss.org/en/publications/strategic%20comments/sections/2015-1f4d/isis-in-africa-2d91, Πρόσβαση 27 Μαΐου 2016

[21]  Το ΙΚ εμφανίζει τους αντιπάλους τους ως άδικους, ανήθικους και εχθρικούς έναντι των υπηκόων του, ενώ έχει ένα επί πλέον θρησκευτικό επιχείρημα: οι εχθροί του είναι άπιστοι.

[22] Πρώτη προτεραιότητα εδώ είναι να πεισθεί η Σιϊτική κυβέρνηση της Βαγδάτης να κάνει παραχωρήσεις στην πλειοψηφία των Σουνιτών που κατοικούν στο Ιράκ, ώστε να περιοριστεί η εσωτερική διαμάχη μεταξύ των πολιτών του κράτους.

ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΑ-ΜΕΛΕΤΕΣ

Janice Gross Stein, ‘’Threat Perception in International Relations’’, Forthcoming in The Oxford Handbook of Political Psychology, 2^nd Εdition, OxfordUniversity Press, 2013.

Brigadier S. K. Malik, "Quranic Concept of War", Lahore, Pakistan: Associated Printers, 1979, σελ 20-28.

The Caliphate’s Global Workforce, Combating Terrorism Center, West Point, USA, April 2016, Διαθέσιμο στο https://www.ctc.usma.edu/posts/the-caliphates-global-workforce-an-inside-look-at-the-islamic-states-foreign-fighter-paper-trail, Πρόσβαση 30 Μαΐου 2016.

Stephen Walt, ‘’ISIS Revolutionary State’’, Nov/Dec 2015 Issue, Διαθέσιμο στο https://www.foreignaffairs.com/articles/middle-east/isis-revolutionary-state, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.
  
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

http://www.wsj.com/articles/insurgents-in-iraq-seizing-advanced-weaponry-1404684313, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

http://www.usatoday.com/story/news/world/2016/02/03/isil-fighters-new-estimate-25000-iraq-syria/79775676/, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2014/07/islamic-state-caliph-lauds-iraq-rebellion-20147512574517772.html, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

http://www.moneyandmarkets.com/four-shocking-truths-isis-74387, Πρόσβαση 31 Μαΐου 2016.

http://foreignpolicy.com/2016/03/16/mapped-the-islamic-state-is-losing-its-territory-and-fast, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

www.iiss.org/en/publications/strategic%20comments/sections/2015-1f4d/isis-in-africa-2d91, Πρόσβαση 27 Μαΐου 2016

https://www.foreignaffairs.com/articles/libya/2016-02-07/next-front-against-isis, Πρόσβαση 30 Μαρτίου 2016.

http://www.worldtribune.com/both-u-s-russia-strengthening-engagement-with-kurdish-forces-in-syria, Πρόσβαση 30 Απριλίου 2016.

https://next.ft.com/content/b8234932-719b-11e5-ad6d-f4ed76f0900a, Πρόσβαση 28 Μαΐου 2016.

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου