Ερντογάν κατά πάντων

Με αφορμή το Γκεζί και την Αγια-Σοφιά, προκαλεί εντός και εκτός συνόρων

Του Νίκου Μελέτη

Σε έναν αδιέξοδο δρόμο βαδίζει καθημερινά ο τούρκος ηγέτης, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η απόφασή του να επιχειρήσει να επιβληθεί στην πολιτική ζωή της χώρας για μία ακόμη δεκαετία, αναδεικνύει την αλαζονεία του, τη ροπή του στον αυταρχισμό, τη διαφθορά και το νεποτισμό, κι όλα αυτά, συνδυασμένα με ισχυρές δόσεις ισλαμοεθνικισμού, έρχονται να αλλοιώσουν τη φυσιογνωμία της Τουρκίας, να διχάσουν την κοινωνία και να υπονομεύσουν τη σχέση της με τη Δύση.

Στο σχέδιο, το οποίο έχει τεθεί σε εφαρμογή από το Ισλαμικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και τον ίδιο τον Ερντογάν, δεν έχουν θέση οι αντίθετες φωνές, ούτε, βέβαια, η κριτική. Ο τούρκος ηγέτης κινείται στην κόψη του ξυραφιού, αδυνατώντας να αντιληφθεί ότι η δύναμη ενός ηγέτη δεν είναι στο 46% των ψήφων, αλλά στη δυνατότητά του ή μη να κυβερνήσει και το υπόλοιπο 54%.

Το Γκεζί ξεκίνησε από την εμμονή του για καταστροφή ενός πάρκου στην Πόλη, προκειμένου να αποκατασταθούν οι ιστορικοί οθωμανικοί στάβλοι –και να εξυπηρετηθούν ταυτόχρονα ορισμένα από τα αναδυόμενα ισχυρά επιχειρηματικά συμφέροντα που συνδέονται με το ΑΚΡ.

Η Αγία Σοφία, ένα από τα μεγαλύτερα σύμβολα του Χριστιανισμού αλλά και ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, δεν κατάφερε, δυστυχώς, να ξεφύγει από το στόχαστρο ενός συστήματος εξουσίας που θεωρεί εαυτόν απευθείας διάδοχο των Οθωμανών…

Η διαρκής απειλή για μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, που ενθαρρύνει ακραίες ομάδες όπως αυτή των Νέων της Ανατολίας, που συγκέντρωσαν δεκάδες χιλιάδες πιστών έξω από την Αγία Σοφία για «ναμάζι» (προσευχή) την περασμένη Παρασκευή, ανήμερα της Άλωσης της Πόλης, καλλιεργεί άρρωστο κλίμα και την προσδοκία νέας «Άλωσης». Στο «ναμάζι» αυτό έξω από την Αγία Σοφία δεν είναι τυχαίο ότι την προσευχή έκανε ο Αιγύπτιος ιμάμης Αμπντουλάχ Μπασφάρ, στον οποίο έχει απαγορευτεί η είσοδος στην Γαλλία από το 2012, λόγω των ακραίων κηρυγμάτων του.

Ούτε και το κοσμικό καθεστώς έδειξε όμως ποτέ συμπάθεια στο βυζαντινό παρελθόν της Πόλης, η προσπάθεια ωστόσο, του Κεμάλ Ατατούρκ να εμπεδώσει τον κοσμικό χαρακτήρα της τουρκικής Δημοκρατίας διευκόλυνε την διάσωση και την επίδειξη σεβασμού σε μερικά από τα πιο σημαντικά μνημεία, όπως η Αγία Σοφία. Κι αυτό είναι κάτι με το οποίο τόσο ο Ταγίπ Ερντογάν όσο και οι θρησκόληπτοι μουσουλμάνοι ουδέποτε συμφιλιώθηκαν. Εξάλλου, ο τούρκος πρωθυπουργός δεν έχει κρύψει τον θαυμασμό του για τον Μωάμεθ τον Πορθητή, πράγμα που επαναβεβαίωσε στο φετινό μήνυμά του για την «κατάκτηση» της Πόλης. «Η κατάκτησή της ήταν η αφαίρεση όλων των δεσμών από τις πύλες και τις καρδιές, Ο πολιτισμός ήρθε με την κατάκτηση», είπε, θέλοντας να διαγράψει κάθε στοιχείο της βυζαντινής ταυτότητας και ιστορίας της Κωνσταντινούπολης.

Πολιτικά παιχνίδια πάνω στην Αγία Σοφία

Το θέμα της Αγίας Σοφίας επανήλθε με ένταση στην επικαιρότητα, καθώς ο μεν Ερντογάν ελπίζει ότι με την υπόσχεση της μετατροπής της σε τζαμί θα κερδίσει σημαντικό αριθμό ψηφοφόρων από το αμιγώς ισλαμικό Κόμμα της Ευημερίας και από εθνικιστές, ενώ συγχρόνως το κίνημα του Φετουλάχ Γκιουλέν υπογείως υποστηρίζει την μετατροπή της σε τζαμί, ώστε από τη μία να ανεβάσει τον πήχη για τον Τ. Ερντογάν και συγχρόνως να τον εκθέσει στη διεθνή κοινότητα, η οποία με κατηγορηματικό τρόπο εκφράζει την αντίθεσή της στη σκέψη και μόνο της μετατροπής του μοναδικού αυτού μνημείου σε τζαμί.

Ήδη η Άγκελα Μέρκελ στη συνάντηση που είχε με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, εξέφρασε την έντονη αντίθεσή της σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, το δε Συμβούλιο της Ευρώπης έχει καταστήσει σαφή την θέση του στην τουρκική πλευρά, ενώ υπάρχει σημαντική κινητοποίηση και στις ΗΠΑ, όπου στην καμπάνια #SaveHagiaSophia, εκτός των άλλων υπέγραψε και ο στενός προσωπικός και πολιτικός φίλος του Προέδρου Ομάμπα, Αλέξης Γιαννούλιας.

Στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης που έχει ανοίξει για την Αγία Σοφία, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι ακόμη και οι αναλυτές στην Τουρκία εμφανίζονται διχασμένοι. Ο ερευνητής και διευθυντής του ισλαμικού περιοδικού Derih Tarih, Μουσταφά Αρμαγάν, προβάλλει μία θεωρία συνωμοσίας, δηλώνοντας ότι ο ναός έγινε τζαμί από τον Μωάμεθ τον Πορθητή, ο οποίος στη διαθήκη του προέβλεπε να διατηρηθεί ως τζαμί. Σύμφωνα με τον τούρκο δημοσιολόγο, η Αγία Σοφία μετατράπηκε σε μουσείο το 1934 – 1935, με πλαστή υπογραφή του Ατατούρκ. Συγχρόνως αναπτύσσονται θεωρίες ότι ο Ατατούρκ πείστηκε να συναινέσει στην αλλαγή χρήσης της Αγίας Σοφίας από το Αμερικανικό – Βυζαντινό Ινστιτούτο και τον Τόμας Γουάιτμο. Ο αμερικανός αρχαιολόγος και ιδρυτής του Ινστιτούτου το 1931 συνάντησε στην Τουρκία, κατά την θεωρία αυτή, τον Ατατούρκ και τον έπεισε ότι πρέπει να γίνουν εργασίας για να αποκαλυφθούν τα ψηφιδωτά του ναού, ο οποίος του συνέστησε να λειτουργεί ως μουσείο.

Ταυτόχρονα όμως προβάλλονται διαρκώς και νέα δημοσιεύματα που ουσιαστικά συντείνουν στο ότι οι Έλληνες επιδιώκουν μέσω της Αγίας Σοφίας να πάρουν την ρεβάνς του «Μεγάλου Πολέμου»! Δεν είναι τυχαίο ότι η «Ζαμάν», εφημερίδα που ελέγχεται από τον Γκιουλέν, υπενθύμισε το άρθρο που είχε δημοσιεύσει το 1990 ο ιμάμης, με το οποίο υποστήριζε τη μετατροπή του ναού σε τζαμί. Στην επιστολή του αυτή ο Γκιουλέν επισήμαινε, μεταξύ άλλων, ότι θα έρθει μία μέρα και για την Αγία Σοφία η άνοιξη και θα βρεθούν σωτήρες της, όπως εκείνοι οι Οθωμανοί ήρωες της Άλωσης… Το άρθρο, μάλιστα κατέληγε ως εξής: «Δάκρυα στα μάτια μου/ πέλαγος θλίψης στην καρδιά/ άνοιξέ μας πια τις πόρτες σου, Αγια Σοφιά»…

Ισλαμική καταιγίδα

Ο αντίλογος και στο εσωτερικό της Τουρκίας είναι έντονος, αν και περιορισμένος σε ό,τι αφορά στην επιρροή των ανθρώπων εκείνων που προειδοποιούν ότι το μήνυμα που θα εκπέμψει η χώρα με μία τέτοια κίνηση θα είναι ότι το Ισλάμ δεν ανέχεται άλλες θρησκείες και άλλους πολιτισμούς. Πολλοί είναι και οι διανοούμενοι που θεωρούν ότι με μία τέτοια απόφαση θα αμφισβητηθεί και συμβολικά πια ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της Κωνσταντινούπολης και θα ανοίξει ο δρόμος για την «εξαφάνιση» κι άλλων βυζαντινών μνημείων της Πόλης, που θα αλλοιώσουν έτσι πλήρως την ιστορία της. Τη σχετική διακήρυξη, μάλιστα, να παραμείνει η Αγία Σοφία μουσείο, υπέγραψαν περισσότεροι από χίλιοι ακαδημαϊκοί.

Αλλά και η παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη ήταν σημαντική, καθώς ο κ. Βαρθολομαίος τόνισε ότι η Αγία Σοφία θα πρέπει να παραμείνει μουσείο και, εάν πρόκειται να ανοίξει ως λατρευτικός χώρος, μόνο ως ναός θα μπορούσε να επαναλειτουργήσει…

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Τουρκία, και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη, δεν υπάρχει ούτε ένα βυζαντινό μουσείο, ενώ το τελευταίο διάστημα γίνονται συνεχώς καταγγελίες για εξαφάνιση μνημείων που έρχονται στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια των μεγάλων έργων που πραγματοποιούνται στην Κωνσταντινούπολη (θεμελίωση της νέας γέφυρας του Βοσπόρου, έργα ανάπλασης του παραλιακού μετώπου, μετρό κ.α.). Κατά τον Ερντογάν, η ιστορία της Τουρκίας πρέπει να ξεκινά στο 1453 και ελάχιστα τον απασχολεί η διάσωση μνημείων που θυμίζουν το άνω των χιλίων ετών παρελθόν του Βυζαντίου.

Με ορίζοντα δεκαετίας

Όλα πλέον εντάσσονται στην προσωπική στρατηγική την οποία έχει καταστρώσει ο Ταγίπ Ερντογάν, που έχει ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας. Οι δηλώσεις του ισχυρού κομματικού παράγοντα του ΑΚΡ και αντιπροέδρου του κόμματος, Μεχμέτ Αλί Σαχίν, ήταν αποκαλυπτικές των προθέσεων αλλά και της μεθόδευσης που έχει μπει σε εφαρμογή ώστε οι ισλαμιστές στην Τουρκία, αλλά κυρίως ο Ερντογάν, να εκπληρώσουν ένα «όνειρο»: με την συμπλήρωση των εκατό ετών από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους, το 2023, να είναι ο Ερντογάν εκείνος που θα βάλει τη σφραγίδα του στην επανίδρυση της χώρας, αφήνοντας πίσω τον κοσμικό χαρακτήρα που είχε επιβάλει ο Κεμάλ έναν αιώνα πριν.

Το σχέδιο, όπως σκιαγραφείται από τις δηλώσεις Σαχίν, είναι σε πρώτη φάση να κατορθώσει ο Ερντογάν να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του Αυγούστου και μετά να δοθεί από το ΑΚΡ η μάχη με κάθε τρόπο ώστε να διευρύνει την επιρροή του στις εκλογές του 2015 και να μπορέσει να επιβάλει την αναθεώρηση του Συντάγματος. Ένα νέο Σύνταγμα, με το οποίο ο Πρόεδρος θα έχει ενισχυμένες εξουσίες και κυρίως τη δυνατότητα να παραμένει αρχηγός του κόμματός του, κάτι το οποίο σήμερα απαγορεύεται και δημιουργεί αρκετά προβλήματα στον Ερντογάν, καθώς θα πρέπει να ορίσει διάδοχο στο κόμμα όταν μεταπηδήσει στην Προεδρία της χώρας.

Σε αυτή την προσπάθεια, που αποτελεί στρατηγικής σημασίας στόχο για το ισλαμι-εθνικιστικό κίνημα της Τουρκίας, είναι προφανές ότι το ΑΚΡ και ο Τ. Ερντογάν δεν πρόκειται να χαριστούν σε αντίπαλους, οδηγούμενοι σε όλοι και πιο αυταρχικές πολτικές, ώστε να καταπνιγεί κάθε μορφή αμφισβήτησης και κριτικής.

Βεντέτα με τη Γερμανία

Ενδεικτική της εξόφθαλμης αλαζονείας που χαρακτηρίζει πλέον την τουρκική ηγεσία είναι και η επεισοδιακή επίσκεψη Ερντογάν στη Γερμανία. Το γερμανικό υπουργείο Εξωτερικών κάλεσε τον τούρκο πρέσβη και του εξέφρασε την δυσφορία του Βερολίνου για την επίθεση του κ. Ερντογάν εναντίον του τουρκικής καταγωγής συμπροέδρου του κόμματος των Πράσινων, Τζεμ Οζντεμίρ. Ο κ. Οζντεμίρ είχε προειδοποιήσει ότι η επίσκεψη του Ερντογάν στην Κολωνία (στις 24 Μαΐου, για να εκφωνήσει προεκλογική ομιλία σε είκοσι χιλιάδες τουρκικής καταγωγής Γερμανούς πολίτες) θα επέφερε πλήγμα στην υποστήριξη που είχε η Τουρκία από τη Γερμανία, αλλά και τις σχέσεις της με την Ε.Ε.

Ο κ. Ερντογάν, με προσβλητικό τρόπο, έκανε λόγο για «κατ’ όνομα τούρκο» και δήλωσε ότι θα πρέπει να γνωρίζει τα όριά του και κυρίως να σέβεται τον πρωθυπουργό της χώρας στην οποία ανήκει. «Ποιος είσαι εσύ που θα μου πεις αν θα έρθω στη Γερμανία; Εμείς, παρά την σκληρή κριτική που ασκούν οι συμπρόεδροι των Πράσινων στην Τουρκία, ποτέ δεν τους κλείσαμε την πόρτα…» είπε, μεταξύ άλλων, με το γνωστό, παραληρηματικό ύφος του ο κ. Ερντογάν, προκαλώντας, βεβαίως, οργή στην Γερμανία.

Το τουρκικό ΥΠΕΞ, μάλιστα, έδωσε συνέχεια και σε ανακοίνωσή του το Σάββατο χαρακτήρισε «αντιδημοκρατική την αντίληψη ότι οι τούρκοι πολιτικοί θα πρέπει να μένουν παθητικοί και να μην αντιδρούν στην κριτική».

Ο τούρκος πρωθυπουργός στην ομιλία του στην Αρένα της Κολωνίας, με το συνήθη διχαστικό του λόγο, επεχείρησε να βελτιώσει την εικόνα του, που είχε τραυματιστεί βαρύτατα από τον χειρισμό της έκρηξης στο ανθρακωρυχείο στη Σόμα και τις εκατόμβες των νεκρών, όπως κι από τα τόσα άλλα που έχουν συμβεί στην Τουρκία τον τελευταίο χρόνο. Ο κ. Ερντογάν επέμεινε στη θέση του –η οποία προκαλεί εντονότατη δυσφορία στη Γερμανία- ότι οι τουρκικής καταγωγής Γερμανοί πολίτες «πρέπει να ενσωματωθούν, αλλά να μην αφομοιωθούν», ένα σύνθημα που από σημαντικό μέρος των τριών εκατομμυρίων τούρκων που ζουν στη Γερμανία εκλαμβάνεται ως μήνυμα για περιχαράκωση και μη ένταξη στη γερμανική κοινωνία.

Ο λόγος του Ερντογάν δεν γίνεται ανεκτός στη Γερμανία, η οποία ανησυχεί από το ενδεχόμενο ξενοφοβικά αισθήματα να τροφοδοτήσουν τις αντιευρωπαϊκές και ακροδεξιές ομάδες στο εσωτερικό της, ενώ θεωρεί ότι με τέτοιες δηλώσεις υπονομεύεται μία κεντρικής σημασίας γερμανική πολιτική για την ομαλή ενσωμάτωση των ξένων και δη των μουσουλμάνων μεταναστών.

Με σκληρή γλώσσα επιτέθηκε εναντίον των χιλιάδων διαδηλωτών που διαμαρτύρονταν εναντίον του, χαρακτηρίζοντάς τους «συνεργάτες των τρομοκρατών», ενώ με προκλητικό τρόπο δήλωσε ότι η Δύση, οι Γερμανοί πολιτικοί και τα γερμανικά ΜΜΕ εμπλέκονται σε μία «βρώμικη συμμαχία εναντίον της Τουρκίας», υπό τις εντονότατες αποδοκιμασίες των οπαδών του στο πρόσωπο της καγκελαρίου Μέρκελ.

Όσον αφορά στην Ε.Ε., ο κ. Ερντογάν, με απειλητικό και πάλι ύφος, προειδοποίησε ότι «όλοι οφείλουν να σεβαστούν την Τουρκία και κανείς πια δεν μπορεί να της κουνά το δάχτυλο ή να επιχειρεί να την επιπλήξει»…

Πάντως, πλέον ακόμη και στη Γερμανία έχει καταγραφεί σοβαρή μεταστροφή της κοινής γνώμης, καθώς το ποσοστό των Γερμανών που αντιτίθενται στην ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση, από 52% που άγγιζε το 2005, τώρα έχει φτάσει στο 69%...

Πηγή περιοδικό «Επίκαιρα», τεύχος 242

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου