Ευρώπη και στρατός συνθλίβουν την Τουρκία

Η στρατοκρατία υπό κατάρρευση;

Με την ψήφιση του νόμου, στις αρχές Ιουλίου, που προβλέπει τον περιορισμό των αρμοδιοτήτων των στρατιωτικών δικαστηρίων, το τουρκικό κοινοβούλιο προχώρησε ένα βήμα προς τον εκδημοκρατισμό της χώρας όπως ζητεί από καιρό η Ευρωπαϊκή Ενωση.
Στο εξής όσοι στρατιώτες ή εν ενεργεία αξιωματικοί κατηγορούνται για σοβαρά κακουργήματα θα μπορούν όπως και οι υπόλοιποι τούρκοι πολίτες να δικάζονται από τα πολιτικά δικαστήρια.
Η νομοθετική ρύθμιση προκάλεσε νέα αντιπαράθεση μεταξύ της κυβέρνησης και του στρατού ο οποίος διεκδικεί τον ρόλο του «φύλακα των θεσμών». Οι στρατιωτικοί, οι οποίοι υποστηρίζονται από τα μεγαλύτερα αντιπολιτευόμενα κόμματα, μίλησαν για «πολιτικό πραξικόπημα» που θέτει σε κίνδυνο το πολίτευμα της χώρας.
Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα ακόμη ρήγμα στο πολιτικό σύστημα της Τουρκίας το οποίο θεωρείται από τους κυβερνώντες ένα «σύστημα στρατιωτικής κηδεμονίας», όπως το χαρακτηρίζει ο τούρκος πολιτειολόγος Αλί Μπαϊράμογλου. Η στρατιωτική ηγεσία παραμένει από την εποχή του Μουσταφά Κεμάλ ανέγγιχτη και ανεξέλεγκτη. Χάρη στα τέσσερα πραξικοπήματα που έχουν γίνει από το 1960, ο στρατός έχει καταφέρει να ενισχύσει τη θέση του κατακτώντας ευρεία αυτονομία ως προς τη διαχείριση των «εσωτερικών» θεμάτων του. Ουσιαστικά δεν δίνει λόγο για κανένα ζήτημα διοικητικής, δικαστικής ή οικονομικής φύσης. Το σημερινό Σύνταγμα έχει τεθεί σε ισχύ από τη δικτατορία του Κενάν Εβρέν, το 1983.
Ωστόσο τα δεδομένα άλλαξαν από το 2002, όταν ανήλθε στην εξουσία ένα μη κεμαλικό κόμμα, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ). Παράλληλα άρχισε η διαδικασία των ενταξιακών διαπραγματεύσεων στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εκτοτε έχει αρχίσει ένας «υπόγειος πόλεμος» για την αποστρατιωτικοποίηση του πολιτικού συστήματος. Η προσαγωγή στρατιωτικών σε πολιτικά δικαστήρια ήταν ως σήμερα κάτι αδιανόητο για την Τουρκία. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι η εκδίκαση του παραστρατιωτικού δικτύου της Εργκενεκόν, μιας ομάδας που συνωμοτούσε εις βάρος της κυβέρνησης και φέρεται να σχεδίαζε μια σειρά από βίαιες πράξεις με σκοπό την ανατροπή της. Μεταξύ των κατηγορουμένων συγκαταλέγονται δύο απόστρατοι υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί, ο Χουρσίτ Τολόνκαι ο Σενέρ Ερουιγκούρ, οι οποίοι κατηγορούνται ως «εγκέφαλοι» των δύο αποτυχημένων πραξικοπημάτων, το 2004. Η έρευνα και οι συλλήψεις υπόπτων συνεχίζονται και ως σήμερα δεκάδες αξιωματούχοι του στρατού έχουν προσαχθεί ενώπιον της Δικαιοσύνης.
Ακόμη και ο 92χρονος σήμερα πραξικοπηματίας στρατηγός Εβρέν αναγκάστηκε να βγει από το πολυτελές «ερημητήριό» του όπου περνά τον καιρό του ζωγραφίζοντας. Δεν είναι λίγοι οι Τούρκοι που τάσσονται υπέρ της προσαγωγής του απόστρατου αξιωματικού σε δίκη πριν από την παραγραφή των κατηγοριών του, το 2010. «Ορκίζομαι ενώπιον του έθνους ότι δεν θα επιτρέψω να εκδικαστεί η υπόθεση. Θα αυτοκτονήσω» έχει δηλώσει οργισμένος ο ίδιος.
Η Τουρκία αμφιταλαντεύεται σε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της ΕΕ και του Στρατού. Οταν γέρνει προς τη μια πλευρά, τότε απομακρύνεται από την άλλη. Συνεπώς η επιβράδυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων καθυστερεί την αποδυνάμωση των στρατιωτικών. Ο πρωθυπουργός Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το γνωρίζει και για αυτόν τον λόγο έχει ξεκινήσει τις μεταρρυθμίσεις στην κατεύθυνση που ζητεί η Ευρώπη, την ώρα που αισθάνεται να σφίγγει γύρω του ο κλοιός. «Το ΑΚΡ έχει ανάγκη την αποστρατιωτικοποίηση για να διασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία» εκτιμά ο κ. Μπαϊράμογλου. Ο Στρατός ωστόσο αντιστέκεται. Ο επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων Ιλκέρ Μπασμπούγ εμφανίζεται τακτικά στην τηλεόραση, όπως και οι προκάτοχοί του, αρνούμενος οποιαδήποτε εμπλοκή στρατιωτικών στο δίκτυο της Εργκενεκόν και κάνοντας λόγο για «λασπολογία» από τους αντιπάλους του και τους εχθρούς του πολιτεύματος, δηλαδή τους «κούρδους αυτονομιστές και τους αντιδραστικούς».
Οι στρατιωτικοί εξακολουθούν να έχουν λόγο για τα πάντα στην Τουρκία. Το 2004 είπαν «όχι» στο Σχέδιο Αναν για την Κύπρο και το 2004 προσπάθησαν να αποτρέψουν την εκλογή ενός πρώην ισλαμιστή, του Αμπντουλάχ Γκιουλ, στο αξίωμα του προέδρου. Την περασμένη χρονιά επιχείρησαν μαζί με τους πολιτικούς συμμάχους τους να θέσουν εκτός νόμου το κυβερνών κόμμα, ενώ η αδιαλλαξία τους στο κουρδικό είναι αυτή που εμποδίζει την επίλυση του προβλήματος. Σε κάθε περίπτωση το σίγουρο είναι ότι δεν φαίνονται καθόλου διατεθειμένοι να μείνουν «κλεισμένοι στους στρατώνες τους».

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση