Τουρκία: Τακτική υποχώρησης των στρατηγών;

Ανεβαίνει η δύναμη των πολιτικών;

Του BALKAN DEVLEN*

Μερικές φορές, αρκεί μια λέξη για να αλλάξει η εικόνα του πολιτικού σκηνικού. Αυτό ακριβώς συνέβη πριν από λίγες ημέρες, όταν το κυβερνών κόμμα της Τουρκίας (ΑΚΡ) άλλαξε μια λέξη σε ένα νόμο, αφήνοντας με αυτό τον τρόπο ανοικτό παράθυρο για την παραπομπή στρατιωτικών σε πολιτικά δικαστήρια, όταν αντιμετωπίζουν κατηγορίες για σοβαρά αδικήματα, όπως για παράδειγμα η απόπειρα πραξικοπήματος.
Αλυσίδα αντιδράσεων
Η αντιπολίτευση αντέδρασε άμεσα και κατηγόρησε το ΑΚΡ για προσπάθεια να θεσμοθετήσει νύκτωρ αλλαγές στο νομικό καθεστώς της χώρας. O αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης (CHP), Ντενίζ Μπαϊκάλ, απείλησε ότι θα προσφύγει στο Συνταγματικό Δικαστήριο ζητώντας την ακύρωση του νόμου. Στη συνέχεια, ο πρωθυπουργός Ερντογάν και ο επιτελάρχης των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, στρατηγός Μπασμπούγκ, συναντήθηκαν στη διάρκεια σύσκεψης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ).
Μολονότι δεν γνωρίζουμε τι ειπώθηκε στη συνάντησή τους, το σίγουρο είναι ότι η σύσκεψη του ΣΕΑ δεν κατέληξε σε μείζονα κρίση. Το επίμαχο νομοσχέδιο στάλθηκε τελικά στον πρόεδρο Γκιουλ. Το πλέον πιθανό σενάριο είναι εκείνος να ασκήσει βέτο σε ολόκληρο ή μέρος του νομοσχεδίου και να το αναπέμψει στη Βουλή για τροποποιήσεις. Ο λόγος δεν είναι άλλος από το ότι θέλει να αποφύγει την προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο.
Ανεξαρτήτως πάντως του τι θα πράξει ο Γκιουλ, από το νέο αυτό επεισόδιο στις σχέσεις μεταξύ στρατού και κυβέρνησης στην Τουρκία προκύπτουν τρία συμπεράσματα. Πρώτον, το CHP βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση να αντιδρά σε ένα νόμο που προβλέπει την παραπομπή στρατιωτικών σε πολιτικά δικαστήρια για σοβαρά αδικήματα, ενώ, για χρόνια, το ίδιο κόμμα ζητούσε να δικαστούν οι στρατηγοί που πρωτοστάτησαν στο πραξικόπημα του 1980. Ο Μπαϊκάλ επιμένει βέβαια ότι αντιτίθεται στις μεθόδους που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση και όχι στην ουσία του νόμου.
Ωστόσο, η κοινή γνώμη λαμβάνει άλλα μηνύματα. Εξίσου ενδιαφέρον είναι και το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης και των μέσων ενημέρωσης είναι αντίθετο με τις προτεινόμενες αλλαγές, θεωρώντας ότι πρόκειται για μία ακόμη προσπάθεια να τρωθεί το κύρος των ενόπλων δυνάμεων, μετά τις δίκες της Εργκένεκον. Ανάμεσα σε αυτούς που συμμερίζονται την προαναφερθείσα άποψη είναι και άνθρωποι που υπέστησαν διωγμούς την εποχή του πραξικοπήματος του 1980 και οι οποίοι πολύ θα ήθελαν να δουν τους στρατηγούς να λογοδοτούν για όσα έγιναν τότε. Το γεγονός είναι ενδεικτικό του πόσο διχασμένη είναι η κοινή γνώμη στην Τουρκία και πόσο καχύποπτοι είναι πολλοί για τα κίνητρα κάθε πρωτοβουλίας του Ερντογάν.
Δεύτερον, από την εξέλιξη της υπόθεσης συνάγεται το συμπέρασμα ότι ο πρόεδρος Γκιουλ αναδεικνύεται σε επιδέξιο διαπραγματευτή, ικανό να γεφυρώσει τις διαφορές μεταξύ της κυβέρνησης και των υπόλοιπων κέντρων εξουσίας του τουρκικού κράτους. Διαχειρίστηκε ικανοποιητικά τη σύσκεψη του ΣΕΑ, της οποίας το ανακοινωθέν έχει και τη δική του πινελιά, αφού δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη σεβασμού των θεσμών της χώρας. Αν ασκήσει και βέτο στο προτεινόμενο νομοσχέδιο, θα στείλει ξεκάθαρο μήνυμα σε ένοπλες δυνάμεις και αντιπολίτευση ότι δεν βρίσκεται στον προεδρικό θώκο απλώς για να προσυπογράφει τις όποιες κυβερνητικές αποφάσεις.
Από την κρίση στην Τουρκία προκύπτει ότι ο στρατός συμβιβάζεται τελικά με το γεγονός ότι η επιρροή του στην τουρκική πολιτική σκηνή μειώνεται δραματικά. Αν το ΑΚΡ αποτολμούσε κάτι παρόμοιο το 2002, ή το 2003, τότε η αντίδραση των στρατηγών θα ήταν τελείως διαφορετική και πιθανότατα παρόμοια με τη διαβόητη «διαδικασία της 28ης Φεβρουαρίου 1997» που οδήγησε στην ανατροπή της κυβέρνησης Ερμπακάν. Οι αλλεπάλληλες επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων 6-7 ετών από την κυβέρνηση Ερντογάν περιόρισαν την ισχύ του στρατού στο εσωτερικό μέτωπο. Η πρόσφατη κρίση αποτελεί ένα ακόμη βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Ισορροπημένες κινήσεις
Εν ολίγοις, οι ένοπλες δυνάμεις βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε υποχώρηση και η ηγεσία τους αναζητά τρόπους για μία έντιμη συνθηκολόγηση. Ο κίνδυνος που διατρέχει αυτή τη στιγμή η κυβέρνηση είναι να επιδείξει υπερβάλλοντα ζήλο, εξαναγκάζοντας τον στρατό σε μια ύστατη μάχη μέχρις εσχάτων. Κανείς δεν γνωρίζει ποιος θα βγει κερδισμένος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, αλλά αν πρέπει να βάλει κανείς στοίχημα, θα ήταν πιο φρόνιμο να το βάλει με τους τύπους που έχουν τα όπλα.

* O Balkan Devlen είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης.

Νεότερη ανάρτηση Παλαιότερη Ανάρτηση