Η στρατιωτική δύναμη της Τουρκίας επιβάλλεται στην πολιτική της

Οι στρατιωτικοί ξανάρχονται στην Τουρκία;

Οι κλιμακούμενες προκλήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και η αδιάλλακτη στάση της στο θέμα της Κύπρου προκαλούν ευλόγως στην Αθήνα ανησυχία και έκπληξη.
Κι αυτό διότι, παρά τη διπλωματική προσπάθεια που με την επίνευση της Ε.Ε. και των ΗΠΑ γίνεται από τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας και πέραν των όποιων αστάθμητων κινδύνων περικλείει η τυχόν επιδείνωση της κατάστασης, το βέβαιον είναι ότι ο στρατιωτικός παράγοντας ανακτά βαθμιαία τον ρόλο του στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της γείτονος. Αυτό ενδεχομένως σημαίνει επίσης ότι η κυβέρνηση Ερντογάν και το τουρκικό πολιτικό Ισλάμ, μέσω συμψηφισμών και συμβιβασμών, χάνουν ή αποποιούνται τα ερείσματά τους σε βασικούς τομείς (δικαιοσύνη, εκπαίδευση, άμυνα, οικονομία, διπλωματία, μεταρρυθμίσεις, μειονότητες), που από το 2003 και μετά προσπάθησε αυτοδικαίως με μοχλό την ευρεία εκλογική της νίκη και την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση της χώρας, να θέσει υπό τον έλεγχό της.
Αν αυτό επιβεβαιωθεί από τα πράγματα, τότε θα πρόκειται για μια βαθμιαία έως ολική επαναφορά της ισχύος της τουρκικής στρατιωτικοπολιτικής γραφειοκρατίας, με ό,τι αυτό θα συνεπάγεται στην εσωτερική σταθερότητα και την εξωτερική συμπεριφορά της Τουρκίας, επομένως και στο πισωγύρισμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Γιατί όμως έχει λογική ένας τέτοιος συλλογισμός;
Οπως είναι γνωστό, ο τουρκικός στρατός εδώ και μισό τουλάχιστον αιώνα λειτουργεί αυτόνομα μέσα στο πολιτικό σύστημα της χώρας (και της κοινωνίας των πολιτών της). Οι στρατιωτικοί επίλεκτοι, μέσα από μια άριστα οργανωμένη διαδικασία προπαγάνδισης των αξιών τους, απαξίωσης του πολιτικού συστήματος, εκμετάλλευσης των φοβικών συνδρόμων της κοινωνίας και ανοιχτών επεμβάσεων, καθόρισαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο υποχρεώθηκαν να κινούνται τα κόμματα και οι φορείς τόσο στην άσκηση της εσωτερικής όσο και -ιδίως- της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Το «σύστημα» αυτό προνοεί ότι η πολιτική εξουσία μπορεί μεν να χαράσσει την εξωτερική πολιτική, αλλά τους κύριους άξονές της τούς καθορίζει ο στρατός. Με άλλα λόγια -σύμφωνα μάλιστα με την επίσημη θέση του πανίσχυρου Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας-, οι ένοπλες δυνάμεις της Τουρκίας θεωρούν την εξωτερική πολιτική πεδίο εκτός πολιτικής, υπεράνω συζήτησης, πέραν και πάνω από κόμματα, πολιτικούς και κυβερνήσεις που έρχονται και παρέρχονται.
Ανάμεσα στα αδιαπραγμάτευτα για τον στρατό εθνικά ζητήματα, όπως το Κουρδικό, η πολιτική στο Β. Ιράκ, το ΝΑΤΟ, η ενεργειακή πολιτική, το Αρμενικό και οι σχέσεις της χώρας με την Ε.Ε. και το Ισραήλ, κυρίαρχη θέση έχουν το Κυπριακό και οι ελληνο-τουρκικές διαφορές στο Αιγαίο (που για την Τουρκία δεν περιορίζονται μόνο στο θέμα της υφαλοκρηπίδας). Μάλιστα, για τα δύο αυτά σημαντικά θέματα (και όχι μόνο), οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, πέραν των καθαρά στρατιωτικών σχεδιασμών τους, έχουν επίσης συγκροτήσει ειδικά κέντρα μελέτης και εξειδικευμένες μονάδες. Πρόκειται για «μονάδες εργασίας», έργο των οποίων είναι η εκπόνηση διπλωματικών αναλύσεων και προτάσεων χάραξης πολιτικής αποκλειστικά για στρατιωτική χρήση, ανεξάρτητα από το τουρκικό ΥΠΕΞ. Δύο από αυτά τα κέντρα είναι η «Υπηρεσία για το Κυπριακό και το Αιγαίο» και το «Κέντρο Στρατηγικών Ερευνών και Μελετών».
Για την ολοκλήρωση της προσέγγισης, θα πρέπει ωστόσο να προστεθεί ότι ο κ. Ερντογάν δείχνει να επιθυμεί πράγματι την άρση των χρόνιων αγκυλώσεων στα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό. Ομως, όπως συμβαίνει ήδη και σε άλλους τομείς της αντιπαράθεσής του με το στρατιωτικο-κοσμικό κατεστημένο, οι πιθανότητες επιτυχίας του -επί του παρόντος- είναι περιορισμένες. Τα τελευταία 20 χρόνια, άλλωστε, παρόμοιες πρωτοβουλίες όπως εκείνες του Οζάλ, της Τσιλέρ και του Ισμαήλ Τζεμ στα ελληνοτουρκικά (και το Κουρδικό), όχι μόνο εμποδίστηκαν, αλλά επικρίθηκαν δημόσια από τους στρατιωτικούς, χωρίς κανένας τους να οδηγηθεί στο στρατοδικείο. Το πλέον ακατανόητο είναι ότι οι διάφορες κυβερνήσεις της χώρας, με εξαίρεση τον μακαρίτη Τουργκούτ Οζάλ και τώρα τον κ. Ερντογάν, αποδέχτηκαν ως κάτι φυσιολογικό την κατάσταση αυτή και δεν αποτόλμησαν να την αλλάξουν.
Στην αναζωπυρούμενη ελληνοτουρκική διαπάλη φαίνεται ότι οι στρατιωτικοί προσπαθούν κατά την πάγια τακτική τους να έχουν το πάνω χέρι. Η κρίση στις σχέσεις τους με το πολιτικό Ισλάμ της χώρας, η μεταρρυθμιστική προσπάθεια της κυβέρνησης του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, οι αποκαλύψεις της υπόθεσης Εργκένεγκον και η προνομιακή αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας από τις ΗΠΑ, υπαγορεύουν την απόλυτη κατίσχυση του στρατού. Η εξέλιξη αυτή κάνει για ακόμη μία φορά την κατάσταση στην περιοχή περίπλοκη και τη στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας επικίνδυνα προκλητική.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση